اقسام جنگ در اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

Article-dot.png
Article-dot.png
Article-dot.png
از ویکی پاسخ
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
اقسام جنگ در اسلام
جنگ در اسلام چه اقسامی دارد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|حکومت دینی}}[[جهاد]] در اسلام، اقسامی دارد که بیشتر آن‌ها مشروط به اجازه [[امام معصوم]] یا [[ولایت فقیه اجماعی یا برداشتی فقهی|جانشین او]] است. جهاد گاه در مقابل دشمنان داخلی است؛ از جمله جهاد با [[اهل‌بغی]] و [[منافق|منافقان]] و گاه در مقابل دشمن خارجی است که جهاد با [[مشرک|مشرکان]] و [[کافر|کافران]] را از این موارد دانسته‌اند.
== جنگ با مشرکان ==
 
خداوند متعال مي‌فرمايد: ƒ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِکينَ کآفَّه کمَا يُقَاتِلُونَکمْ کآفَّه وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ‚<ref>همان، توبه، ۳۶.</ref> با مشرکان، همگي‌تان به اتفاق کارزار کنيد؛ چنان که آنان همگي به اتفاق با شما کارزار مي‌کنند و بدانيد که خداوند با پرهيزکاران است.
جهاد رهایی‌بخش، یا به تعبیر دیگر «جنگ امدادی»، دفاع از کسانی است که مورد ظلم و تجاوز دیگران قرار گرفته‌اند. این جهاد برای رهایی مؤمنان ناتوان و دربند است.
 
جنگ با مشرکان در حقيقت، دفاع از مقام انسانيت و آزادي بشر و محو ظلم و بيدادگري است. اصولاً کفر و الحاد و شرک به خداوند يکتا، يکي از عوامل انحطاط بشريت و از ريشه‌هاي اصلي ظلم و فساد در جوامع انساني است. جامعه‌اي که به اصل توحيد معتقد نباشد، بي‌گمان به ظلم و انواع رذائل و مفاسد ديگر، گرفتار خواهد شد.<ref>علي کيا، اسلام دين جنگ و دين صلح، ص۲۲.</ref>
جهاد دفاعی از دیگر اقسام جهاد است. مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی را دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند. این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد. جهاد دفاعی، نیازی به اذن امام ندارد.
 
== جنگ با کفّار ==
== جنگ با مشرکان و کافران ==
خداوند در قرآن به جهاد با مشرکان<ref>سوره توبه، آیه ۳۶.</ref> و کافران<ref>سوره توبه، آیه ۱۲۳.</ref> دستور داده است.
اين موضوع در آيات متعددّي از قرآن کريم مطرح شده است. خداوند متعال مي‌فرمايد: ƒيَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ قَاتِلُواْ الَّذِينَ يَلُونَکم مِّنَ الْکفَّارِ‚<ref>قرآن کريم، توبه، ۱۲۳.</ref>؛ اي کساني که ايمان آورده‌ايد! با کافراني که در نزديکي شما هستند پيکار کنيد!
 
جنگ با مشرکان را در حقیقت، دفاع از مقام انسانیت، آزادی بشر و محو ظلم و بیدادگری دانسته‌اند. کفر، الحاد و شرک به خداوند را یکی از عوامل گمراهی بشریت معرفی کرده‌اند که به ظلم و انواع رذائل و مفاسد دیگر، کشیده می‌شود.<ref>علی کیا، اسلام دین جنگ و دین صلح، ص۲۲.</ref>
منظور از «کافر» در اين‌جا، «کافر حربي» (کافر اصلي) است؛ يعني کسي که داراي هيچ يک از مذاهب اسلام، مسيحيت، يهود و زرتشتي نباشد. جهاد با کفّار حربي را «جهاد دعوت» يا جهاد ابتدايي و تعرضّي نيز خوانده‌اند. در جهاد با کافرِ حربي، به حضور امام عادل، نياز است.<ref>محمدکريم اشراق، تاريخ و مقررات جنگ در اسلام، ص۲۵۹ ـ ۲۶۰.</ref>
 
مقصود از «کافر» در موضوع جهاد را «کافر حربی» دانسته‌اند؛ یعنی کسی که دارای هیچ‌یک از مذاهب آسمانی و الهی نباشد. جهاد با کفار حربی را «جهاد دعوت» یا جهاد ابتدایی نیز خوانده‌اند. در جهاد با کافرِ حربی، به حضور امام عادل، نیاز است.<ref>محمدکریم اشراق، تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، ص۲۵۹–۲۶۰.</ref>
== جنگ با اهل کتاب ==
 
