پیش نویس:حق در قرآن

سؤال

آیا در هر جای قرآن كه کلمه حق آمده باشد می‏ توان یكی از مصادیق آن را حضرت علی(ع) دانست؟

معنای لفظ «حق»

در لغت لفظ «حق» را به «نقیض الباطل»، محکم بودن شیء، صحت شیء و ثابت بودن شیء معنی کرده اند. صاحب التحقیق معنای اصلی این لغت را ثبوت شیء همراه با مطابقیت آن با واقع معنی کرده اند.

استعمال کلمه «حق» در قرآن

كلمه "حق" حدود 283 مرتبه در قرآن كریم استفاده شده است که 227 مرتبه از آن به صورت «الحق» و «بالحق»، 17 مرتبه به صورت «حقاً» و 39 مرتبه به صورت "حق" آمده است. عناوین استعمالات آن نیز مختلف است. مثلاً کلمه «الحق» در آیه 62 سوره حج و آیه 30 سوره لقمان به عنوان صفت برای خداوند استعمال شده است. یا در آیه 8 سوره روم برای بیان این مطلب استعمال شده است که افعال خداوند صحیح و ثابت می باشد و بیهوده نیست. یا در آیات 20، 22 و 26 سوره ص و آیه 112 سوره انبیاء و آیه 20 سوره غافر به معنای واقعیت است. در این آیات به انبیاء دستور داده شده است که از روی واقعیت قضاوت کنند. هم چنین در آیه 44 سوره اعراف واژه حق به معنای واقعیت و آن چه درست است استعمال شده است. هم چنین در عناوین دیگری همانند توحید، قرآن، عدالت و... نیز به کار رفته است.

مصداق «حق» در قرآن

كلمه "حق" مصداق های مختلفی دارد. یكی از آن مصادیق در برخی آیات امیرالمؤمنین(ع) است كه به چند نمونه از این آیات اشاره می شود:

1. در آیه 17 سوره هود برای حق بودن آنچه از طرف خداوند آمده است سه نشانه ذكر شده است. یکی از این نشانه ها این است که برای صدق نبوت نبی اکرم(ص) شاهدی وجود دارد که تبعیت و پی روی این شاهد از نبی اکرم(ص) شهادتی بر صدق نبوت ایشان و نزول قرآن از سوی خداوند می باشد. طبق روایات فریقین و بیان برخی مفسرین مصداق شاهد در این آیه امام علی(ع) است. بنابراین ایشان یکی از مصادیق حق می باشند.

2. در آیه 42 سوره بقره آمده است: ﴿وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ؛ او حق را با باطل مخلوط نکنید [تا تشخیص دادنشان بر مردمِ جویای حق دشوار نشود]، وحق را [که قرآن وپیامبر است] در حالی که می دانید [و می شناسید، از مردم] پنهان نکنید.﴾(بقره:42). امام حسن عسکری(ع) می‏ فرماید: این آیه خطاب به یهود است كه حق را یعنی نبوت حضرت محمد(ص) و وصایت حضرت علی(ع) را انكار می‏كردند. بنابراین یكی از مصداق های حق در این آیه، حضرت علی(ع) است.

3. امام حسن عسکری(ع) یكی از مصادیق كلمه «حق» را در آیه شریفه ﴿وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّىٰ يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ بسیاری از اهل کتاب پس از آنکه حق برای آنان روشن شد به سبب حسدی که از وجودشان شعله کشیده، دوست دارند که شما را پس از ایمانتان به کفر بازگردانند. هم اکنون [از ستیز و جدال با آنان] درگذرید، و [از آنان] روی بگردانید، تا خدا فرمانش را [به جنگ یا جزیه] اعلام کند؛ یقیناً خدا بر هر کاری تواناست.﴾(بقره:109)، حضرت علی(ع) دانسته و می ‏فرمایند: اهل كتاب بعد از معجزات و دلایلی كه بر حق یعنی نبوت پیامبر اسلام(ص) و فضیلت حضرت علی(ع) دلالت می‏ كرد، باز دوست دارند مؤمنین به سوی كفر بروند.

4. در آیه 146 سوره بقره آمده است:﴿الَّذِینَ آتَیناهُمُ الْكِتابَ یعْرِفُونَهُ كَما یعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنْهُمْ لَیكْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یعْلَمُونَ؛ اهل کتاب، پیامبر اسلام را [بر اساس اوصافش که در تورات و انجیل خوانده اند] می شناسند، به گونه ای که پسران خود را می شناسند؛ و مسلماً گروهی از آنان حق را در حالی که می دانند، پنهان می دارند.﴾(بقره:146). امیرالمؤمنین(ع) در بیان مراد آیه می فرمایند: یهود و نصاری، پیامبر اسلام(ص) و ولی او را كه در تورات و انجیل آمد، همانند فرزندان خود می ‏شناسند ولی با وجود این شناخت، حق را که نبوت پیامبر اکرم(ص) و امامت حضرت علی(ع) است پنهان می‏ كنند.

