پیش نویس:امام رضا(ع)

سؤال

زندگی‌نامه اجمالی امام رضا(ع) چیست؟ نام، لقب و کنیه ایشان چیست؟ چه فضائل و کراماتی از امام رضا(ع) نقل شده است؟

علی بن موسی الرضا(ع) روز یازدهم ذی القعده سال ۱۴۸ هجری در مدینه منوره متولد شدند. ایشان فرزند موسی بن جعفر(ع) می‌باشند. یکی از نام‌های معروف مادر ایشان نجمه می‌باشد که دارای اخلاق حسنه و فضائل انسانی والایی بودند. ایشان حدود ۲۵ سال همراه با پدرشان زندگی کردند و حدود ۲۵ سال نیز بعد از ایشان در قید حیات بودند و امامت را بر عهده داشتند. یکی از نظرات در تاریخ شهادت ایشان ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری می‌باشد. امام رضا(ع) پنج پسر و یک دختر داشتند. حیات ایشان مقارن با حکومت سه خلیفه عباسی هارون الرشید، مأمون و امین بوده است.

نام ایشان علی، لقب معروف ایشان رضا و کنیه ایشان ابو الحسن و ابوبکر می‌باشد. برای امام رضا(ع) صفات و فضائل زیادی نقل شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: کثرت علم، جفا نکردن در کلام و گفتار، کثرت عبادت، حفظ احترام اشخاص، کثرت صدقه و احسان و تواضع.

زندگی نامه

امام رضا(ع) هشتمین امام شیعیان است. نسبت به زمان تولد امام رضا(ع) اختلاف نظر وجود دارد اما قول مشهور تر این است که ایشان در ۱۱ ذی القعده سال ۱۴۸ هجری قمری در مدینه منوره متولد شدند.

ایشان فرزند بزرگ موسی بن جعفر(ع) هستند. مادر ایشان کنیز ام ولدی بودند که نام‌های مختلفی از جمله نجمه برای ایشان نقل شده است. در وصف این بانو ویژگی‌های برجسته ای از جمله عقل، دیانت، حیا و متعبد بودن ذکر شده است.

بنابر قولی ایشان ۲۴ سال و چند ماه با پدرشان زندگی کردند و ۲۵ سال نیز بعد از ایشان در قید حیات بودند؛ لذا مدت امامت ایشان ۲۵ سال بوده است.

در تاریخ شهادت ایشان اقوال مختلفی وجود دارد. بنابر یکی از اقوال شهادت ایشان در ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری اتفاق افتاده است.

ایشان شش فرزند داشتند؛ پنج پسر و یک دختر. اسامی فرزندان ایشان چنین آمده است: محمد القانع، الحسن، جعفر، إبراهیم، الحسن، عائشه.

امام رضا(ع) با سه تن از خلفای عباسی هم عصر بودند: هارون الرشید، امین و مأمون. هارون الرشید حاکم بی رحمی بود و بر علویان سخت می‌گرفت؛ لذا امام(ع) در زمان او غصه و ناراحتی زیادی داشت. او انسانی بی مبالات بود تا جایی که درباره او مشغولیت به اعمال زشتی همانند شرب خمر نقل شده است. بعد از هارون الرشید پسرش امین خلافت را به دست گرفت. او نیز شخصی بی صلاحیت و کفایت و دارای صفات پستی بوده است.

نام، لقب و کنیه

نام امام رضا(ع) علی می‌باشد؛ لذا بعد از امیرالمؤمنین(ع) و امام زین العابدین(ع) سومین امامی هستند که مسمّی به نام «علی» می‌باشند. برای ایشان القاب مختلفی ذکر شده است که عبارتند از: رضا، صابر، زکی، وفی، سراج الله، قرة عین المؤمنین، مکیدة الملحدین، صدیق و فاضل. لقب معروف ایشان «رضا» می‌باشد. درباره این که این لقب چگونه به ایشان تعلق گرفت نظرات مختلفی وجود دارد. یکی از اقوال این است که مأمون این لقب را به ایشان داده است به دلیل این که از امام(ع) رضایت داشته و ایشان را ولی عهد خودش قرار داده است. قول دیگر این است که موسی بن جعفر(ع) این لقب را به ایشان داده است. کنیه ایشان نیز ابوالحسن و ابو بکر می‌باشد. کنیه ابوالحسن میان ایشان و میان موسی بن جعفر(ع) مشترک بوده است؛ لذا برای تفکیک میان دو کنیه، به موسی بن جعفر(ع) ابی الحسن الماضی و به علی بن موسی الرضا(ع) ابی الحسن الثانی گفته می‌شود.

