پیش نویس:روایت «کتک زدن کنیزان توسط امام سجاد»
سوال یا شبهه كد: ش6111-1401 شماره فیش: ایرادگرشبهه: مجهول عنوان: امام سجاد لطف میكرد برده و كنیزهایش را در ماه رمضان كتك نمیزد موضوع عام: برده داری موضوع خاص: امام سجاد(ع) و برده داری محورهای اصلی: امام سجاد لطف میكرد برده و كنیزهایش را در ماه رمضان كتك نمیزد ولى بعد از رمضان تلافى میكرد. محورهای فرعی: منبع شبهه: كانال دریچه تفكر: @daricheh_tv گروه پاسخگو: قرآن و حدیث گروه مرتبط: تاریخ انتشار: 07/04/2022 تاریخ استخراج: 23/01/1401 كارشناس شبههیاب: رمضانعلی حسنی
امام سجاد لطف میكرد برده و كنیزهایش را در ماه رمضان كتك نمیزد ولى بعد از رمضان تلافى میكرد. علامه مجلسى در ص ١٨٦ از ج ٩٨ كتاب بحارالأنوار (لینك صفحه) https://lib.eshia.ir/11008/98/186/%d8%b1%d9%85%d8%b6%d8%a7%d9%86_%d8%b9%d9%84%db%8c_%d8%a8%d9%86_%d8%a7%d9%84%d8%ad%d8%b3%db%8c%d9%86_%d8%b6%d8%b1%d8%a8)) مینویسد: امام صادق نقل كرد كه: امام سجاد از وقتی ماه رمضان شروع میشد هیچ یك از برده و كنیزانش را كتك نمیزد و اگر خطائى میكردند پیش خود یادداشت میكرد كه فلان غلام یا فلان كنیز چنان كاری در فلان روز انجام داد همه را جمع میكرد و در شب آخر از ماه رمضان آنها را جمع میكرد و یكباره كتك میزد. متن عربى: كان علی بن الحسین إذا دخل شهر رمضان لا یضرب عبدا له ولا أمة، وكان إذا أذنب العبد والامة یكتب عنده أذنب فلان، أذنبت فلانة، یوم كذا وكذا، ولم یعاقبه فیجتمع علیهم الادب حتى إذا كان آخر لیلة من شهر رمضان، دعاهم وجمعهم حوله، ثم أظهر الكتاب ثم قال : یا فلان فعلت كذا وكذا ولم اؤد بك أتذكر ذلك؟ فیقول : بلى یا بن رسول الله، حتى یأتی على آخرهم ویقررهم جمیعا ادمین: آخوندها به چنین موجود رذلى میگویند امام معصوم كه از طرف خدا براى هدایت بشر آمده است درصورتى كه وى صدها كنیز و برده داشته كه با آنها بدترین رفتارها را داشته است. چکیده شبهه علامه مجلسى مینویسد: « كان علی بن الحسین إذا دخل شهر رمضان لا یضرب عبداً له و لا أمة، و كان إذا أذنب العبد و الامة یكتب عنده أذنب فلان، أذنبت فلانة، یوم كذا وكذا، و لم یعاقبه فیجتمع علیهم الادب حتى إذا كان آخر لیلة من شهر رمضان، دعاهم و جمعهم حوله، ثم أظهر الكتاب ثم قال : یا فلان فعلت كذا وكذا و لم اؤد بك أتذكر ذلك؟ فیقول : بلى یا بن رسول الله، حتى یأتی على آخرهم و یقررهم جمیعاً »؛ امام صادق(علیه السلام)، نقل كرد: امام سجاد(علیه السلام)، از وقتی ماه رمضان شروع میشد، هیچ یك از برده و كنیزانش را كتك نمیزد و اگر خطائى میكردند، پیش خود یادداشت میكرد كه فلان غلام یا فلان كنیز چنان كاری در فلان روز انجام داد، همه را حساب، و در شب آخر از ماه رمضان آنها را جمع میكرد و یكباره كتك میزد.
