رابطه اختیار و مقدرات انسان در شب قدر

سؤال: اون تقدیری که شب قدر رقم میخوره چیه؟

با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر گرامي. از اينکه با مرکز مطالعات و پاسخگويي به شبهات حوزه علميه قم مکاتبه نموده ايد صميمانه تشکر مي کنيم.

پرسشگر محترم، شب قدر، با توجه به آيه اي از سوره دخان شب تفريق و جدائي امر خداوند است. يعني امورات مخلوقات در آن شب اندازه گيري مي شوند و از هم جدا مي گردند.

در بعضي روايات از تفريق چنين ياد کرده است که خداوند در اين شب، اموري از قبيل مرگ، رزق و روزي را به مدبّرات امر (اسرافيل، ميکائيل، عزرائيل و جبرئيل(ع))تسليم مي نمايند، مقدّر مي کند. اين تقدير و اندازه گيري گرچه حتمي است، اما مانع از مشيت خدا نمي شود. يعني حتميت مقدرّات به آن معنا نيست که خداوند تبارک و تعالي به دست خود، دست مردم و مخلوقش را ببندد که نتوانند بر خلاف آن را بخواهند. اعمال و رفتار آدمي با قيد اختيار آدمي نوشته مي شوند. يعني با توجه به اختيار در انجام آن خداوند آن ها را مقدّر مي کند. روي اين جهت است که اعلام چنين شبي و درخواست از مردم که آن را به دعا و مناجات و عبادت زنده نگه دارند، و از خداوند طلب خير و برکت کنند، تقرّب به سوي او جويند. اين درخواست از مردم در جهت دعا و مناجات، در حقيقت يک نوع لطف، رحمت، عنايت و حکمت از طرف خداوند به بندگان است؛ زيرا، اگر مقدّرات هر چيز و هر کسي از قبل تعيين مي شدند، و اگر انسان قابليت جبران و تغيير آن را نداشت و يا فرصتي براي او پيش نمي آمد که آن را تغيير دهد، يا راهي نبود که در رفع آن، و يا تبديل به احسن کردن آن، از خدا درخواست کند. در اين صورت مسير به اجبار و اکراه کشيده مي شد. امّا طبق روايات با اينکه مقدّرات يک سال در يک شب معين مي گردد، ولي شخص مي تواند خطاهاي خود را جبران کند و با اعمال صالحه، بعضي از مقدّرات را تغيير دهد. چنان که صدقه، احترام به والدين، صله رحم، کمک به فقرا، بسياري از بلاها را رفع نموده وسيله وسعت روزي، طول عمر، و توفيق آداب نيکو مي گردد.

بنابراين، تقديرات در يک شب نه قدرت مطلقه خدا را مقيد مي گرداند، نه مشيت او را حتمي مي سازد. چون منافات ندارد که در شب قدر چيزي مقدّر بشود ولي در هنگام تحقّق و واقع شدن طور ديگر محقق و واقع بشود. زيرا، در عين اينکه کيفيت موجود شدن و مقدّر يک امر حتمي است اما دگرگوني در تقدير امر مسلم ديگري است؛ مثل حوادث که در لوح محو و اثبات معين شده است ولي مشيت الهي بوسيله عملکردهاي انسان آن را تغيير مي دهد.چنانکه طول عمر انسان در لوح محفوظ براي هر کسي معين مي باشد، امّا صدقه، احترام والدين، صله رحم، آن را تغيير مي دهد. اگر احترام، صدقه، صله رحم بود، از آن اندازه معين فراتر اگر نرود در همان اندازه مي ماند، و اگر نافرماني باشد از آن هم کمتر مي شود. پس تقدير مقدرات در شب قدر، هيچگونه منافاتي با تلاش انسان در تغيير سرنوشت ندارد.

مطالعه بيشتر

۱ـ تفسير نمونه، ج۲۷، مکارم شيرازي.

۲ـ تفسير نور، قرائتي، ج۲۰.

۳ـ خير الاثر، حسن زاده آملي.