بازگشت مردگان نزد خانواده در دنیا

سؤال: در روایتی آمده است: «درشب جمعه مردگان به آسمان دنیا و خانه‌های خود سر می‌زنند و التماس خیرات می‌کنند» آیا این روایت وجود دارد و معتبر است؟

با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی. از اینکه با مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات مکاتبه نموده‌اید صمیمانه تشکر می‌کنیم.

طبق آیات و روایات اسلامی روح انسان پس از مرگ در عالمی بنام «عالم برزخ» قرار می‌گیرد ولی ارتباطش به کلّی با دنیا قطع نمی‌شود. البته مقدار این ارتباط بستگی به درجه ایمان و فضیلت‌های ارواح دارد آنها که در دنیا نسبت به درگاه ربوبی مقربتر و محبوب تر بودند از إذن بیشتری برای دیدار از دنیا، برخوردار خواهند بود، ولی آنها که در دنیا خود را اسیر هواهای نفس کردند و کم‌تر توانستند در مسیر قرب الهی قدم بردارند، ارتباط کمتری با دنیا خواهند داشت.

شخصی از امام کاظم(ع) سئوال می‌کند: یزور المومنُ اهله؟ آیا روح مؤمن می‌تواند خانواده اش را (پس از مرگ) زیارت کند؟ امام فرمود: نعم (بلی). بعد سئوال می‌کند: فی کَمْ؟ چه مقدار می‌تواند زیارت کند؟ امام فرمود: علی قدر فضائلهم منهم من یزور فی کلّ یوم و منهم من یزور فی کلّ یومین و منهم من یزور فی کل ثلاثه ایّام؛ زیارت روح مؤمن از خانوادهٔ خود بستگی به میزان فضائل او آنها دارد بعضی از ارواح هر روز زیارت می‌کنند و بعضی در هر دو روز یکبار اذن ملاقات دارند و بعضی از آنها هر سه روز یکبار.[۱]

در سخن دیگری از امام کاظم(ع) سئوال می‌کنند: سألته عن المیّت یزور اهله؟ قال: نعم، فقلت: فی کم یزور؟ قال: فی الجمعه و فی الشهر و فی السنه علی قدر منزلته؛ یعنی ارواح نسبت به اندازه منزلت‌شان پیش خدا، بعضی هفته ای یکبار بعضی ماهی یکبار و بعضی سالی یکبار خانواده اش را زیارت می‌کند.[۲]

در روایتی است از امام صادق(ع) که فرمودند: إنّ المؤمن لیزور اهله فیری ما یحبّ و یستر عنه ما یکره و إن الکافر لیزور اهله فیری ما یکره و یستر عنه ما یحبّ؛ یعنی روح مؤمن خانواده اش را زیارت می‌کند و در این دیدار فقط چیزهایی را می‌بیند که باعث مسرّت اوست یا کافر در دیدارش با خانواده، فقط چیزهایی را می‌بیند که باعث ناراحتی او می‌شود.[۳]

نکته که باید در این‌جا قبل از مطالبی که در پی می‌آید اشاره گردد این است که باید توجه داشت کسی که برای اموات از بستگان نظیر پدر و مادر و هرکسی دیگر می‌خواهد کاری خیری انجام دهد، در قدم اول بهترین عمل و پر فایده‌ترین عمل برای اموات آن است که تکلیف واجبی که بهر هر دلیل او انجام نداده، سعی شود که به نیت او و به جای او آن عمل انجام شود، چون انجام هر عمل خیر مستحبی به نیت میت با تمام ارزشی که دارد هرگز به اندازه اداء دین واجب از گردن میت چه از سنخ حق الله باشد و چه حق الناس، بهتر و مهم‌تر نیست، چون بزرگان علم اخلاق بر آن هستند که اگر عبادت یا عملی واجبی در دنیا از انسان فوت شود به اندازه همان کار انسان از قرب و فیضی الهی دور و محروم است و از دایره بندگی و اطاعت فاصله دارد[۴]. پس اگر با این رویکرد به مسئله توجه شود باید گفت اداء حقوق واجب از گردن میت بهترین و پر فایده‌ترین عمل است برای اموات، ولی اگر واجبی از او ترک نشده یا فردی که می‌خواهد برای آن میت کاری خیر انجام دهد از آن خبر ندارد و نمی‌داند که آیا واجبی بر گردن او هست یا نه و حتی نیاز به این نمی‌بیند که احتیاطاً عملی را به عنوان واجبی که از او ترک شده انجام دهد، در این صورت هر کدام از اعمال خیر اگر با اخلاص کامل انجام شود مفید است.