پاسخ سوال یا شبهه پاسخ متاسفانه طبق معمول اینگونه شبهات، قسمتی از یک روایت انتخاب شده و پایان آن به سلیقه فرد شبهه کننده تغییر کرده است . در تمامیمنابعی که این روایت را نقل کردهاند ادامهای که شبهه افکن اضافه کرده وجود ندارد؛ بلکه نقطه مقابل آنچه او گفته نوشته شده است. ترجمه و متن کامل روایت در ادامه خواهد آمد. بنابر این روایت امام در پایان ماه این افراد را جمع میکرد و پس از بخشش آنان، از آنان میخواست که از خداوند بخواهند ایشان را ببخشد. سپس در روز عید امام همه آنان را آزاد میکرد و به آنان هدایی میداد. همچنین چنانچه در پایان این روایت آمده است امام در پایان هر سال حدود 20 نفر را آزاد میکردند و اینکه گفته شده صدها کنیز و برده داشتند، درست نیست. متن کامل روایت سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یقُولُ كَانَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ ع إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ لَا یضْرِبُ عَبْداً لَهُ وَ لَا أَمَةً وَ كَانَ إِذَا أَذْنَبَ الْعَبْدُ وَ الْأَمَةُ یكْتُبُ عِنْدَهُ أَذْنَبَ فُلَانٌ أَذْنَبَتْ فُلَانَةُ یوْمَ كَذَا وَ كَذَا وَ لَمْ یعَاقِبْهُ فَیجْتَمِعُ عَلَیهِمُ الْأَدَبُ حَتَّى إِذَا كَانَ آخِرُ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ دَعَاهُمْ وَ جَمَعَهُمْ حَوْلَهُ ثُمَّ أَظْهَرَ الْكِتَابَ ثُمَّ قَالَ یا فُلَانُ فَعَلْتَ كَذَا وَ كَذَا وَ لَمْ أُؤَدِّبْكَ أَ تَذْكُرُ ذَلِكَ فَیقُولُ بَلَى یا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى یأْتِی عَلَى آخِرِهِمْ وَ یقَرِّرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ یقُومُ وَسْطَهُمْ وَ یقُولُ لَهُمُ ارْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ وَ قُولُوا یا عَلِی بْنَ الْحُسَینِ إِنَّ رَبَّكَ قَدْ أَحْصَى عَلَیكَ كُلَّ مَا عَمِلْتَ كَمَا أَحْصَیتَ عَلَینَا كُلَّ مَا عَمِلْنَا وَ لَدَیهِ كِتَابٌ ینْطِقُ عَلَیكَ بِالْحَقِّ- لا یغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا كَبِیرَةً مِمَّا أَتَیتَ إِلَّا أَحْصاها وَ تَجِدُ كُلَّ مَا عَمِلْتَ لَدَیهِ حَاضِراً كَمَا وَجَدْنَا كُلَّ مَا عَمِلْنَا لَدَیكَ حَاضِراً فَاعْفُ وَ اصْفَحْ كَمَا تَرْجُو مِنَ الْمَلِیكِ الْعَفْوَ وَ كَمَا تُحِبُّ أَنْ یعْفُوَ الْمَلِیكُ عَنْكَ فَاعْفُ عَنَّا تَجِدْهُ عَفُوّاً وَ بِكَ رَحِیماً وَ لَكَ غَفُوراً وَ لا یظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً كَمَا لَدَیكَ كِتَابٌ ینْطِقُ بِالْحَقِّ عَلَینَا- لا یغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا كَبِیرَةً مِمَّا أَتَینَاهَا إِلَّا أَحْصاها فَاذْكُرْ یا عَلِی بْنَ الْحُسَینِ ذُلَّ مَقَامِكَ بَینَ یدَی رَبِّكَ الْحَكَمِ الْعَدْلِ الَّذِی لَا یظْلِمُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ وَ یأْتِی بِهَا یوْمَ الْقِیامَةِ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِیباً وَ شَهِیداً فَاعْفُ وَ اصْفَحْ یعْفُ عَنْكَ الْمَلِیكُ وَ یصْفَحْ فَإِنَّهُ یقُولُ وَ لْیعْفُوا وَ لْیصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ- وَ هُوَ ینَادِی بِذَلِكَ عَلَى نفسك [نَفْسِهِ] وَ یلَقِّنُهُمْ وَ هُمْ ینَادُونَ مَعَهُ وَ هُوَ وَاقِفٌ بَینَهُمْ یبْكِی وَ ینُوحُ وَ یقُولُ رَبِّ إِنَّكَ أَمَرْتَنَا أَنْ نَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَنَا وَ قَدْ عَفَوْنَا عَمَّنْ ظَلَمَنَا كَمَا أَمَرْتَ فَاعْفُ عَنَّا فَإِنَّكَ أَوْلَى بِذَلِكَ مِنَّا وَ مِنَ الْمَأْمُورِینَ وَ أَمَرْتَنَا أَنْ لَا نَرُدَّ سَائِلًا عَنْ أَبْوَابِنَا وَ قَدْ أَتَینَاكَ سُؤَّالًا وَ مَسَاكِینَ وَ قَدْ أَنَخْنَا بِفِنَائِكَ وَ بِبَابِكَ نَطْلُبُ نَائِلَكَ وَ مَعْرُوفَكَ وَ عَطَاءَكَ فَامْنُنْ بِذَلِكَ عَلَینَا وَ لَا تُخَیبْنَا فَإِنَّكَ أَوْلَى بِذَلِكَ مِنَّا وَ مِنَ الْمَأْمُورِینَ إِلَهِی كَرُمْتَ فَأَكْرِمْنِی إِذْ كُنْتُ مِنْ سُؤَّالِكَ وَ جُدْتَ بِالْمَعْرُوفِ فَاخْلِطْنِی بِأَهْلِ نَوَالِكَ یا كَرِیمُ ثُمَّ یقْبِلُ عَلَیهِمْ فَیقُولُ قَدْ عَفَوْتُ عَنْكُمْ فَهَلْ عَفَوْتُمْ عَنِّی وَ مِمَّا كَانَ مِنِّی إِلَیكُمْ مِنْ سُوءِ مَلَكَةٍ فَإِنِّی مَلِیكُ سُوءٍ لَئِیمٌ ظَالِمٌ مَمْلُوكٌ لِمَلِیكٍ كَرِیمٍ جَوَادٍ عَادِلٍ مُحْسِنٍ مُتَفَضِّلٍ فَیقُولُونَ قَدْ عَفَوْنَا عَنْكَ یا سَیدَنَا وَ مَا أَسَأْتَ فَیقُولُ لَهُمْ قُولُوا اللَّهُمَّ اعْفُ عَنْ عَلِی بْنِ الْحُسَینِ كَمَا عَفَا عَنَّا فَأَعْتِقْهُ مِنَ النَّارِ كَمَا أَعْتَقَ رِقَابَنَا مِنَ الرِّقِّ فَیقُولُونَ ذَلِكَ فَیقُولُ اللَّهُمَّ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ اذْهَبُوا فَقَدْ عَفَوْتُ عَنْكُمْ وَ أَعْتَقْتُ رِقَابَكُمْ رَجَاءً لِلْعَفْوِ عَنِّی وَ عِتْقِ رَقَبَتِی فَیعْتِقُهُمْ فَإِذَا كَانَ یوْمُ الْفِطْرِ أَجَازَهُمْ بِجَوَائِزَ تَصُونُهُمْ وَ تُغْنِیهِمْ عَمَّا فِی أَیدِی النَّاسِ وَ مَا مِنْ سَنَةٍ إِلَّا وَ كَانَ یعْتِقُ فِیهَا فِی آخِرِ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ مَا بَینَ الْعِشْرِینَ رَأْساً إِلَى أَقَلَّ أَوْ أَكْثَرَ
ترجمه کامل روایت امام صادق علیه السلام فرمود: على بن الحسین علیه السلام از وقتى ماه رمضان شروع میشد هیچ یك از غلام و كنیزانش را نمیزد، هر كدام خطائى میكردند پیش خود یادداشت میکرد فلان خدمتکار چه خطایی در چه روزی انجام داده است و او را مجازات نمیکرد. این خطاها جمع میشد تا شب آخر ماه رمضان. سپس امام سجاد در پایان ماه رمضان همه را جمع میكرد و آن یادداشت را مىآورد و یكى یكى از آنها اقرار میگرفت كه در فلان روز این خطا را انجام دادی، ولی من تو را ادب نکردم و همه اقرار میكردند. آنگاه امام در وسط آنان میایستاد و میفرمود: همه با صداى بلند بگوئید، اى على بن الحسین خدا نیز تمام رفتار تو را ثبت کرده همانطورى كه تو اعمال ما را یادداشت كردى. در نزد خداون نوشتهای است سراسر واقعیت كه از كوچك و بزرگ اعمالت فروگذارى نكرده؛ تمام كردار خود را در آن مییابى چنانچه ما نیز یافتیم.
