تفاوت قسط و عدل

سؤال

آیا قسط و عدل با یکدیگر متفاوتند؟ تفاوت آنها را با ذکر مثال بیان کنید.

عدل حد وسط است میان افراط و تفریط به گونه ای که در آن، زیادی یا نقصانی قرار نداشته باشد. به جهت همین معنا، از میانه‌روی، مساوات و… به «عدل» تعبیر گردیده است. نتیجه و هدف عدل این است که هر چیز در جای خود قرار گیرد و هر کسی به آنچه شایسته است برسد. یعنی هر موجود به آنچه استحقاق و لیاقت آن را داشته، باید برسد و اگر لیاقت یک موقعیت و حالت برتر را نداشته، هرگز آن رتبه به او داده نمی‌شود.

اما قسط از لغت اضداد است که هم به معنی عدل می‌آید و هم به معنای ظلم و تعدی.

برخی در تفاوت قسط با عدل چنین گفته‌اند که قسط جنبه تطبیق مفهوم عدالت و اجراء آن در مصادیق و مواردش را دارا است و وقتی عدل بخواهد تحقق و بروز داشته باشد، از آن به قسط تعبیر می‌گردد. یعنی عدل قسطی است که ظهور یافته و محسوس گشته و از همین روست که ترازو کردن اشیاء را قسط می‌گویند. چون عدل و تعادل را به صورت آشکارا نمایش می‌دهد. شاهد این تفاوت آیه ۹ از سوره حجرات است که می‌فرماید: ﴿... فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ﴾ که در این آیه ۲ واژه عدل و قسط کنار هم آمده است و ظاهراً باید این دو واژه متفاوت باشد.

در تفسیر نمونه در بیان تفاوت بین قسط و عدل ذیل آیه ۲۹ از سوره اعراف آمده است که: می‌دانیم عدالت مفهوم وسیعی دارد که همه اعمال نیک را در بر می‌گیرد، زیرا حقیقت عدالت آن است که هر چیز را در مورد خود به کار برند و به جای خود نهند، گرچه میان عدالت و قسط تفاوتی وجود دارد، عدالت به این گفته می‌شود که انسان حق هر کسی را بپردازد و نقطه مقابلش آن است که ظلم و ستم کند و حقوق افراد را از آنها دریغ دارد، ولی قسط مفهومش آن است که حق کسی را به کس دیگری ندهند و به تعبیر دیگر تبعیض روا ندارد و نقطه مقابلش آن است که حق کسی را به دیگری بدهند ولی مفهوم وسیع این دو کلمه مخصوصاً هنگامی که جدا از یکدیگر استعمال می‌شوند تقریباً مساوی است و به معنای رعایت اعتدال در همه چیز و همه کار و هر چیز را به جای خویش قرار دادن می‌باشد.

بنابراین در تفاوت قسط و عدل گفته می‌شود که اولاً عدل فقط در همان معنای اعتدال و میانه‌روی به کار می‌رود اما قسط علاوه بر معنای عدالت، در معنای مخالف آن نیز یعنی در ظلم وتعدی نیز به کار می‌رود، اما در حالتی که قسط در معنای عدالت به کار رود در این صورت قسط از آن جهت که در بر دارنده مفهوم «اعتدال و حفظ از انحراف و افراط و تفریط است، با عدل هم معنا می‌باشد. اما در این صورت نیز جهت تفاوتی بین این دو واژه وجود دارد که عبارت از این است که قسط جنبه ظهور و اجراء عدل است یعنی قسط حصّه و نصیبی است که در تقسیم آن برابری و عدالت رعایت شده باشد.

تفاوت دیگر این است که عدل معنایش اعطای حق است و مقابلش ظلم است، اما قسط به معنای تبعیض قائل نشدن است.