موارد جواز دروغ
اسلام در چه مواردی دروغ گفتن را جایز شمرده است؟
دروغ‌گفتن هنگامی که زیانی را از مسلمانی بردارد، یا باعث اصلاح بین مردم شود جایز است؛ البته به شرطی که برداشتن زیان یا اصلاح با راست‌گفتن ممکن نباشد. حفظ جان و مال مسلمانان، آشتی دادن بین آنها و نیرنگ در جنگ از مصداق‌های جواز دروغ است.
البته دروغ در غیر موارد گفته شده، کلید گناهان، گناه کبیره و مایه بدبختی در دنیا و آخرت است.
ضرورت و اضطرار
حفظ جان و مال خود یا مسلمانی دیگر، از مصداق‌های ضرورت و اضطرار است؛ بنابراین، اگر تنها راهِ حفظ جان و مال، دروغ گفتن باشد، انسان می‌تواند مرتکب دروغ شود. یکی از دلایل جواز آن، اهمیت زیادی است که خداوند نسبت به جان و مال مسلمانان داده است.
در آیه ۱۰۶ سوره نحل، اظهار کفر از روی اجبار جایز شمرده شده است. در آیه ۲۸ سوره آل‌عمران نیز، با اینکه از دوستی با کافران نهی شده، ولی در صورتی که جان یا مال در خطر باشد جایز دانسته شده است. بر اساس روایات نیز، برای کسی که در حالت اضطرار قرار گرفته، انجام کار حرام، حلال است.[۱]
اصلاح بین برادران مؤمن
آشتی دادن بین دو نفر، گروه یا قبیله، از مواردی است که دروغ گفتن برای آن جایز است. در این باره روایات زیادی وجود دارد.[۲] بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، خداوند دروغی که در راه اصلاح بین مردم گفته شده باشد را دوست دارد.[۳] به گفته امام صادق(ع) نیز، انسانِ مُصلح دروغگو شمرده نمی‌شود.[۴] امام خمینی، برای اثبات جواز دروغ در مورد ایجاد اصلاح، از این دو روایت استفاده کرده است.[۵]
نیرنگ در جنگ
در نبرد با باطل، فریب دادن دشمن، جایز بلکه پسندیده است؛ زیرا با این کار، جبهه حق تقویت شده و باطل ضعیف می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع)، سه مورد دروغ نیکو شمرده شده، که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است. در روایتی دیگر نیز گفته شده سه مورد دروغ مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد، که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است.[۶]
حکم کلی
به‌طور کلی، با شرایطی دروغ گفتن جایز است و آن اینکه راست گفتن ممکن نباشد و دروغ گفتن از رسیدن زیانی به مسلمانان جلوگیری کند یا باعث اصلاح بین مردم باشد. دروغ در این حالت کلید گناهان نیست، بلکه نیکوکاری به مردم است.
البته دروغ در غیر موارد گفته شده، حرام و از گناهان کبیره بوده و بر اساس آیات و روایات، باعث خواری و بدبختی در دنیا و آخرت خواهد شد.
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ نگاه کنید به شیخ انصاری، مرتضی، المکاسب، قم، کنگره جهانی شیخ انصاری، اول، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۱–۳۱.
- ↑ شیخ انصاری، المکاسب، ج۲، ص۳۱–۳۲.
- ↑ حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ج۱۲، ص۲۵۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.
- ↑ امام خمینی، المکاسب المحرمه، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، اول، ۱۴۱۵ه. ق، ج۲، ص۱۳۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۲۵۲.