== جنگ با اهل‌کتاب و منافقان ==
مقصود از اهل کتاب، «يهود و نصاري» هستند و مجوس و صابئين هم به آن‌ها ملحق مي‌شوند؛ جنگ با آن‌ها تا زماني که تسليم شوند و با دست‌خويش جزيه بپردازند واجب است.<ref>سيد محمدحسين طباطبايي، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، ج۱۶، ص۲۰۵؛ سيدابوالقاسم خويي، منهاج الصالحين، ج۱، ص۳۶۱.</ref>
مقصود از اهل‌کتاب را پیروان دین یهودیت، مسیحیت، زردشتی و صابئی دانسته‌اند. جنگ با این گروه‌ها تا زمانی که تسلیم شوند و جزیه بپردازند، واجب است.<ref>سید محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۱۶، ص۲۰۵؛ سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۶۱.</ref>
 
در اين زمينه نيز آيات متعددي وجود دارد. از جمله خداوند متعال مي‌فرمايد:
در این زمینه نیز آیات متعددی وجود دارد؛ آیه ۲۹ سوره توبه: «با آن گروه از اهل کتاب که به خدای متعال و روز قیامت ایمان ندارند، … بجنگید تا هنگامی که با خواری به دست خود جزیه دهند.<ref>سوره توبه، آیه ۲۹.</ref>
 
ƒ قاتِلُوا الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ لا يُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا يَدينُونَ دينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذينَ أُوتُوا الْکتابَ حَتَّي يُعْطُوا الْجِزْيَه عَنْ يَدٍ وَ هُمْ صاغِرُون‚<ref>توبه/ ۲۹.</ref>؛ با آن گروه از اهل کتاب که به خداي متعال و روز قيامت ايمان ندارند و آن‌چه را که خداي متعال و فرستاده‌اش حرام کرده‌اند، حرام نمي‌شمارند و پيرو دين حق نيستند، بجنگيد تا هنگامي که با خواري به دست خود جزيه دهند.
جنگ با اهل‌کتاب نیز دارای شرایطی دانسته شده است. [[محقق حلی]] فقیه برجسته شیعه در قرن هفتم قمری در [[کتاب شرایع الاسلام|کتاب «شرایع الاسلام»]] آورده که با اهل کتاب، باید به فرمان امام عادل یا نماینده او جهاد کرد.<ref>شهید ثانی، شرح لمعه، ج۱۰، ص۵۴.</ref> [[شهید مطهری]] نیز در کتاب‌هایش آورده که در جنگ با اهل کتاب، شرط این است که طرف دیگر بخواهد جنگ را شروع کند یا برای نشر دعوت اسلامی مانع ایجاد کند.<ref>مرتضی مطهری، جهاد، ص۱۳–۱۴.</ref>
 
البته جنگ با اهل کتاب نيز داراي شرايطي است. در «شرايع الاسلام» آمده است: «با اهل کتاب، بايد به فرمان امام عادل يا نماينده او جهاد کرد».<ref>شرايع الاسلام، ج۱، ص۱۱۱ به نقل از محمدکريم اشراق، همان، ص۲۶۵ ؛ (شهيد ثاني)، شرح لمعه، ج۱۰، ص۵۴.</ref>
منافقان، گروه دیگری هستند که دستور به جهاد با آنان داده شده است. [[خداوند]] در خطاب به پیامبر دستور به جهاد مقابل منافقان را داده و جایگاه آنان را در جهنم دانسته است.<ref>سوره توبه، آیه۷۳.</ref>
 
شهيد مطهريw مي‌نويسد:
== جنگ با اهل‌بغی ==
«اهل بغی» کسانی را گویند که علیه حکومت قیام کرده باشند. جهاد با اهل‌بغی، در واقع، جنگ داخلی علیه مسلمانانی است که علیه حکومت قیام کنند.<ref>اشراق، تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، ص۲۷۱.</ref>
در جنگ با اهل کتاب با توجه به آيات موارد مشروعيت جهاد، شرط اين است که طرف ديگر بخواهد جنگ را شروع کند يا براي نشر دعوت اسلامي مانع ايجاد کند.<ref>مرتضي مطهري، جهاد، همان، ص۱۳ ـ ۱۴.</ref>
 
جلال‌الدین فارسی از محققان مسلمان، در تعریف اهل‌بغی می‌نویسد: اهل‌بغی گروهی از مسلمانان هستند که چون نمی‌توانند مطلوب خویش را از راه‌های مشروع بدست آورند یا نگهداری کنند، دست به تجاوز مسلحانه علیه مسلمانان می‌زنند.<ref>جلال‌الدین فارسی، جهاد حد نهایی تکامل، ص۱۰۹.</ref>
== جنگ با منافقان ==
 
[[آیت‌الله خویی]] از مراجع معاصر شیعه، اهل‌بغی را دو گروه می‌داند:
خداوند متعال مي‌فرمايد: ƒيَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْکفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ‚<ref>توبه/ ۷۳.</ref>؛ اي پيامبر! با کافران و منافقان بجنگ و بر آنان سخت‌ بگير، و (بدان که) جايگاه آنان جهنّم است و بد سرانجامي دارند.
 
۱. کسانی که بر امام، بغی (خروج) می‌کنند. در این صورت بر مؤمنان، جنگیدن با آن‌ها واجب است تا زمانی که تسلیم امر الهی شوند و اطاعت امام را بپذیرند.
منافقان و توطئه‌گران داخلي، به کارشکني و ويران‌گري مي‌پردازند و مانع اجراي طرح‌هاي حکومت اسلامي هستند. بي‌آنکه کارشکني و ويران‌گري و خراب کاري خود را، علني سازند.<ref>محمدکريم اشراق، همان، ص۲۶۸.</ref> البته در نحوه‌ي جهاد با منافقان و چگونگي جهاد با آنان، مباحث گوناگوني مطرح است.
 
۲. گروه دوم از بغاه، طایفه‌ای از مسلمانان هستند که بر طایفه‌ای دیگر بغی (تجاوز) کرده باشند؛ در این صورت بر سایر مسلمانان واجب است که بین آن‌ها صلح ایجاد کنند. اما اگر باغیان بر بغی (ستم و تجاوز) خویش اصرار داشتند، با آن‌ها بجنگند تا فرمان الهی را بپذیرند.<ref>سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۶۱.</ref>
== جنگ با اهل بغي ==
 
جنگ‌های امام علی(ع) با [[ناکثین]]، [[قاسطین]] و [[مارقین]]، در حقیقت جنگ با اهل‌بغی بوده است.
«اهل بغي» يا «بغات» کساني را گويند که عليه حکومت شرعي قيام کرده باشند جهاد با بغات، در واقع، جنگ داخلي عليه مسلماناني است که عليه خليفه (امام) حق قيام کنند.<ref>ترمينولوژي حقوق، ص۲۰۲ به نقل از اشراق، ص۲۷۱.</ref>
 
== جهاد رهایی‌بخش ==
جلال‌الديّن فارسي، در تعريف اهل بغي مي‌نويسد:
جهاد رهایی‌بخش، یا به تعبیری «جنگ امدادی»، دفاع از کسانی است که مورد ظلم و تجاوز دیگران قرار گرفته‌اند.
 
اهل بغي گروهي از مسلمانان هستند که چون نمي‌توانند مطلوب خويش را از راه‌هاي مشروع بدست آورند يا نگهداري کنند، دست به تجاوز متشکل مسلحانه عليه مسلمانان مي‌زنند؛ در نتيجه از احکام و روش‌هايي که خدا در قرآن روا شمرده و پيامبر به کار بسته، انحراف پيدا مي‌کنند؛ به تذکّرات خيرخواهانه برادران خويش اعتنايي نمي‌کنند و حاضر نمي‌شوند به قرآن و سنّت برگردند.<ref>جلال‌الديّن فارسي، جهاد حد نهايي تکامل، ص۱۰۹.</ref>
این جهاد برای رهایی مؤمنان ناتوان و دربند است. گاه گروهی از مسلمانان که در کشوری غیر اسلامی و [[دارالکفر]] زندگی می‌کنند، مورد ظلم و تجاوز قرار می‌گیرند و به هر علت، توانایی رویارویی با این تجاوز و ستم را ندارند. از سوی دیگر، امکان مهاجرت به کشور اسلامی، برای آنان فراهم نیست؛ در چنین وضعی، بر سایر مسلمانان لازم است که در حد توان، به کمک آن‌ها شتافته و با زورگویان و ستم پیشه‌گان بجنگند و موجبات رهایی و آزادی آنان را، از بند ستم و اسارت فراهم سازند.
 
