منظومه عفاف‌نامه

سؤال

منظومه عفاف‌نامه چیست؟ و از کیست؟ و به چه انگیزه ای سروده شد؟ و متن آن چیست؟

123

درگاه‌ها

شاعر

شرح حال

امیری فیروزكوهی، كریم (1288-1363ش)، فرزند مصطفى قلی منتظم‌الدوله، متخلص به امیر، شاعر و ادیب معاصر. وی در فرح‌آباد فیروزكوه به دنیا آمد. نیاكان او از روزگار كریم خان زند تا اواخر حكومت قاجار، از امیران سپاه و سران لشكر بودند و «امیر» جزء اول نام آنان بود.

ایشان تا سال 1314 به دنبال موسیقى و تفرج و... بوده است، اما پس از آن، تحولى در وى پدید آمده و به سراغ علوم ادبى و دینى رفته، سالها در محضر علماى وقت به تحصیل این علوم مشغول شده است.

استاد فیروزکوهی در دى ماه 1354 در مقدمه مجلد نخست دیوانش نوشته است: تا سال 1314 بیشتر اوقات من به مصاحبت شعرا و موسیقى‏‌دانان از نوازنده و آوازه خوان مى‏ گذشت و کم مى‌‏شد که موسیقی‌‏دانى از پیر و جوان به طهران آمده باشد و من از دوستى و معاشرت با او بهره‏مند نشده باشم. در این وقت به شاگردى شیخ عبدالنبى پرداختم و تا سال 1320 که درگذشت، شش سالى در خدمت آن عزیز به تحصیل و استفاده مشغول بودم تا آن که به فضل الهى درهاى توفیق به روى من گشوده شد و علوم عربیت از صرف تا علوم بلاغت و منطق و کلام و مقدارى فلسفه و حکمت و فقه و اصول را از آن معلم جامع بارع فراگرفتم. بعد از آن مدتى شاگردى سید حسین مجتهد کاشانى را کردم.

آیت‌الله خامنه‌ای درباره ایشان می گوید: یک شاعری مثل مرحوم امیری فیروزکوهی که حقاً در قلۀ غزل زمان خودش قرار داشت.

و در جای دیگر می فرمایند: من شعرای معاصر را تقسیم می‌کنم به شعرایی که غزلسرا بودند، شعرایی که قصیده‌سرا بودند و شعرایی که نوسرا بودند. هر کدام چند نفری هستند که من به ایشان علاقه داشتم. در غزل، مرحوم امیری فیروزکوهی است که من با ایشان دوست هم بودم و ایشان به من هم خیلی علاقه داشتند و سال ها تا بعد از انقلاب، با یکدیگر رفت و آمد داشتیم.

آثار

استاد فیروزکوی،بجز مقاله‌ها، آثار دیگری دارند که بدین شرح است:

• عفاف‌نامه، مثنویی در لزوم حجاب
• مقدمه بر چاپ نسخه‌ای از دیوان صائب
• دیوان، كه در دو جلد به كوشش امیر بانو كریمی به چاپ رسیده، و مشتمل است بر غزلیات، منظومه‌ها، قصاید، قطعه‌ها و مثنویها.
• احقاق الحق
• ترجمۀ مكاتیب نهج‌البلاغة
• ترجمۀ نفس المهموم

هدف از سرودن عفاف‌نامه

مرحوم استاد سید عبدالکریم امیرى فیروزکوهى، به سال 1313 ش در اوج جوانى و زمانى که سلطنت پهلوى مى‏‌رفت تا با رسمى کردن کشف حجاب و اجبارى نمودن آن، به جنگ با دین و مذهب برود، منظومه‌‏اى تحت عنوان عفاف نامه سرود و به شدت از حجاب و عفاف دفاع کرد. وى به همراه آن سه منظومه کوتاه و بلند دیگر تحت عناوین سینما، رمان، و تئاتر سرود و در جمع در 27 صفحه آن را به چاپ رساند.

منظومه عفاف‌نامه

جایگاه

احمد کسروى مقدمه‌ای ستایش آمیز بر عفاف‌نامه می نویسد:

«کارى در خور آفرین»شاعر دانشمند آقاى امیرى، شعرهایى درباره زنان سروده ‏اند... من این شعرها را خوانده از فهم و دانش گوینده جوان آن در شگفت شدم. امروز که هیاهوى اروپایى‏‌گرى در ایران، هوش و خرد هر پیر و جوان را زیر و رو ساخته و فهم و دانش درستى براى کسى باز نگزارده و جوانان بیش از این هنرى ندارند که رُمانى بافته، بر دختران عشق بیاموزند، و یا شعرهایى سروده زنان را به جِلف کارى برآغالند، در چنین زمانى، جوانى بدینسان شعرهاى خردمندانه سروده و یک رشته پندهاى دانشمندانه را به رشته نظم کشیده است.

محتوا

مختصری از ابتدای شعر را در ذیل آورده و مطالعه کامل را به منابع ارجاع می دهیم.

مثنوی عفاف‌نامه
اى زن اى سرو ناز و باغ وجود		نور بخشنده چراغ وجود
اى به تو زنده جان خُرْد و کلان‏		وى پدید از تو بر دلال ویران‏
در رفاه از تو دوده آدم‏		در تعب بى تو هر که در عالم‏
فکر تو دستیار کار همه‏		کار تو نیز دستیار همه‏
بر تو قائم نظام هستى ما		در تو ظاهر خداپرستى ما
جان ما زنده در محبّت تو		دل ما شادمان به صحبت تو
عشق تو اصل زندگانى ما		وصل تو عیش جاودانى ما
از وجود تو بودِ ما پیدا		قدر تو از وجود ما پیدا
زندگى هرچه مختصر گذرد		بی تو آن به که زودتر گذرد
آن که نه طاق آسمان آراست‏		واین جهان را چون آن جهان آراست‏
از سر زلف عنبر آسایت‏		وز لب لعل روح افزایت‏
بست شیرازه کتاب حیات‏		ساخت جان دارویى چو آب حیات‏
تا تو ما را نگاهبان باشى‏		راحت افزاى جسم و جان باشى
...		...
استاد سید کریم امیرى فیروزکوهى متخلص به امیر