راهکارهای جلوگيری از تندمزاجی و بی‌حوصلگی در ماه رمضان
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
کتاب الإرشاد از کیست و چه موضوع و محتوایی دارد؟
روزه‌داری، یکی از اعمال و مناسک عبادی مسلمانان و تمامی پیروان شرایع الهی در طول تاریخ ادیان توحیدی است! (۱) در میان مناسک و رفتارهای دینی، روزه‌داری، تنها عملی است که ماهیتش، جز ترک برخی از اعمال نیست؛ یعنی همین که فرد، کارهای خاصی را، در محدوده زمانی معین، انجام ندهد، روزه‌داری تحقق یافته است. (۲) هر چند از لحاظ معنوی و سلوک جامع دینی، روزه‌داری، اعمالی ظاهری دارد و حکمتی باطنی، امّا آنچه با افسوس، صورت غالب در سلوک عبادی مسلمانان مورد توجه و عنایت است، که همان جنبه ظاهری و ترک خوردن و آشامیدن و لذت جنسی است. از دیدگاه قرآن حکیم، حکمت اصلی و اساسی وجوب روزه برای مؤمنان، ستیز با خواهش‌های مشروع نفسانی، با هدف رسیدن به تقوا و توانمند شدن در نبرد با خواسته‌های نامشروع است. فردی که با اراده و از روی آزادی و اختیار، برای مدت معینی، از انجام کارهای حلال و مشروعی که طبیعت حیوانی او با قوت طالب آن است، صرف نظر می‌کند، آرام آرام از لحاظ روانی و شخصیتی، چنان توانمند می‌شود که خواهد توانست در موقعیت‌های گوناگون، از اعمال و رفتارهای نادرست و نامشروع، خصوصاً گناهان کبیره، پرهیز کرده و از ایمان و کرامت خود محافظت کند. در کنار این حکمت اصلی، حکمت‌های فرعی دیگری نیز وجود دارد که برخی جنبهٔ جسمی، برخی جنبهٔ تربیتی و انگیزشی و برخی جنبهٔ اخلاقی دارند. حکمت‌هایی از قبیل، یادآوری تشنگی و گرسنگی قیامت برای دوری از گناه، همدردی با فقیران و تهی‌دستان و انگیزه برای یاری آنها و… یکی از فوائد و منافع فرعی روزه‌داری، که با خودداری از هر گونه خوردن و آشامیدن ارادی، به دست می‌آید، پالایش، پاک سازی و نوسازی در سیستم متابولیک بدن است که سلامتی اندام‌های بدن، به ویژه اندام‌های حیاتی بدن را به دنبال دارد. (۳) بدن ما برای سوخت و ساز خود از سه منبع عمده، قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها تغذیه می‌کند و هر کدام از این سه دسته و دیگر مواد لازم، مثل ویتامین‌ها و مواد معدنی، نقش مهم و حیاتی در سلامت و بقای حیات نباتی و حیوانی ما دارند. در طول سال، حجم زیادی از غذاهای متنوع وارد سیستم گوارش می‌شود که بخشی از آن، در طول شبانه روز، پس از عبور از مراحل هضم و جذب، وارد خون شده و توسط سلول‌های بدن به کار گرفته می‌شود. این مواد، یا در چرخه نوسازی سلول‌ها یا در تولید انرژی برای انجام فعالیت‌های گوناگون بدن به مصرف می‌رسند ولی مقداری، که بیش از نیاز بدن وارد سیستم شده باشد، یا به صورت نشاسته حیوانی در کبد و ماهیچه‌ها یا به صورت چربی، در جاهای مختلف بدن، ذخیره می‌شود. قسمتی از این حجم مواد ذخیره شده برای محافظت از بدن در مواقع گرسنگی لازم و ضروری است اما بخش زیادی از آن، موجب چاقی و زمینه‌ساز انواع بیماری‌هاست. روزه‌داری یکی از شیوه‌هایی است که علاوه بر تصحیح و اصلاح رژیم غذایی، موجب سوختن حجم زیادی از چربی‌هایی است که بدون مصرف در بدن ما ذخیره شده و می‌توانند عامل بیماری گوناگون شوند. توجه داشته باشید که مهم‌ترین اندام بدن ما مغز است که همه کارکردهای بدنی و روان‌شناختی ما را مدیریت و کنترل می‌کند. مغز که توده بهم فشرده‌ای از چربی است، تنها با مصرف کلوگز، قادر به فعالیت است؛ یعنی غذای اصلی و یگانه مغز، قند ساده است. در هنگام روزه‌داری، به‌طور طبیعی، قند خون، کاهش می‌یابد و کارکردهای مغزی تا اندازه‌ای، دچار رکود می‌شود. هر چه طول دوره کاهش قند در خون، طولانی‌تر می‌شود، دست‌رسی مغز، به گلوکز، کم‌تر