آيت الله خوييw باغيان (بغاه) را دو گروه مي‌داند:
خداوند در خطاب به مؤمنان می‌گوید که چرا در راه خدا جهاد نمی‌کنید؟! در صورتی که جمعی ناتوان از مردان و زنان و کودکان، اسیر ظلم کافران هستند.<ref>سوره نساء، آیه۷۵.</ref> [[امام علی(ع)]] نیز توصیه کرده که همواره یاور مظلومان و دشمن ستمگران باشید.<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۷، ص۵۵۸؛ فتّال نیشابوری، روضه الواعظین، ص۱۳۶.</ref>
 
۱. کساني که بر امامA بغي (خروج) مي‌کنند. در اين صورت بر مؤمنان، تا زماني که تسليم امر الهي شوند و اطاعت امام را بپذيرند، جنگیدن با آن‌ها واجب است و در اين خصوص، در بين مسلمين اختلافي وجود ندارد.
جلال‌الدین فارسی چنین جهادی را به‌جهت مصالح استمداد کنندگان، دفاعی دانسته که از حیث یاری رساندن به ستمدیده‌ها، ماهیت آزادی‌بخشی دارد.<ref>جلال‌الدین فارسی، جهاد حد نهایی تکامل، ص۱۰۸.</ref>
 
۲. گروه دوم از بغاه، طايفه‌اي از مسلمين هستند که بر طايفه‌اي ديگر بغي (تجاوز) کرده باشند؛ که در اين صورت بر ساير مسلمانان واجب است که بين آن‌ها صلح ايجاد کنند. اما اگر باغيان بر بغي (ستم و تجاوز) خويش اصرار داشتند، با آن‌ها بجنگند تا فرمان الهي را بپذيرند.<ref>سيدابوالقاسم خويي، منهاج الصالحين، همان، ج۱، ص۳۶۱.</ref>
== جهاد دفاعی ==
{{جعبه نقل قول| عنوان = | نقل‌قول = [[شهید مطهری]]:{{-}}'''«اگر جنگی برای دفع تهاجم باشد، در این شرایط اگر نجنگیم به بهانه صلح، این صلح نیست، تسلیم است.»'''<ref>مرتضی مطهری، جهاد، ص۲۵.</ref>|تاریخ بایگانی| منبع = | تراز = چپ| عرض = ۲۳۰px| اندازه خط = 14px|رنگ پس‌زمینه =#FFF9E7| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}
آيت‌الله مصباح يزدي نيز مي‌نويسد:
 
مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند.<ref>شهید اول، الدروس، ج۲، ص۵۹؛ علامه حلّی، قواعد الاحکام، ج۳، ص۵۷۱.</ref> این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد. تمامی فقهای مسلمان، معتقدند اگر بر مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی، از جانب دشمنان هجوم صورت گیرد، بر همه مسلمانان واجب است با تمامی امکانات و توان از آن دفاع کنند.<ref>عباسعلی عظیمی شوشتری، مقالهٔ قوانین و مقررات کلی جنگ و دفاع در اسلام، فصلنامهٔ مصباح، سال ششم، شماره ۲۲، ص۲۶.</ref> در این جهاد، اذن امام عادل و مجتهد و دستگاه حکومتی شرط نیست.<ref>ر. ک. ابوالقاسم بن حسن میرزای قمی، جامع الشتات، ج۱، ص۳۶۲.</ref>
براي اهل بغي چند صورت مي‌توان تصور کرد: نخست آن که، گروهي از مسلمانان بر ضد حکومت و امام عادل بر حق، قيام کنند. صورت ديگري که براي اهل بغي تصور مي‌شود اين است که يکي از حکومت‌هاي اسلامي بر حکومت اسلامي ديگر ستم روا دارد و به آن تجاوز کند... .<ref>محمدتقي مصباح يزدي، همان، ص۱۳۳ ـ‌۱۳۴.</ref>
 