اى على بن الحسین یادآور کوچکی خود را در پیشگاه پروردگار دادگر؛ خدائى كه بهاندازه سنگینى خردلى ستم روا نمیدارد روز قیامت براى حساب مىآورد، در حسابدارى و گواهى او كافى است امروز از ما در گذر و ببخش تا آن روز خدا از تو بگذرد. خداوند میفرماید: «وَ لْیعْفُوا وَ لْیصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ؛ ببخشید و چشم پوشى كنید میل ندارید خدا شما را بیامرزد».
امام علیه السلام تمام این جملات را به آنان یاد میداد و آنها بلند میگفتند. امام در وسط ایشان ایستاده بود و اشگ میریخت و میگفت خداوندا تو دستور دادهاى ببخشیم كسى را كه بما ستم روا داشته اینك بخشیدم تو نیز مرا ببخش تو شایستهترى به بخشش. خدایا بما دستور دادهاى گدا را از در خانه رد نكنیم ما براى گدائى به در خانه تو آمدهایم پناهندهى توایم و تقاضاى لطف و عنایت و بخشش ترا داریم بر ما منت گذار و ما را ناامید مگردان! تو از همه شایستهترى به این كار خدایا بخشنده مرا نیز ببخش كه تقاضاى بخشش دارم! خدایا لطیف! مرا نیز مشمول لطف خویش بگردان. اى كریم. آنگاه روى به آنان نموده میفرمود من از شما گذشتم؛ آیا شما نیز از من گذشتید چنانکه بد رفتارى با شما كردهام؟ من فرمانرواى بد و ستمگرى هستم كه خود بنده فرمانروائى كریم، جواد، دادگر و بخشنده است. آنان میگفتند: با اینكه خطائى نكردهاى از شما گذشتیم. میگفت: بگوئید خدایا ما از على بن الحسین گذشتیم همانطور كه او از ما گذشت. خدایا او را از آتش رهائى بخش همانطور كه ما را از بندگى رهائى بخشید و آنان این جملات را تکرار میکردند. امام نیز اللهم آمین یا رب العالمین میگفت. سپس امام میفرمود: بروید شما را بخشیدم و آزاد كردم بهامید اینكه خدا مرا ببخشد و از آتش رهائى یابم. روز عید فطر نیز امام به آنها جایزه میداد بهمقدارى كه از كمك مردم بىنیاز بشوند. و امام در هر سال، در آخر ماه رمضان بین بیست نفر بیشتر و كمتر آزاد میکرد. نتیجه گیری امروزه افراد خیر و نیکوکار، بی خانمان ها، کارتن خواب ها، آسیب دیدگان اجتماعی، بی کس ها، یتیمان، کودکان کار، معتادان و بی کاران را، به نحوی از انحاء مورد حمایت قرار میدهند و پس از تقویت آنان، آن هارا به زندگی شرافتمندانه بر میگردانند؛ تمام عقلای عالم، به تحسین چنین نیکوکاران میپردازند . هدف امام(علیه السلام)، نیز، از خرید و نگهداری بردگان، تربیت و توانمندسازی آنان، برای زندگی بهتر و نورانی تر بود و نه انتفاع مادی و ... . پس چرا باید از طرف نویسندگان و شبهه گران معلوم الحال، مورد طعنه و اتهام قرار گیرند . معرفی منابع برای مطالعه بیشتر: 1. سایت اندیشه قم؛ 2. سایت ویکی پاسخ؛ 3. سیره پیشوایان(علیهم السلام)، مهدی پیشوائی . 4. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(علیهم السلام)، رسول جعفریان . حدیث اخلاقی: امام سجاد(ع) فرمود: « اَلْخَیْرُ كُلُّهُ صِیانَةُ الانْسانِ نَفْسَهُ» تمام سعادت و خوشبختی، حفظ (و كنترل اعضا و جوارح خود از هرگونه بدی) از سوی خویش است.