ازدواج دختر امام علی(ع) با خلیفه دوم

سؤال

چرا حضرت علی(ع) دختر خود را به ازدواج خلیفه دوم درآورد؟

در مورد ازدواج ام کلثوم دختر امام علی(ع) با خلیفه دوم، چند نظر بین علمای شیعه وجود دارد. عده ای تحقق این ازدواج را از اساس منکر شده و سند این واقعه را ضعیف شمرده‌اند. عده دیگری ام کلثوم را ربیبه امام علی و دختر اسماء بنت عمیس از ابوبکر می‌دانند، که پس از مرگ ابوبکر با ازدواج اسماء با امام علی(ع) به خانه امام علی آمد. بر اساس روایاتی که در کتاب کافی در این زمینه نقل شده است، برخی از علما قبول این ازدواج توسط امام علی را از سر اجبار و مصلحت دانسته‌اند.

عدم تحقق ازدواج دختر امام علی با خلیفه دوم

در مورد ازدواج ام کلثوم، دختر امام علی با خلیفه دوم، برخی از علمای شیعه مانند شیخ مفید وقوع این ازدواج را از اساس منکر شده و این مطلب را بی‌اعتبار دانسته‌اند.

مرحوم میرحامد حسین صاحب کتاب «عبقات الانوار» در نفی این ازدواج کتابی به نام «افحام الاعداء والخصوم فی نفی تزویج سیدتنا ام کلثوم» نگاشته است و همچنین مرحوم بلاغی صاحب کتاب آلاء الرحمن نیز رساله مفصلی در نفی این ازدواج دارد.

ام کلثوم دختر اسماء بنت عمیس

براساس تحقیقی که آیت الله مرعشی انجام داده است، شخص موسوم به ام کلثوم که با عمر بن خطاب ازدواج کرده است و از او صاحب فرزند شده است، غیر از ام کلثوم معروفی است که دختر علی(ع) و فاطمه زهرا(س) می‌باشد، بلکه این شخص ربیبه (دختر همسر) حضرت علی(ع) و دختر اسماء بنت عمیس از ابوبکر بوده است. آیت الله مرعشی در نامه مورخه ربیع الاول ۱۴۰۷ می‌نویسد: «ام کلثوم که با عمر ازدواج کرد ربیبه علی، دختر اسماء بنت عمیس و از ابوبکر بود، او کودک بود و پس از مرگ ابوبکر با ازدواج اسماء با علی(ع)، به خانه علی(ع) آمد و بزرگ شد و با عمر ازدواج کرد. او را همه جا ام کلثوم بنت علی(ع) می‌گفتند که با پسرش زید بن عمر در زمان امام حسن مجتبی(ع) فوت کردند، و امام مجتبی(ع) بر او و پسرش نماز میت خواند.

اما ام کلثوم دختر فاطمه(س) در کربلا با خواهرش بود و در شب یازدهم تا صبح مواظب اطفال امام حسین(ع) بود که این خود دلیل دیگری بر نفی ازدواج او با عمر است زیرا اگر زن عمر بوده و فرزندی داشت در جریان کربلا منعکس می‌شد و در اسارت کوفه و شام مطرح می‌گشت و اصولاً برای او حرمتی قایل می‌شدند.

اجبار بر قبول ازدواج توسط امام علی

عده ای از علما بر اساس روایاتی که در کتاب کافی آمده است، ازدواج دختر امام علی، با عمر را از سر اجبار و از نارضایتی عنوان کرده‌اند.

در کتاب کافی درباره تزویج ام کلثوم چهار حدیث وارد شده در یکی از آن احادیث از حضرت امام جعفر صادق چنین آمده است: وقتی که عمر بن خطاب به خواستگاری ام کلثوم رفت، حضرت علی(ع) به او گفت: ام کلثوم کوچک است عمر بن خطاب برگشت عباس بن عبدالمطلب را دید و گفت آیا من عیبی دارم؛ عباس گفت: چه عیبی؟ عمر بن خطاب گفت: برای خواستگاری نزد برادر زاده ات علی رفتم و او جواب رد داد، به خدا سوگند چاه زمزم را پر می‌کنم همه احتراماتتان را نابود می‌کنم و دو شاهد اقامه می‌کنم که علی دزدی کرده و دستش را می‌برم، عباس نزد علی آمد و ملاقات با عمر را به اطلاع آن حضرت رساند و از او درخواست کرد که امر ازدواج ام کلثوم را به من بسپار و حضرت علی(ع) هم چنین کرد و عباس هم ام کلثوم را به همسری عمر درآورد.

زراره از حضرت امام صادق(ع) درباره تزویج ام کلثوم به عمر پرسید حضرت امام صادق(ع) فرمود: ناموسی بود که از ما غصب کردند.

از این روایات چند نکته استفاده می‌شود که:

1. حضرت علی خواستگاری عمر را رد کرد.
2. عمر، حضرت علی را تهدید نمود.
3. حضرت علی در اثر آن تهدید و رعایت مصالح به این کار تن داد؛ ولی راضی نبود؛ بنابراین ازدواج ام کلثوم با خلیفه دوم اولاً از نگاه سند دارای اشکالات اساسی است و معلوم نیست که چنین ازدواجی صورت گرفته باشد و ثانیاً: بر فرض اینکه چنین ازدواجی واقع شده باشد، با رضا و رغبت نبوده بلکه همانگونه که منصب امامت وخلافت را غصب نموده در مورد ام کلثوم نیز چنین رفتار نموده است.

مطالعه بیشتر

1. بزرگتر از دروغ، نوشته محمد علی.
2. رساله فی تزویج ام کلثوم، نوشته آیت الله میلانی.