در جهاد دفاعی، هدف دفع تجاوز است و با رسیدن به این هدف، جهاد دفاعی هم خاتمه می‌یابد.
در برخي از آيات قرآن، به اين نوع جنگ نيز اشاره شده است. خداوند متعال مي‌فرمايد: ƒ...وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ‚<ref>حجرات/ ۹.</ref>؛ اگر دو گروه از مؤمنان با يک‌ديگر جنگ کنند، ميان آن‌ها آشتي برقرار کنيد؛ و اگر يکي از آن دو، بر ديگري تعدي کند، با او پيکار کنيد تا به فرمان خدا باز گردد. پس اگر بازگشت، ميانشان به دادگري آشتي برقرار سازيد. و عدالت ورزيد، که خدا دادگران را دوست مي‌دارد. خداوند متعال، به منظور جلوگيري از ظلم و بيدادگري و خروج از نظامات عمومي، که ممکن است در داخل ممالک اسلامي وقوع يابد، قوانيني وضع کرده که در صورت بروز چنان حوادث نامطلوبي، اعمال گردد و اجتماع از شرّ، ظلم و تعدّي، محفوظ بماند.<ref>ر.ک: شيخ‌الاسلام کردستاني، مقاله‌ي جنگ در اسلام، ص۱۸.</ref>
 
== پیوند به بیرون ==
جنگ‌هاي امام عليA با ناکثين، قاسطين و مارقين، در حقيقت جنگ با اهل بغي بوده است. در اين رابطه در بخش‌هاي بعدي مطالبي ذکر خواهد شد.
این مدخل برگرفته شده از کتاب «سیره نظامی امیرالمؤمنین» نوشته «یدالله حاجی‌زاده» قم مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، ۱۳۹۲ش.
 
