پیش نویس:واقعه غدیر در کتاب‌های تاریخی

سؤال

کتاب‌های تاریخی که درباره واقعه غدیر سخن گفته‌اند،‌ کدام منابع هستند؟

درگاه‌ها

واقعه غدیر در سال ۱۰ قمری و در حجة الوداع اتفاق افتاد. پیامبر اکرم (ص) به همراه مسلمانان برای انجام مناسک حج به مکه رفتند. در این سفر، امام علی (ع) که در یمن بود، به کاروان پیوست. در ۱۸ ذی‌الحجه، در غدیر خم، جبرئیل آیه تبلیغ را نازل کرد و پیامبر (ص) را مأمور کرد تا علی (ع) را به عنوان ولی و وصی خود معرفی کند. پس از ایراد خطبه غدیر، پیامبر (ص) فرمود که علی (ع) مولای مسلمانان است و از آن‌ها خواست که از او پیروی کنند. این واقعه با نزول آیه اکمال دین در سوره مائده همراه بود که به تکمیل دین اسلام اشاره دارد.

پس از این اعلام، مسلمانان به علی (ع) تبریک گفتند و پیامبر (ص) دستور دادند تا خیمه‌ای برای او برپا کنند. این واقعه در معتبرترین کتب اهل تسنن و تشیع ثبت شده و به صورت متواتر روایت گردیده است. حدیث غدیر در بیش از سیصد طریق از صد و شصت صحابه نقل شده و منابع مختلفی از جمله الکافی و صحیح مسلم به آن اشاره کرده‌اند.

خلاصه واقعه غدیر

پیامبر(ص) در ذی‌قعده سال ۱۰ قمری همراه هزاران نفر برای انجام مناسک حج از مدینه به طرف مکه حرکت کرد.این سفر رسول خدا(ص)، حجةالوداع، حجةالاسلام و حجةالبلاغ نامیده می‌شود. در آن ماه امام علی(ع) برای تبلیغ اسلام در یمن بودو هنگامی که از تصمیم پیامبر(ص) برای سفر حج آگاه شد، همراه عده‌ای به سمت مکه حرکت نمود و پیش از آغاز مناسک حج، به رسول‌ خدا(ص) پیوست.

مسلمانان حج‌گزار ۱۸ ذی‌الحجه به غدیر خم رسیدند و پیش از جدایی اهالی شام، مصر و عراق از جمعیت، جبرئیل آیه تبلیغ را بر پیامبر(ص) نازل کرد و از جانب خداوند، به رسول خدا(ص) امر نمود تا علی(ع) را به عنوان ولی و وصی بعد از خود، به مردم معرفی کند.پس از نزول این آیه، پیامبر(ص) دستور توقف کاروان را صادر نمود و گفت آنانی که پیشاپیش حرکت می‌کنند، به محل غدیر بازگردند و کسانی که عقب مانده‌اند، به کاروان در غدیر خم، ملحق شوند.

پیامبر(ص) پس از ادای نماز ظهر، خطبه‌ای ایراد کرد که به خطبه غدیر مشهور شد و در ضمن آن فرمود که علی بن ابی طالب جانشین و مولای شما بعد از من است و ایشان را امام خود بدانید و از او پیروی کنید و برای پیروان او دعا کردند و بر دشمنان او نفرین کردند.

هنوز جمعیت متفرق نشده بودند که دوباره جبرئیل نازل شد و از جانب خداوند، آیه سوم سوره مائده نازل کرد که به آیه اکمال مشهور است. در بخشی از آیه آمده است: «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.»منابع شیعه، شأن نزول آیه اکمال را واقعه غدیر و ولایت امام علی(ع) بر مسلمانان می‌دانند.

تبریک صحابه و مسلمانان

در این هنگام، مردم به امام علی(ع) تهنیت گفتند. از جمله کسانی که پیشاپیش سایر صحابه، به امام علی(ع) تهنیت گفتند، عمر بود. او پیوسته خطاب به امیرمؤمنان(ع) می‌گفت: بر تو گوارا باد‌! ای پسر ابوطالب!، تو مولای من و مولای هر مرد و زن با ایمان گشتی.

پیامبر(ص) نیز دستور داد خیمه‌ای برای علی(ع) برپا کردند و به مسلمانان فرمان داد دسته دسته خدمت ایشان برسند و به عنوان امیرمؤمنان به او سلام دهند و همه مردم حتی همسران پیامبر(ص) و همسران مسلمانان، دستور پیامبر(ص) را عملی ساختند.