می‌گردد و ممکن است حالات ناخوشایندی در روان فرد ایجاد شود. این وضعیت، هنگامی که با شرایط و عوامل دیگری همراه شود، شدت بیش‌تری می‌یابد. عواملی مانند: عادات غذایی نادرست، استرس‌های محیطی (مانند گرمای طاقت‌فرسا، ترافیک‌های سنگین، ازدحام و شلوغی، سروصداهای زیاد…)، تنش‌های میان فردی و زمینه‌های شخصیتی فرد برای پرخاش‌گری و عصبانیت؛ بنابراین، عصبانیت، بی‌حوصلگی، تند مزاجی و احیاناً پرخاش‌گری، در افراد روزه دار، در ساعات پایانی روز، امری طبیعی است که باید با تمهید شرایطی از شدت و فراوانی آن کاسته شود. در این‌جا به پاره‌ای از راهکارهای لازم برای جلوگیری از این مسئله ناخوشایند اشاره می‌شود:
- تصحیح عادت‌های غذایی نادرست در طول سال؛ متأسفانه در فرهنگ رفتار غذایی ما ایرانی‌ها، استفاده مفرط از شیرینی‌ها به خصوص، شیرینی‌های غیرطبیعی و صنعتی، بسیار فراوان و زیاده است. وقتی در شبانه روز، حجم زیادی از مواد قندی (خصوصاً قندی‌های ساده) را وارد بدن می‌کنیم، بدن ما کم‌کم نه تنها به این مقدار از شیرینی معتاد شده، بلکه روز به روز طالب قند بیش‌تری می‌گردد. این رفتار غلط غذایی، موجب می‌شود که اگر به خاطر موانعی، از جمله روزه‌داری، قند مطلوب بدن کاهش یابد، واکنش‌هایی از قبیل بی‌حالی، بی‌حوصلگی، خستگی، عصبانیت و پرخاش‌گری، بیش‌تر پدید آید بنابراین، افراد باید عادت‌های غذایی زیان‌بار و نادرست خود را اصلاح کرده تا در هنگام روزه‌داری، دچار عوارض کاهش قند خون، نشوند.
- استفاده از قندهای ترکیبی و طبیعی در هنگام افطار و سحر، به جای قندهای ساده و غیرطبیعی؛ عسل، خرما، نان، برنج، میوه‌ها و مغزها بهترین منابع قندهای ترکیبی‌اند که فرایند جذب و سوختن آنها در بدن، با کندی بیش‌تری صورت گرفته و به تدریج وارد چرخه متابولیک بدن می‌شوند و کمک می‌کنند که بدن و سیستم عصبی با کمبود قند مواجه نشود.
- پرهیز از عوامل استرس زا، مانند: ماندن در ترافیک سنگین، قرار گرفتن در زیر آفتاب، هوای گرم، سروصدای بیش از حد، کار زیاد، ارتباط‌های تنش‌زا و در مقابل، استراحت بیش‌تر به خصوص، در ساعات پایانی روز، توصیه می‌شود.
- توجه به جنبه‌های معنوی و اخلاقی روزه‌داری و برنامه‌ریزی عبادی، در طول شبانه روز، به آرامش بیش‌تر فرد کمک می‌کند. وقتی افراد، فارغ از حکمت‌ها و اهداف معنوی نهفته در روزه‌داری، صرفاً به روزه، به عنوان ترک اجباری خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های مورد علاقه نفس، نگاه می‌کنند، تحمل چنین محرومیت‌هایی سخت‌تر و دشوارتر می‌شود و قرار گرفتن در حالت تعارض میان اجباری که از سوی دین وضع شده و رغبت شدیدی که بدن به خوردن و نوشیدن دارد، فرد را مستعد پرخاش‌گری و خشونت می‌کند؛ بنابراین، آمادگی فکری، انگیزشی و برنامه رفتاری لازم جهت بهره‌برداری از فرصت معنوی و اخلاقی ماه مبارک رمضان، نه تنها به آرام‌سازی روزه‌دار کمک می‌کند، بلکه در رسیدن به ثبات و ریشه‌دارشدن صفات نیک و خصلت‌های ستوده الهی در شخصیت او مدد می‌رساند.
- عصبانیت و تحریک‌پذیری برخی از افراد به هنگام روزه‌داری به علت پرخوری آنها به هنگام سحراست، که بدن را در طول روز برای جذب آب‌فعال و تشنگی را تشدید می‌کند بنابر این، توجه به تنظیم مقدار غذای دریافتی در زمان سحر و افطار و پرهیز از پرخوری لازم است.
- گاهی برخی از افراد ممکن است در طول روز دچار حالات ناخوشایندی مثل گرگرفتگی شوند. علت این امر این است که هورمون انسولین و قندخون روزه دار کم و تجزیه چربی‌ها بیش‌تر می‌شود. افرادی که قبل از افطار دچار گرگرفتگی می‌شوند، باید سوخت و ساز و متابولیسم چربی خود را بررسی کنند؛ شاید یکی از علت‌های این مسئله، نخوردن سحری باشد.