== جهاد رهايي­بخش ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
جنگ و جهاد رهايي­بخش، يا به تعبيري «جنگ امدادي»، دفاع از کساني است که مورد ظلم و تجاوز ديگران قرار گرفته‌اند.
{{جهاد}}
خداوند متعال مي‌فرمايد: ƒ...وَمَا لَکمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ...‚<ref>نساء/ ۷۵.</ref>؛ چرا در راه خدا جهاد نمي‌کنيد؟! در صورتي که جمعي ناتوان از مردان و زنان و کودکان، اسير ظلم کفارند!
امام عليA نيز مي‌فرمايد:
کونا للظالم خصماً و للمظلوم عوناً...».<ref>نهج البلاغه، نامه ۴۷، ص۵۵۸؛ فتّال نيشابوري، روضه الواعظين، ص۱۳۶.</ref> همواره ياور مظلومان و دشمن ستمگران باشيد.
اين جهاد براي رهايي مؤمنان ناتوان و دربند است. گاهي گروهي از مسلمانان که در کشوري غير اسلامي و دارالکفر زندگي مي‌کنند، مورد ظلم و تجاوز قرار مي‌گيرند و به هر علت، توانايي رويارويي با اين تجاوز و ستم را ندارند. از سوي ديگر، امکان مهاجرت به کشور اسلامي، براي آنان فراهم نيست؛ در چنين وضعي، بر ساير مسلمانان لازم است که در حدّ توان، به کمک آن‌ها شتافته و با زورگويان و ستم پيشه‌گان بجنگند و موجبات رهايي و آزادي آنان را، از بند ستم و اسارت فراهم سازند.<ref>ر.ک: محمدتقي مصباح يزدي، همان، ص۱۳۴.</ref>
جلال‌الديّن فارسي مي‌نويسد:
چنين جهادي از لحاظ مصالح استمداد کنند‌گان، دفاعي است و از حيث رفتار مسلماناني که به ياري ستم ديده‌گان مي‌شتابند، ماهيّت آزادي بخشي دارد.<ref>جلال‌الدّين فارسي، همان، ص۱۰۸.</ref>
۷. دفاع و مقابله به مثل
مسلمانان مکلّفند با هر فرد و يا گروهي که انديشه‌ي هر نوع تجاوز به مسلمانان؛ اعم از تعدي به مقدّسات، عرض، ناموس، جان، مال و... را در سر مي‌پروراند، تا سر حدّ استطاعت بجنگند و تسليم نشوند.<ref>ر.ک: شهيد اول، الدروس، ج۲، ص۵۹؛ علامه حلّي، قواعد الاحکام، ج۳، ص۵۷۱.</ref> تا اين‌که او را از اين کار باز دارند. اين نوع جنگ، «دفاع» يا «جهاد دفاعي» نام دارد.<ref>ر.ک: محمد‌تقي مصباح يزدي، همان، ص۱۳۵.</ref>
جهاد دفاعي بر همه مسلمانان، به هر نحو ممکن واجب است و در آن اذن امام عادل و مجتهد و دستگاه حکومتي شرط نيست.<ref>ر.ک: ابوالقاسم‌بن‌حسن ميرزاي قمي، جامع الشتات، ج۱، ص۳۶۲.</ref> به نظر تمامي فقهاي مسلمان، چنان‌چه، بر مسلمين يا سرزمين‌هاي اسلامي و يا اساس اسلام، از جانب دشمنان هجوم صورت گيرد، بر همه‌ي مسلمانان واجب است با تمامي امکانات و توان از آن دفاع کنند.<ref>عباسعلي عظيمي شوشتري، مقاله‌ي قوانين و مقررات کلي جنگ و دفاع در اسلام، فصلنامه‌ي مصباح، سال ششم، شماره ۲۲، ص۲۶.</ref>
شهيد مطهريw مي‌نويسد:
اگر جنگي براي دفع تهاجم باشد (ديگري به سرزمين ما تجاوز کرده به مال و ثروت ما چشم دوخته به حريت و آقايي ما چشم دوخته و مي‌خواهد آن را سلب کند...) در اين شرايط اگر نجنگيم به بهانه صلح، اين صلح نيست، تسليم است.<ref>مرتضي مطهري، همان، ص۲۵.</ref>
در جهاد دفاعي، چون هدف دفع تعدّي تجاوزکاران بيگانه است، با رسيدن به این هدف؛ جهاد دفاعي هم خاتمه مي‌يابد. خداوند متعال ضمن صدور فرمان جهاد دفاعي، طرف پيکار و هدف آن را مشخص فرموده: ƒ...وَ قاتِلُوا في سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلُونَکمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدين...‚<ref>بقره/۱۹۰.</ref>؛ در راه خدا با کساني که با شما مي‌جنگند، بجنگيد و دست به تجاوز نزنيد؛ زيرا خدا تجاوزکاران را دوست ندارد.
در اين آيه خداوند فرمان مي­دهد که به مجرّد اين‌که دشمن، درخواست صلح و متارکه‌ي جنگ کرد، با تقاضاي او موافقت نماييد.<ref>ر.ک: جلال‌الدّين فارسي، همان، ص۱۰۵.</ref> در جهاد دفاعي، تهاجم و تجاوز به مسلمانان، هم مي‌تواند داخلي باشد (همانند اين‌که متجاوزي داخلي، عرض و ناموس يا مال و مقدّسات فردي را مورد تجاوز قرار دهد) و هم ممکن است، خارجي باشد؛ يعني بيگانه به سرزمين اسلامي تجاوز کند. امّا در جهادي که، «مقابله به مثل» ناميده مي‌شود، تجاوز به عرض و ناموس در آن نيست، بلکه بيرون راندن مهاجمان از سرزمين اسلامي و آزادسازي کشور اسلامي از وجود متجاوزان، مطرح است.
==منابع==
این مدخل برگرفته شده از کتاب «سيره نظامي اميرالمؤمنين» نوشته «يدالله حاجي‌زاده» قم مرکز مدیریت حوزه های علمیه، ۱۳۹۲ش.
<references />
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =  
  | شاخه اصلی = اسلام
  | شاخه فرعی۱ =  
  | شاخه فرعی۱ = مباحث فقهی اسلام
  | شاخه فرعی۲ =  
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۳ =  
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه =شد
  | تیترها =  
  | تیترها =شد
  | ویرایش =  
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت =  
  | اولویت =ب
  | کیفیت =  
  | کیفیت =ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
[[ps:په اسلام کي دجګړې ډولونه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۵۱

سؤال

جنگ در اسلام چه اقسامی دارد؟

درگاه‌ها
حکومت دینی.png


جهاد در اسلام، اقسامی دارد که بیشتر آن‌ها مشروط به اجازه امام معصوم یا جانشین او است. جهاد گاه در مقابل دشمنان داخلی است؛ از جمله جهاد با اهل‌بغی و منافقان و گاه در مقابل دشمن خارجی است که جهاد با مشرکان و کافران را از این موارد دانسته‌اند.

جهاد رهایی‌بخش، یا به تعبیر دیگر «جنگ امدادی»، دفاع از کسانی است که مورد ظلم و تجاوز دیگران قرار گرفته‌اند. این جهاد برای رهایی مؤمنان ناتوان و دربند است.

جهاد دفاعی از دیگر اقسام جهاد است. مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی را دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند. این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد. جهاد دفاعی، نیازی به اذن امام ندارد.

