ازدواج دختر امام علی(ع) با خلیفه دوم

سؤال

چرا حضرت علي(ع) دختر خود را به ازدواج خلیفه دوم درآورد؟

در مورد ازدواج ام کلثوم دختر امام علی(ع) با خلیفه دوم، چند نظر بین علمای شیعه وجود دارد. عده ای تحقق این ازدواج را از اساس منکر شده و سند این واقعه را ضعیف شمرده اند. عده دیگری ام کلثوم را ربیبه امام علی و دختر اسماء بنت عمیس از ابوبکر می دانند، که پس از مرگ ابوبکر با ازدواج اسماء با امام علی(ع) به خانه امام علی آمد. بر اساس روایاتی که در کتاب کافی در این زمینه نقل شده است، برخی از علما قبول این ازدواج توسط امام علی را از سر اجبار و مصلحت دانسته اند.

عدم تحقق ازدواج دختر امام علی با خلیفه دوم

در مورد ازدواج ام کلثوم، دختر امام علی با خلیفه دوم، برخي از علماي شيعه مانند شيخ مفيد وقوع اين ازدواج را از اساس منكر شده و این مطلب را بی اعتبار دانسته اند.

مرحوم میرحامد حسين صاحب كتاب «عبقات الانوار» در نفي اين ازدواج كتابي به نام «افحام الاعداء والخصوم في نفي تزويج سيدتنا ام كلثوم» نگاشته است و همچنين مرحوم بلاغي صاحب كتاب آلاء الرحمن نيز رساله مفصلي در نفي اين ازدواج دارد.

ام کلثوم دختر اسماء بنت عمیس

براساس تحقيقی که آيت الله مرعشي انجام داده است، شخص موسوم به ام كلثوم كه با عمر بن خطاب ازدواج كرده است و از او صاحب فرزند شده است، غير از ام كلثوم معروفی است كه دختر علی(ع) و فاطمه زهرا(س) مي باشد، بلكه این شخص ربيبه(دختر همسر) حضرت علي(ع) و دختر اسماء بنت عميس از ابوبکر بوده است. آيت الله مرعشي در نامه مورخه ربيع الاول ۱۴۰۷ می نویسد: «ام كلثوم كه با عمر ازدواج كرد ربيبه علي، دختر اسماء بنت عميس و از ابوبكر بود، او كودك بود و پس از مرگ ابوبكر با ازدواج اسماء با علي(ع)، به خانه علي(ع) آمد و بزرگ شد و با عمر ازدواج كرد. او را همه جا ام كلثوم بنت علي(ع) مي گفتند که با پسرش زيد بن عمر در زمان امام حسن مجتبي(ع) فوت كردند، و امام مجتبی(ع) بر او و پسرش نماز ميت خواند.

اما ام كلثوم دختر فاطمه(س) در كربلا با خواهرش بود و در شب يازدهم تا صبح مواظب اطفال امام حسين(ع) بود كه این خود دليل ديگري بر نفي ازدواج او با عمر است زيرا اگر زن عمر بوده و فرزندي داشت در جريان كربلا منعكس مي شد و در اسارت كوفه و شام مطرح مي گشت و اصولاً براي او حرمتي قايل مي شدند.

اجبار بر قبول ازدواج توسط امام علی

عده ای از علما بر اساس روایاتی که در کتاب کافی آمده است، ازدواج دختر امام علی، با عمر را از سر اجبار و از نارضایتی عنوان کرده اند.

در كتاب كافي درباره تزويج ام كلثوم چهار حديث وارد شده در يكي از آن احاديث از حضرت امام جعفر صادق چنين آمده است: وقتي كه عمر بن خطاب به خواستگاري ام كلثوم رفت، حضرت علي(ع) به او گفت: ام كلثوم كوچك است عمر بن خطاب برگشت عباس بن عبدالمطلب را ديد و گفت آيا من عيبي دارم؛ عباس گفت: چه عيبي؟ عمر بن خطاب گفت: براي خواستگاري نزد برادر زاده ات علي رفتم و او جواب رد داد، به خدا سوگند چاه زمزم را پر مي كنم همه احتراماتتان را نابود مي كنم و دو شاهد اقامه مي كنم كه علي دزدي كرده و دستش را مي برم، عباس نزد علي آمد و ملاقات با عمر را به اطلاع آن حضرت رساند و از او درخواست كرد كه امر ازدواج ام كلثوم را به من بسپار و حضرت علي(ع) هم چنين كرد و عباس هم ام كلثوم را به همسري عمر در آورد.

زراره از حضرت امام صادق(ع) درباره تزويج ام كلثوم به عمر پرسيد حضرت امام صادق(ع) فرمود: ناموسي بود كه از ما غصب كردند.

از اين روايات چند نکته استفاده مي شود كه:

1. حضرت علي خواستگاري عمر را رد كرد. 2. عمر، حضرت علي را تهديد نمود. 3. حضرت علي در اثر آن تهديد و رعايت مصالح به اين كار تن داد. ولي راضي نبود.

بنابراين ازدواج ام كلثوم با خليفه دوم اولاً‌ از نگاه سند داراي اشكالات اساسي است و معلوم نيست كه چنين ازدواجي صورت گرفته باشد و ثانياً: بر فرض اينكه چنين ازدواجي واقع شده باشد، با رضا و رغبت نبوده بلكه همانگونه كه منصب امامت وخلافت را غصب نموده در مورد ام كلثوم نيز چنين رفتار نموده است.

مطالعه بيشتر

۱. بزرگتر از دروغ، نوشته محمد علي.

۲. رساله في تزويج ام کلثوم، نوشته آيت الله ميلاني.