اسناد غدیر در معتبرترین و قدیمی ترین کتب اهل تسنن و تشیع

اسناد حدیث غدیر در معتبرترین و قدیمی­ ترین کتاب­‌های اهل‌سنت و شیعه وجود دارد که در ادامه بیان خواهد شد.

حدیث غدیر از نظر سند متواتر است و به بیش از سیصد طریق از صد و شصت صحابه پیامبر و هشتاد و شش نفر از تابعین روایت شده است.

متن کامل حدیث غدیر به همراه خطبه­‌ی پیامبر اعظم (صلّی­ الله علیه و آله) در غدیر خم، به سند صحیح و معتبر در کتاب­‌های شیعه آمده است و بخش­‌هایی از آن به نقل از اسامة بن زیاد در منابع اهل‌سنت وجود دارد که در ادامه بیان خواهد شد.

برخی منابع شیعه و اهل سنت که واقعه غدیر را نقل کرده اند ، به ترتیب تاریخ

برخی از معتبرترین و قدیمی‌ترین کتاب‌های شیعه و سنی که حدیث غدیر را نقل کرده­‌اند، به ترتیب تاریخ، عبارت است از:

تمثال نمادین واقعه غدیر

7

1. صحیفة الرضا(علیه السلام): امام علی ­بن موسی، 203 ﻫ . ق

1. المصنّف: عبدالرزاق صنعانی 211 ﻫ . ق
2. فضائل الصحابة: احمدبن حنبل 241 ﻫ . ق
3. مسند احمدبن حنبل 241 ﻫ . ق
4. المسند عبدبن حمید 249 ﻫ . ق
5. النقض علی العثمانیة: جاحظ 255 ﻫ . ق
6. التاریخ الکبیر: بخاری 256 ﻫ . ق
7. الموفقیات: زبیربن بکار 256 ﻫ . ق
8. کتاب الکنی: بخاری 256 ﻫ . ق
9. صحیح مسلم 261 ﻫ . ق
10. سنن ابن ماجه­‌ی قزوینی 273 ﻫ . ق
11. الشذرات الذهبیة: ابن طولون 270 ﻫ . ق
12. الامامة والسیاسة: ابن قتیبه­‌ی دینوری 276 ﻫ . ق
13. انساب الاشراف: بلاذری 279 ﻫ . ق
14. مسند ابن ابی عاصم 287 ﻫ . ق
15. سنن بزاز 292 ﻫ . ق
16. سنن ترمزی 295 ﻫ . ق
17. خصائص امیرالمؤمنین: نسایی 303 ﻫ . ق
18. تفسیر علی ­بن ابراهیم قمی 307 ﻫ . ق
19. قرب الإسناد: ابوالعباس حمیری 310 ﻫ . ق
20. تفسیر طبری 310 ﻫ . ق
21. الرّد علی الحرقوصیّه: ابن جریر طبری 310 ﻫ . ق
22. الذریة الطاهره: ابوبشر دولابی 310 ﻫ . ق
23. صحیح ابن خزیمة 311 ﻫ . ق
24. الکنی ال الاسمء: محمدبن احمدبن حماد دولابی 320 ﻫ . ق
25. تفسیر عیاشی 320 ﻫ . ق
26. مشکل الآثار: ابوجعفر احمد طحاوی 321 ﻫ . ق
27. جرح و تعدیل: ابن ادریس رازی 327 ﻫ . ق
28. مسند ابن راهویه مروزی 327 ﻫ . ق
29. مسند ابویعلی الموصلی بعد از 327 ﻫ . ق
30. الکافی: محمدبن یعقوب کلینی 328 ﻫ . ق
31. عقد الفرید: ابن عبد ربّه اندلسی 328 ﻫ . ق
32. امالی محاملی 330 ﻫ . ق
33. تحف العقول: ابن شعبه حرانی، 335 ﻫ . ق
34. المصنف: ابن ابی شیبه 335 ﻫ . ق
35. کتاب الغیبة: ابن ابی زینب نعمانی 342 ﻫ . ق
36. مروج الذهب: مسعودی 346 ﻫ . ق
37. رجال کشّی قبل 350 ﻫ . ق
38. مناقب ابن مردویة 352 ﻫ . ق
