پیش نویس:شهادت حضرت معصومه(س)

سؤال

آیا حضرت معصومه(س) با شهادت از دنیا رفته اند یا به مرگ طبیعی؟

درگاه‌ها

حضرت معصومه(س) بعد از آمدن به ایران، در ساوه دچار مریضی می شوند. برخی محققین آن را ناشی از غم و اندوه مصائب، و برخی دیگر، ناشی از خوردن سم بیان میکنند. در نتیجه، هر دو قول شهادت و مرگ طبیعی، گزارش شده است.

سفر به ایران

حضرت معصومه(س) در سال 201هـ، یکسال پس از ورود برادرش حضرت رضا(ع) به ایران، به همراه یک قافله که متشکل از علویان و برادران امام رضا(ع) بودند، برای دیدار با حضرت رهسپار ایران گردید.

وفات حضرت

اقوال علما و محققین درباره نحوه وفات حضرت معصومه(س) به این شرح می باشد:

• محمد محمدی اشتهاردی می گوید: «بعضی علت بیماری آن حضرت را چنین نوشته اند: مردم ساوه در آن عصر از دشمنان سرسخت خاندان نبوت بودند، از این رو وقتی که موکب حضرت معصومه و همراهانش به ساوه رسید به آن حمله کردند و جنگ سختی در گرفت برادران و برادرزادگان حضرت معصومه در این جنگ به شهادت رسیدند حضرت معصومه همچون عمه اش زینب(س) وقتی که بدن های پاره پاره آنها را که ۲۳ تن بودند دید به شدت غمگین گشته و بر اثر آن بیمار شد و سپس روانه قم گردید، و در قم بیماری او ادامه یافت و پس از ۱۶ یا ۱۷ روز رحلت کرد.»

کتاب «تاریخ قم» نوشتۀ حسن بن محمد القمی، در قرن چهار هجری قمری نوشته شده است و مرحوم علامه مجلسی و محدث قمی و بزرگان از علما به آن اعتماد کرده اند.

• سید محسن امین به نقل از کتاب معتبر «تاریخ قم» می نویسد: «فلما وصلت إلى ساوة مرضت فسالت كم بينها وبين قم. قالوا عشرة فراسخ فقالت احملوني إليها فحملوها إلى قم... وكانت في داره سبعة عشر يوما ثم توفيت رضي الله عنهما.» هنگامی که حضرت معصومه(س) به ساوه میرسند، مریض میگردند و سپس دستور می دهند که ایشان را به قم ببرند، و بعد از گشت 17 روز، در خانه موسی به خزرج اشعری، دار فانی را وداع می گویند. بنابراین عبارت، مرحوم قمی، هیچ اشاره ای به کشته شدن اهالی کاروان نکرده و فوت حضرت معصومه(س) را ناشی از غم این مصیبت بیان نمیکند.

جناب اشتهاردی در پاورقی کتاب خود، این مطلب را به کتاب «رياض الانساب-ص150» ارجاع می دهند. کتاب «ریاض الانساب و مجمع الاعقاب و معروف به بحرالانساب فی نسب سادات سعادت آیات» تالیف آقا میرزا محمد شیرازی الشهیر بملک الکتاب(۱۲۶۴-۱۳۳۱هـ) می باشد. نسخه خطی این کتاب در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود می باشد. در نتیجه این کتاب نیز منبع متاخر است و سند محکمی برای اثبات این ادعا نمی باشد.

شهادت حضرت

نحوه شهادت حضرت معصومه(س) در کلمات محققین به این نحو بیان گردیده:

• سیدجعفرمرتضی می نویسد؛ «فإن شرطة المأمون قد قتلوا «هارون بن موسى» أخا الرضا...فأرسل المأمون إلى هذه القافلة فقتل و شرد كل من فيها، وجرحوا هارون المذكور، ثم هجموا عليه وهو يتناول الطعام فقتلوه.وأما زعيمة القافلة السيدة فاطمة بنت موسى (ع) فيقال إنها هي الأخرى قد دس إليها السم في ساوة، ولهذا لم تلبث إلا أياماً قليلة واستشهدت.» پس از آنکه حضرت معصومه و همراهان ایشان به ساوه رسیدند، مامون، سربازان خود را فرستاد و تمام اهل کاروان را تارومار کرده و به قتل رسانید. و هارون بن موسی برادر امام رضا(ع) را نیز مجروح و سپس به قتل رساندند. آنگاه که حضرت فاطمه معصومه(س) در ساوه بودند، ایشان را نیز با نیرنگ مسموم میکنند و بعد گذشت چند روز، به فیض شهادت نائل می گردند.

لازم به ذکر است که علامه سید جعفر مرتضی این مطالب را به نقل از کتاب قیام سادات علوی می نویسد. این کتاب، نوشته علی اکبر تشید می باشد که از محققین معاصر است.

• محمد محمدی اشتهاردی می نویسد: «در روایت دیگر آمده هارون بن موسی بن جعفر(ع) همراه ۲۳ نفر از بستگانش که یکی از آنها خواهرش حضرت معصومه(س) بود در یک کاروانی وارد ساوه شدند. دشمنان اهل بیت(ع) به هارون که در حال غذا خوردن بود حمله کردند و او را به شهادت رساندند و افراد دیگر کاروان را مجروح و پراکنده ساختند. نقل شده در غذای حضرت معصومه (ع) زهر ریختند (۱۷۸) و آن بانوی گرامی مسموم گشته و بستری شد و طولی نکشید که در قم به شهادت رسید. مطابق نقل بعضی مسموم نمودن آن حضرت توسط زنی در ساوه انجام شد.»

جناب اشتهاردی نیز این مطلب را از سید جعفر مرتضی و کتاب «وسيلة المعصومين-ص68» تأليف ميرزا ابوطالب بيوك اخذ کرده است. درباره منبع سیدجعفرمرتضی سخن گفتیم، اما کتاب «وسیلة المعصومین تاریخ نساء من اهل البیت» تالیف میرزا ابوطالب بیوک آقا واعظ حسینی تبریزی