فضائل و صفات

در وصف علی بن موسی(ع) در کتب دانشمندان فضائل و ویژگی‌های بسیار والایی ذکر شده است. برخی از این اوصاف عبارتند از:

کثرت علم

اباصلت هروی نقل کرده است که عالم تر از امام رضا(ع) ندیده‌ام. مأمون ایشان را در مجالس متعددی دعوت کردند و در این مجالس علمای بزرگی از ادیان مختلف را نیز دعوت حضور داشتند. امام رضا(ع) در مباحث علمی بر تمام علماء غلبه می‌کردند. هم چنین اباصلت نقل می‌کند از امام رضا(ع) شنیدم که ایشان می‌فرمود من می‌نشستم در روضه منوّره و علما در مدینه بسیار بودند. و هرگاه از مسأله‌ای عاجز می‌شدند جمیعا به من رجوع می‌دادند و مسائل مشکله خود را برای من می‌فرستادند و من جواب می‌گفتم.

جفا نکردن در کلام و گفتار

در روایتی که شیخ صدوق نقل کرده است آمده است امام رضا(ع) هیچ گاه با کلام به کسی جفا نکردند و هرگز کلام کسی را قطع نکردند تا کلام ایشان به اتمام برسد. هم چنین به هیچ وجه سخن بد و فحشی از ایشان صدر نشد و با غلامان خود بد سخن نمی‌گفتند.

کثرت عبادت

ایشان اهل شب زنده داری بوده و شب‌ها را کم می‌خوابیدند و بیشتر مشغول عبادت بودند. هم چنین روزه بسیار می‌گرفتند.

حفظ ادب و احترام اشخاص

در وصف ایشان نقل شده است که در مقابل دیگران ادب را بسیار رعایت می‌کردند و نزد کسی پای مبارک خود را دراز نمی‌نموده‌اند. به جهت احترام قبل از هم نشین خود تکیه نمی‌دادند و بعد از او تکیه می‌دادند.

کثرت صدقه و احسان

ایشان اهل احسان و صدقه بسیار به فقراء بودند. نقل شده است که صدقه را در تاریکی شب انجام می‌دادند تا شناخته نشوند.

تواضع

نقل شده است که وقتی امام رضا(ع) تنها بود و برای او غذا می‌آوردند آن حضرت غلامان، خادمان و حتی دربان و نگهبان را بر سر سفره اش می‌نشاند و با آن‌ها غذا می‌خورد. همچنین از یاسر خادم نقل شده است که وقتی آن حضرت تنها می‌شد همه خادمان و چاکران خود را جمع می‌کرد، از بزرگ و کوچک، و با آنان سخن می‌گفت. او به آنان انس می‌گرفت و آنان با او. هم چنین کلینی در کافی از شخصی نقل می‌کند که با امام رضا(ع) در سفر به خراسان همراه بودم. پس روزی خواستار غذا شد و خادمان سیه چرده خود را نیز بر سفره خود نشاند یکی از یارانش به او عرض کرد: ای کاش غذای اینان را جدا می‌کردی. امام(ع) فرمود: پروردگار تبارک و تعالی یکی است و مادر و پدر هم یکی. و پاداشها بسته به اعمال و کردارهاست.

منابع

• قمی، شیخ عباس (۱۳۷۹). منتهی الآمال. قم: دلیل ما.
• فضل الله، محمد جواد (۱۳۸۲). تحلیلی از زندگانی امام رضا علیه السلام‏. ترجمهٔ سید محمد صادق عارف‏. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی‏.
• عطاردی، عزیزالله (۱۳۹۷). اخبار و آثار حضرت امام رضا علیه السلام / ترجمه‏. ترجمهٔ سید محمد صادق عارف‏. تهران: کتابخانه صدر.
• مجلسی، محمد باقر (۱۳۸۰). زندگانی حضرت علی بن موسی الرضا علیهما السلام / ترجمه‏. ترجمهٔ موسی خسروی. تهران: اسلامیة.
• قرشی، باقر شریف (۱۳۸۲). پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا علیه السلام / ترجمه‏. ترجمهٔ سید محمد صالحی. تهران: اسلامیة.
• قرشی، باقر شریف (۱۳۸۰). حیاة الإمام الرضا علیه السلام‏. قم: سعید بن جبیر.
• نصیبی، محمد بن طلحه (۱۴۱۹). مطالب السؤول. به کوشش عبدالعزیز طباطبایی. بیروت: مطبعة الآداب.
• امین عاملی، سید محسن (۱۴۰۳). أعیان الشیعة. بیروت: دارالتعارف.
• امین عاملی، سید محسن (۱۳۷۶). سیره معصومان / ترجمه‏. ترجمهٔ علی حجتی کرمانی. تهران: سروش.