ولادت حضرت معصومه

سؤال

در خصوص ولادت حضرت معصومه روایت‌هایی وجود دارد که به عقیده برخی نامعتبر است. اعتبار این روز چگونه قابل اثبات یا رد است؟

اعتبار تاریخ ولادت حضرت معصومه به دلیل نبود اسناد معتبر و مستقیم از معصومین قابل اثبات یا رد قطعی نیست. قول مشهور اول ذی‌القعدة نخستین بار در قرن ۱۱ ه.ق در «انوار المشعشین» آمده و علامه مجلسی در «بحارالانوار» آن را با عبارت «روی» نقل کرده که نشان‌دهنده ضعف سندی است. علما مانند سید محسن امین و آیت‌الله خویی تصریح کرده‌اند که هیچ روایت معتبری در این زمینه وجود ندارد. بنابراین، اعتبار این روز بیشتر بر اساس مصالح اجتماعی استوار است تا اسناد تاریخی قطعی. در تقویم ایران این روز را به روز دختر می‌شناسند و در این روز مردم به برپایی جشن می‌پردازند.

تاریخ ولادت

حضرت فاطمه معصومه در یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخ تشیع (سال ۱۷۳ هجری قمری) متولد شدند. بر اساس منابع معتبر تاریخی، تولد ایشان در مدینه المنوره و در خانه امام موسی کاظم(ع) واقع در محله بنی‌هاشم اتفاق افتاد. این واقعه در زمانی رخ داد که فشارهای حکومت عباسی به رهبری هارون الرشید بر امام کاظم(ع) و شیعیان به اوج خود رسیده بودو در میان منابع کهن شیعی، سه تاریخ عمده برای ولادت حضرت معصومه(س) ذکر شده است که هم در سال ولادت اختلاف شده است و نیز در ماه ولادت:

ذی‌القعده

173 هجری قمری

این تاریخ که امروزه در تقویم‌های رسمی شیعه ثبت شده، برای اولین بار در قرن یازدهم هجری در کتاب «انوار المشعشین» ذکر شده است که علامه مجلسی در بحارالانوار این قول را با عبارت «روی» نقل می‌کند که نشان‌دهنده ضعف سندی آن است. در منابع قدیمی شیعه، تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته رضا استادی، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد. در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه(س) ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتاب‌ها راه یافته است؛ اما برخی از علما مانند آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله شبیری زنجانی، رضا استادی و ذبیح‌الله محلاتی با این نظر شاه عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.

183 هجری قمری

مرحوم فیض در کتاب انجم فروزان و گنجینه آثار قم از کتاب "لواقح الانوار فی طبقات الاخبار" و کتاب "نزهه الابرار فی نسب اولاد الائمه الاطهار" چنین نقل می‌کند: «وِلادَهُ فاطِمَهُ بِنْتُ مُوسَي بنِ جَعْفَرٍ، فِي مَدِينَهِ الْمُنَوَرَهِ غُرَه ذِي الْقَعْدَهِ الْحرامِ، سَنَه ثَلاثَ وَ ثَمانينَ وَمأَهَ بَعْدَ الهِجْرَهِ النَبَويَهِ، وَتُوُفِيَتْ فِي الْعاشِرِ مِنْ رَبيعِ الثانِي فِي سَنَهِ اِحْدي وَمَأَتَينِ في بَلْدَهِ قُمْ؛ حضرت فاطمه (معصومه) دختر امام کاظم در مدینه منوره، در آغاز ماه ذی القعده سال 183 ه.ق دیده به جهان گشود و در دهم ماه ربیع الثانی سال 201 در قم وفات یافت.»

مجهول

بسیاری از علمای محقق معتقدند تاریخ دقیق ولادت مشخص نیست. در کتاب اعیان الشیعه تصریح شده‌است: «لم أجد لها تاریخ ولادة مسنداً» (تاریخ مسندی برای ولادت او نیافتم). آیت‌الله خویی در معجم رجال الحدیث نیز می‌نویسد: «لیس فی تاریخ ولادتها خبر معتبر» (در مورد تاریخ ولادتش خبر معتبری وجود ندارد). و همچنین در کتاب «تاریخ تشیع در ایران» نوشته رسول جعفریان، معتقد است این تاریخ‌ها بیشتر بر اساس محاسبات تقویمی متأخران تنظیم شده‌اند.

در تقویم ایران

در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، تاریخ اول ذی‌القعده به عنوان روز ولادت حضرت فاطمه معصومه و همچنین روز دختر ثبت شده است. این تصمیم مبتنی بر مصوبه شماره ۴۵۶۷ شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۷۰ هجری شمسی است که به‌طور رسمی درج شده است. بر اساس این مصوبه، این روز به عنوان یکی از مناسبت‌های مذهبی کشور شناخته می‌شود و برنامه‌های ویژه‌ای در سراسر ایران به این مناسبت برگزار می‌گردد.

همچنین ببینید: روز دختر