جنگ با مشرکان و کافران

خداوند در قرآن به جهاد با مشرکان[۱] و کافران[۲] دستور داده است.

جنگ با مشرکان را در حقیقت، دفاع از مقام انسانیت، آزادی بشر و محو ظلم و بیدادگری دانسته‌اند. کفر، الحاد و شرک به خداوند را یکی از عوامل گمراهی بشریت معرفی کرده‌اند که به ظلم و انواع رذائل و مفاسد دیگر، کشیده می‌شود.[۳]

مقصود از «کافر» در موضوع جهاد را «کافر حربی» دانسته‌اند؛ یعنی کسی که دارای هیچ‌یک از مذاهب آسمانی و الهی نباشد. جهاد با کفار حربی را «جهاد دعوت» یا جهاد ابتدایی نیز خوانده‌اند. در جهاد با کافرِ حربی، به حضور امام عادل، نیاز است.[۴]

جنگ با اهل‌کتاب و منافقان

مقصود از اهل‌کتاب را پیروان دین یهودیت، مسیحیت، زردشتی و صابئی دانسته‌اند. جنگ با این گروه‌ها تا زمانی که تسلیم شوند و جزیه بپردازند، واجب است.[۵]

در این زمینه نیز آیات متعددی وجود دارد؛ آیه ۲۹ سوره توبه: «با آن گروه از اهل کتاب که به خدای متعال و روز قیامت ایمان ندارند، … بجنگید تا هنگامی که با خواری به دست خود جزیه دهند.[۶]

جنگ با اهل‌کتاب نیز دارای شرایطی دانسته شده است. محقق حلی فقیه برجسته شیعه در قرن هفتم قمری در کتاب «شرایع الاسلام» آورده که با اهل کتاب، باید به فرمان امام عادل یا نماینده او جهاد کرد.[۷] شهید مطهری نیز در کتاب‌هایش آورده که در جنگ با اهل کتاب، شرط این است که طرف دیگر بخواهد جنگ را شروع کند یا برای نشر دعوت اسلامی مانع ایجاد کند.[۸]

منافقان، گروه دیگری هستند که دستور به جهاد با آنان داده شده است. خداوند در خطاب به پیامبر دستور به جهاد مقابل منافقان را داده و جایگاه آنان را در جهنم دانسته است.[۹]

جنگ با اهل‌بغی

«اهل بغی» کسانی را گویند که علیه حکومت قیام کرده باشند. جهاد با اهل‌بغی، در واقع، جنگ داخلی علیه مسلمانانی است که علیه حکومت قیام کنند.[۱۰]

جلال‌الدین فارسی از محققان مسلمان، در تعریف اهل‌بغی می‌نویسد: اهل‌بغی گروهی از مسلمانان هستند که چون نمی‌توانند مطلوب خویش را از راه‌های مشروع بدست آورند یا نگهداری کنند، دست به تجاوز مسلحانه علیه مسلمانان می‌زنند.[۱۱]

آیت‌الله خویی از مراجع معاصر شیعه، اهل‌بغی را دو گروه می‌داند:

۱. کسانی که بر امام، بغی (خروج) می‌کنند. در این صورت بر مؤمنان، جنگیدن با آن‌ها واجب است تا زمانی که تسلیم امر الهی شوند و اطاعت امام را بپذیرند.

۲. گروه دوم از بغاه، طایفه‌ای از مسلمانان هستند که بر طایفه‌ای دیگر بغی (تجاوز) کرده باشند؛ در این صورت بر سایر مسلمانان واجب است که بین آن‌ها صلح ایجاد کنند. اما اگر باغیان بر بغی (ستم و تجاوز) خویش اصرار داشتند، با آن‌ها بجنگند تا فرمان الهی را بپذیرند.[۱۲]

جنگ‌های امام علی(ع) با ناکثین، قاسطین و مارقین، در حقیقت جنگ با اهل‌بغی بوده است.

جهاد رهایی‌بخش

جهاد رهایی‌بخش، یا به تعبیری «جنگ امدادی»، دفاع از کسانی است که مورد ظلم و تجاوز دیگران قرار گرفته‌اند.

