ارثی‌بودن خصوصیات اخلاقی

سؤال

نظر اسلام در زمينه وراثت خصوصيات اخلاقي چيست؟ آيا افرادي براي توجيه خصلت ها و رفتارهاي اخلاقي و کردار خود مي توانند به وراثت استناد کنند؟

در ارتباط با اين سؤال سه نکته قابل ذکر است که اشاره مي کنيم:

نکته اول: امروزه دانشمندان دامنه تحقيق را توسعه داده اند و به اعماق سلول راه پيدا کرده اند و در نتيجه متوجه شده اند موجودات بسيار کوچکي در كروموزوم ها وجود دارند که عامل وراثت مي باشند و نامش را ژن گذاشتند.

رسول اکرم(ص) و ائمه طاهرين(ع) که حقايق را با نور وحي و الهام مي ديدند به رموز خلقت توجه کامل داشتند و درباره آنها سخن گفته اند. در ارتباط با موضوع مطرح شده در سخن معصومين(ع) واژه "عِرق" که هم معناي وراثت است به کار برده شده. به دو نمونه از سخنان معصومين در اين زمينه اشاره مي کنيم:

۱. رسول اکرم(ص) فرمودند: «انظر في ايّ شيءٍ تضعُ ولدک فانّ العرق دساس؛ در انتخاب همسر دقت کن به راستي وراثت باعث مي شود اخلاق فرزندان متأثر از اخلاق والدين شود».

۲. پيامبر اکرم(ص) فرمودند: «حسن الأخلاق برهان کرم الأعراق؛ سجاياي اخلاقي دليل و نشانه پاکي و بزرگواري وراثت است».

پس با توجه به اين روايات و روايات ديگر ثابت مي شود که دين اسلام به عامل وراثت توجه ويژه اي دارد.

نکته دوم: درست است که وراثت در اخلاق فرد تأثير مي گذارد، ولي فقط در حد آماده کردن زمينه ها و فراهم کردن استعدادهاي اخلاقي است و به گونه اي نيست که اراده و اختيار را از انسان بگيرد. مثلاً فردي که پدرش خوش اخلاق است آمادگي بيشتري براي خوش اخلاق شدن دارد به خلاف کسي که پدرش بداخلاق است ولي هر دو اختيار دارند که در آينده صفت خوش اخلاقي را در خود پرورش دهند. البته فردي که پدرش بداخلاق بوده است تلاش و زحمت بيشتري بايد داشته باشد چون آمادگي و زمينه اين صفت در او کمتر است.

پس با توجه به نکته دوم هيچ کس براي توجيه کارهاي زشت خود نميتواند استناد به وراثت کند. چون اختيار و اراده کار خوب و ترک کار زشت را داشته است.

نکته سوم: نکته اي که خوب است در همين ارتباط توجه داشته باشيد اين که محاسبه اعمال بر اساس عدالت مي باشد. يعني اين گونه نيست که انجام عملي خير در دو موقعيت و شرايط مختلف يک گونه ثواب داشته باشد. ارزش عمل شخصي که با زمينه نامساعد صورت گرفته بيشتر از عملي که همه زمينه ها براي انجام عمل خير فراهم بوده است.