39. سنن ابن حبّان 354 ﻫ . ق
40. طرق حدیث الغدیر: عبیدالله انباری واسطی 356 ﻫ . ق
41. المعجم الکبیر: ابوالقاسم طبرانی 360 ﻫ . ق
42. المعجم الصغیر: ابوالقاسم طبرانی 360 ﻫ . ق
43. الكامل فی الرجال: ابن عدی جرجانی 364 ﻫ . ق
44. تقریـب المعارف: ابوالصّلاح حلبی بعد از 374 ﻫ . ق
45. عیون اخبارالرضا(علیه السلام): شیخ صدوق. 381 ﻫ . ق
46. الخصال: شیخ صدوق ، بعد از 381 ﻫ . ق
47. معانی الاخبار: شیخ صدوق، بعد از 381 ﻫ . ق
48. أمالی: شیخ صدوق، بعد از 381 ﻫ . ق
49. مناقب الائمة: باقلانی 403 ﻫ . ق
50. التمهید: قاضی ابوبکر باقلانی 403 ﻫ . ق
51. شرف النبی(صلی­الله علیه و آله): خرگوشی 406 ﻫ . ق
52. المستدرک علی الصحیحین: حاکم نیشابوری 405 ﻫ . ق
53. مسند الصّحابه: رویانی 397 ﻫ . ق
54. امالی احمدبن حسین زیدی 411 ﻫ . ق
55. أمالی: شیخ مفید 413 ﻫ . ق
56. الاختصاص: شیخ مفید، بعد از 413 ﻫ . ق
57. الارشاد: شیخ مفید، بعد از 413 ﻫ . ق
58. شواهد التنزیل: حافظ حسکانی بعد 407 ﻫ . ق
59. ثمار القلوب: ثعالبی 429 ﻫ . ق
60. تفسیر ثعلبی 427 ﻫ . ق
61. اخبار اصبهان: ابونعیم اصفهانی 430 ﻫ . ق
62. حیلة الاولیاء: ابونعیم اصفهانی 430 ﻫ . ق
63. الشافی فی الامامة: سیّد مرتضی 436 ﻫ . ق
64. الاستیعاب: ابن عبدالبرّ 463 ﻫ . ق
65. تاریخ بغداد: خطیب بغدادی 463 ﻫ . ق
66. موضح أوهام الجمع والتفریق: خطیب بغدادی 463 ﻫ . ق
67. تلخیص المتشابه فی الرسم: خطیب بغدادی 463 ﻫ . ق
68. اسباب النزول: واحدی نیشابوری 468 ﻫ . ق
69. الامالی: ابن الشجری 499 ﻫ . ق
70. مسند الفردوس: ابن شیرویه دیلمی 509 ﻫ . ق
71. مصابیح السّنّة: بغوی 516 ﻫ . ق
72. اعلام الوری: ابوعلی طبرسی 520 ﻫ . ق
73. تفسیر مجمع البیان: ابوعلی طبرسی 520 ﻫ . ق
74. الاحتجاج: طبرسی 522 ﻫ . ق
75. دلائل الامامة: ابوجعفر طبری بعد از 520 ﻫ . ق
76. مناقب ابن شهرآشوب 588 ﻫ . ق
77. الاعتصام: ابومحمد شاطبی 590 ﻫ . ق
78. صفة الصفوه: سبط اِبن جوزی 597 ﻫ . ق
79. تذکره الخواص: سبط ابن جوزی 597 ﻫ . ق
80. جامع الاصول: ابن اثیر جزری 606 ﻫ . ق
81. تفسیر فخر رازی 606 ﻫ . ق
82. کفایة الطالب: گنجی شافعی 658 ﻫ . ق
83. کشف الغمة: محقق اربلی 694 ﻫ . ق
84. الریاض النضره: محب الدین طبری 694 ﻫ . ق
85. فرائد السّمطین: حموینی 722 ﻫ . ق
86. فضائل امیرالمؤمنین: ابن مغازلی 483 ﻫ . ق
87. مناقب امیرالمؤمنین: ابن مغازلی 483 ﻫ . ق
88. المعارف: ابن قتیبه­‌ی دینوری بعد از 276 ﻫ . ق
89. تاریخ دمشق: ابن عساکر 577 ﻫ . ق
90. رجال کشّی قبل 350 ﻫ . ق
91. مسند ابن ابی عاصم 287 ﻫ . ق