این جهاد برای رهایی مؤمنان ناتوان و دربند است. گاه گروهی از مسلمانان که در کشوری غیر اسلامی و دارالکفر زندگی می‌کنند، مورد ظلم و تجاوز قرار می‌گیرند و به هر علت، توانایی رویارویی با این تجاوز و ستم را ندارند. از سوی دیگر، امکان مهاجرت به کشور اسلامی، برای آنان فراهم نیست؛ در چنین وضعی، بر سایر مسلمانان لازم است که در حد توان، به کمک آن‌ها شتافته و با زورگویان و ستم پیشه‌گان بجنگند و موجبات رهایی و آزادی آنان را، از بند ستم و اسارت فراهم سازند.

خداوند در خطاب به مؤمنان می‌گوید که چرا در راه خدا جهاد نمی‌کنید؟! در صورتی که جمعی ناتوان از مردان و زنان و کودکان، اسیر ظلم کافران هستند.[۱۳] امام علی(ع) نیز توصیه کرده که همواره یاور مظلومان و دشمن ستمگران باشید.[۱۴]

جلال‌الدین فارسی چنین جهادی را به‌جهت مصالح استمداد کنندگان، دفاعی دانسته که از حیث یاری رساندن به ستمدیده‌ها، ماهیت آزادی‌بخشی دارد.[۱۵]

جهاد دفاعی

شهید مطهری:
«اگر جنگی برای دفع تهاجم باشد، در این شرایط اگر نجنگیم به بهانه صلح، این صلح نیست، تسلیم است.»[۱۶]

مسلمانان مکلف هستند با هر فرد یا گروهی که اندیشهٔ تجاوز به مسلمانان دارد، در حد توان بجنگند و تسلیم نشوند.[۱۷] این نوع جنگ، «دفاع» یا «جهاد دفاعی» نام دارد. تمامی فقهای مسلمان، معتقدند اگر بر مسلمانان یا سرزمین‌های اسلامی، از جانب دشمنان هجوم صورت گیرد، بر همه مسلمانان واجب است با تمامی امکانات و توان از آن دفاع کنند.[۱۸] در این جهاد، اذن امام عادل و مجتهد و دستگاه حکومتی شرط نیست.[۱۹]

در جهاد دفاعی، هدف دفع تجاوز است و با رسیدن به این هدف، جهاد دفاعی هم خاتمه می‌یابد.

پیوند به بیرون

این مدخل برگرفته شده از کتاب «سیره نظامی امیرالمؤمنین» نوشته «یدالله حاجی‌زاده» قم مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، ۱۳۹۲ش.

منابع

  1. ↑ سوره توبه، آیه ۳۶.
  2. ↑ سوره توبه، آیه ۱۲۳.
  3. ↑ علی کیا، اسلام دین جنگ و دین صلح، ص۲۲.
  4. ↑ محمدکریم اشراق، تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، ص۲۵۹–۲۶۰.
  5. ↑ سید محمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۱۶، ص۲۰۵؛ سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۶۱.
  6. ↑ سوره توبه، آیه ۲۹.
  7. ↑ شهید ثانی، شرح لمعه، ج۱۰، ص۵۴.
  8. ↑ مرتضی مطهری، جهاد، ص۱۳–۱۴.
  9. ↑ سوره توبه، آیه۷۳.
  10. ↑ اشراق، تاریخ و مقررات جنگ در اسلام، ص۲۷۱.
  11. ↑ جلال‌الدین فارسی، جهاد حد نهایی تکامل، ص۱۰۹.
  12. ↑ سیدابوالقاسم خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۶۱.
  13. ↑ سوره نساء، آیه۷۵.
  14. ↑ نهج البلاغه، نامه ۴۷، ص۵۵۸؛ فتّال نیشابوری، روضه الواعظین، ص۱۳۶.
  15. ↑ جلال‌الدین فارسی، جهاد حد نهایی تکامل، ص۱۰۸.
  16. ↑ مرتضی مطهری، جهاد، ص۲۵.
  17. ↑ شهید اول، الدروس، ج۲، ص۵۹؛ علامه حلّی، قواعد الاحکام، ج۳، ص۵۷۱.
  18. ↑ عباسعلی عظیمی شوشتری، مقالهٔ قوانین و مقررات کلی جنگ و دفاع در اسلام، فصلنامهٔ مصباح، سال ششم، شماره ۲۲، ص۲۶.
  19. ↑ ر. ک. ابوالقاسم بن حسن میرزای قمی، جامع الشتات، ج۱، ص۳۶۲.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=اقسام_جنگ_در_اسلام&oldid=62239»