ارواح مؤمنان منتظر بازماندگان خویش

۱. از پیامبر نقل شده است که فرمود: هدیه بفرستید برای مردگان خود پس گفتم که چیست هدیه مردها؟ فرمود: صدقه و دعا و فرمود ارواح مؤمنین می‌آیند هر جمعه به آسمان دنیای مقابل خانه‌ها و منزل‌های خود و فریاد می‌کنند هر یک از ایشان به آواز حزین با گریه، ای اهل من و ای پدر من و مادر من و خویشان من مهربانی کنید بر ما (خدا رحمت کند شما را) به آنچه بود در دست ما و عذاب و حساب آن بر ماست و نفعش برای غیر ما و هر یک فریاد می‌کنند خویشان خود را که مهربانی کنید بر ما به درهمی یا قرص نانی یا جامه‌ای که خداوند بپوشاند شما را از جامه بهشت پس گریست رسول خدا و ما هم گریه کردیم.[۵]

۲. در روایتی آمده است: زیارت اهل قبور در روزهای جمعه موجب می‌شود امواتی که در تنگی باشند، در فراخی قرار گیرند. ([۶])

روایات بیانگر رسیدن نذر و کارهای نیک به اموات

۱. پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: روزی حضرت عیسی (علیه السلام) از کنار قبری گذشت که صاحب آن در عذاب بود، سال بعد نیز گذر کرد ولی از عذاب صاحب قبر خبری نبود، سبب را از خداوند پرسید، وحی آمد که از این میّت فرزندی صالح به بلوغ رسید و برای مردم راهی درست کرد و یتیمی را پناه داد به برکت آن از پدر گذشتیم. ([۷])

۲. امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر گاه شخصی به نیت میتی صدقه دهد، خداوند جبرئیل را فرمان می‌دهد که این هدیه را به قبر او برساند؛ ([۸])

۳. و نیز فرمود: به واسطه نمازی که برای میت خوانده می‌شود، تنگی قبر او به فراخی تبدیل می‌شود. ([۹])

۴. در روایتی صحیحهٔ سعد از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) می‌پرسد، آیا صدقه دادن من برای روح مادرم سودی دارد؟ پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمو: بلی. ([۱۰])

۵. امام صادق فرمود: چه مانعی دارید، از اینکه نیکی به پدر و مادر کنید - زنده باشد یا مرده حتماً به نیابت آنها نماز و روزه و تصدق و حج کنید که پاداشش برای آنها و شما نوشته شود، به علاوه ثواب صله رحم را نیز دارد[۱۱]

۶. باز فرمود: «همانا روزه و تصدیق و حج و عمره و هر عمل نیکی از شما میت را سود می‌بخشد و از عذاب نجات می‌بخشد و بوی ابلاغ می‌شود که این پاداش به وسیله فرزند یا برادر دینی تو است»[۱۲].

۷. امام صادق فرمود: خواندن قرآن برای پدر و مادر باعث تخفیف گناهان آنها می‌شود و لو کافر باشند.[۱۳]

۸. پیامبر اسلام فرمود: هرگاه بچه‌ای به مکتب رفته همراه معلم بسم اللَّه الرحمن الرحیم را بگوید، خداوند برائت و آزادی آن کودک و پدر و مادر (از دنیا رفته‌ای او را) و معلم را امضاء می‌کند.[۱۴]

مطالعه بیشتر

- فروع کافی، ج۳، ص۲۳۰، باب «إن المیّت یزور اهلَه».

- حیات پس از مرگ، علامه طباطبائی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

- ابعاد تربیتی معاد، علی راجی، قم، انتشارات زائر.

نکته اخلاقی:

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً»[۱۵]

«ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و همسران کسانی که مؤمن هستند بگو: چادرهایشان را بر خود فرو پوشند [تا بدن و آرایش و زیورهایشان در برابر دید نامحرمان قرار نگیرد.] این [پوشش‏] به اینکه [به عفت و پاکدامنی‏] شناخته شوند نزدیک‌تر است، و در نتیجه [از سوی اهل فسق و فجور] مورد آزار قرار نخواهند گرفت؛ و خدا همواره بسیار آمرزنده و مهربان است‏».

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، موسسّه الوفاء، ج۶، ص۲۵۷.

[۲]. همان.

[۳]. همان، ص۲۵۶.

[۴]. محمد شجاعی، طریق عمل تزکیه، ج۲، ص۲۶۶ و ۲۲۸، نشر سروش تهران، ۱۳۸۰ ش.

[۵]. ر.ک. شیخ عباس قمی، منازل الآخره،انتشارات استاد احمد مطهری، چاپ اول، ۱۳۷۹، ص۴۴

[۶]. منازل الآخره، ص۲۸ به نقل از قطب راوندی. و نیز در روایتی از امام باقر (علیه السلام) به نقل از کلینی.

[۷]. بحار الانوار، پیشین، ج۶، ص۲۲۰، حدیث ۱۵؛ حق الیقین، مجلسی، ص۴۸۹.

[۸]. همان، ص۲۹

[۹]. کلینی، محمد، الفروع من الکافی، کتاب الجنائز، باب المسأله فی القبر، ج۳، ص۲۳۶، حدیث ۶.

[۱۰]. همان، ص۱۳۳، به نقل از فرقان القرآن، ص۱۳۳.

[۱۱]. کلینی، محمد، اصول کافی، ترجمه: مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه. ج۳، باب البرّ بالوالدین، ص۲۳۸، ج۲۱

[۱۲]. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چهارم، ۱۳۹۱. ج۵، ص۳۶۸، ح/۱۵.

۶. جعفر الهادی، قرآن در احادیث اسلامی، تهران، دار تحفیظ القرآن الکریم، سوم، ۱۴۰۲، ص۶۶، روایت ۸۹

[۱۴]. همان، ص۶۸، روایت ۹۳

[۱۵]. أحزاب/ ۵۹.