نقش عالمان شیعه در جنگ دوم ایران و روسیه
نقش علما و روحانیت در جنگ‌های روس و ایران در دوره قاجار چگونه بود؟
در جنگ دوم ایران و روس، عباس میرزا ولیعهد برای همراه‌کردن فتحعلی‌شاه و مردم برای جنگ با روس‌ها و باز پس گرفتن سرزمین‌های از دست رفته طی عهدنامه گلستان تصمیم گرفت تا از قدرت عالمان شیعه استفاده کند. او در کنار فعالیت‌های دیگری که برای آغاز جنگ داشت، عده‌ای را مأمور کرد تا به عتبات بروند از ظلم روس‌ها، به سید محمد مجاهد، فقیه بزرگ شیعه در آن دوره، شکایت کنند. سید محمد مجاهد پس از دریافت نامههای مردم و نامه‌نگاری با شاه، به همراه عده‌ای از علما به ایران آمد. او در ایران، با نگارش نامه‌هایی به عالمان مناطق مختلف از آنها خواست مردم را به جهاد دعوت کنند.[۱]
در ۲۶ شوال ۱۲۴۱ق، فتحعلی‌شاه برای رفتن به سلطانیه از تهران بیرون رفت. سید محمد مجاهد و برخی دیگر از عالمان طراز اول، مانند ملا محمدجعفر استرآبادی، آقا سید نصرالله استرآبادی، ملا محمدتقی برقانی، اندکی پس از ورود شاه به سلطانیه رسیدند. در سلطانیه نماینده‌ای از سوی تزار روس برای برقراری صلح حاضر شده بود و شاه نیز علاقه چندانی به جنگ نداشت، ولی نظر عالمان شیعه و مردم حاضر در آنجا بر جنگ بود.[۲] در این شرایط فقیهان حاضر به رهبری سید محمد مجاهد فتوا دادند که هرکس از جهاد با روس‌ها کنار بکشد از اطاعت خداوند سر باز زده و از شیطان پیروی کرده است. این فتوا موجب شد تا شاه به جهاد راضی شود و نماینده روسیه را مرخص کند و فرمان جنگ دهد.[۳]
پس از این واقعه، عالمان شیعه خود را برای جهاد با کفار آماده کردند و در مسیر حرکت به سوی سرحدات مردم را به جهاد تشویق می‌کردند. این تشویق‌ها موجب بروز پیروزی‌هایی در ابتدای نبرد و فتح برخی مناطق شد؛ اما ضعف مدیریت جنگ و سستی برخی فرماندهان موجب شکست سپاه ایران شد.[۴]