5. امام باقر(ع) در تفسیر آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِنْ رَبِّكُمْ فَآمِنُوا خَيْرًا لَكُمْ ۚ وَإِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا؛ ای مردم! البته پیامبری از سوی پروردگارتان به درستی و راستی به سوی شما آمد؛ پس به او ایمان آورید که به خیر شماست. و اگر کفر ورزید [بدانید که خدا از شما و ایمانتان بی نیاز است] زیرا آنچه در آسمان ها و زمین است، در سیطره مالکیّت و فرمانروایی خداست، و خدا همواره دانا و حکیم است.﴾(نساء:170)، می‏ فرماید: یعنی ای مردم پیامبر اکرم(ص) برای شما حق را، كه ولایت ائمه اطهار(ع) است آورده است و شما موظف به دوستی با آنان هستید.

6. امام صادق(ع) در تفسیر آیه شریفه ﴿وَيَسْتَنْبِئُونَكَ أَحَقٌّ هُوَ ۖ قُلْ إِي وَرَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ ۖ وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ؛ و از تو خبر می گیرند: آیا [عذاب جاودانه ای که به آن تهدید می شویم] حق است؟ بگو: آری، سوگند به پروردگارم یقیناً حق است، و شما عاجز کننده [خدا] نیستید [تا بتوانید از دسترس قدرت او بیرون روید.]﴾(یونس:53) می فرمایند: اهل مكه از پیامبر می ‏پرسیدند آیا امامت علی بن ابی طالب حق است؟ خداوند این آیه را نازل كرد و فرمود: بگو پیامبر: بلی و قسم به پروردگارم كه علی حق است.

7. امام باقر علیه السلام در تفسیر "قل الحق من ربكم فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیكفر" می‏فرماید مراد از حق امیرالمؤمنین علیه السلام است پس هر كس آن حضرت را قبول كرد ایمان آورده است و هر كس قبول نكند آتش را برای خود مهیا كرده است.13

از طرفی خداوند متعال همه آنچه را كه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل كرده است حق می‏داند و قسمتی از آیات قرآن درباره امیرالمؤمنین علیه السلام است. پس در برخی از آیات قرآن كه كلمه "حق" آمده است نه در همه آیات، امیرالمؤمنین یكی از مصداق های بارز آن آیه می‏باشد.

منابع بیشتر برای مطالعه: 1. بلاغی، عبدالحجت، حجة التفاسیر و بلاغ الاكسیر، قم، حكمت، اول، 1345 ش. 2. مغنیه، محمدجواد؛ تفسیر الكاشف، بیروت، دارالعلم للملایین، سوم، 1981 م. 3. حسینی چالوسی؛ احمد؛ جذبه ولایت، تهران، مؤسسه مطبوعاتی معراجی، دوم، بی تا. 4. شیخ طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مكتب الاعلام الاسلامی، اول، 1409 ق.

احمد بن حنبل، امام حنبلی های اهل سنت از ابن عباس روایت كرده است كه: در هیچ جای قرآن عبارت "یا ایها الذین امنوا" نیامده مگر آنكه علی بر رأس آن و امیر آن و شریف آن و آقای آن می‏باشد.14

پی نوشت ها:

12 . یونس، 53 و حسینی بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 187، تهران، بنیاد بعثت، اول، 1415 ق.

13 . كهف، 29، و حسینی بحرانی، هاشم؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 465، تهران، بنیاد بعثت، اول، 1415 ق.

14 . حسینی چالوسی، احمد؛ جذبه ولایت، ص 154، تهران، مؤسسه مطبوعاتی معراجی، دوم، بی تا.

منابع

• فراهیدی، خليل بن أحمد (۱۴۰۹). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
• ابن فارس‏، أحمد بن فارس (۱۴۰۹). معجم مقاييس اللغة. قم: مكتب الاعلام الاسلامي‏.
• فیومی، أحمد بن محمد (۱۴۱۴). المصباح المنير في غريب الشرح الكبير. قم: موسسه دار الهجرة.
• مصطفوی، حسن (۱۳۶۸). التحقيق في كلمات القرآن الكريم‏. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي‏.
• طباطبایی، محمد حسین (۱۳۵۲). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
• بحرانی، هاشم بن سلیمان (۱۴۱۵). البرهان في تفسير القرآن. قم: مؤسسة البعثة. مرکز الطباعة و النشر.
• مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
• سایت اندیشه قم (۱۴۰۳). «آيا كلمه حق در هر جاي قران كه باشد مي توانيم يكي از مصاديق آن را حضرت علي ـ عليه السلام ـ بدانيم؟». pasokh.org. دریافت‌شده در ۸ اسفند ۱۴۰۳.
• حویزی، عبدعلی بن جمعه (۱۴۱۵). تفسير نور الثقلين. به کوشش هاشم رسولی. قم: اسماعيليان.
• طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۰۸). مجمع البیان. بیروت: دار المعرفة.