تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب)
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
کتاب تنبیه الامه و تنزیه الملّه در چه موضوعی بحث کرده است.
این کتاب که نام مفصل آن «تنبیه الامّه و تنزیه الملّه فی لزوم مشروطیه الدوله المنتخبه لتقلیل الظلم علی افراد الامّه و ترقیه المجتمع» می‌باشد، معروف‌ترین و مشهورترین اثر محقق بزرگ و فقیه نامور، آیت الله میرزا محمد حسین غروی نائینی است.[۱]
وی به سال ۱۲۷۶ هـ. ق در نائین از توابع اصفهان به دنیا آمد پس از تحصیلات مقدماتی در زادگاه خود در ۱۷ سالگی برای تحصیل به اصفهان رفت و تحصیلات خود را در آن جا ادامه داد و از محضر بزرگانی چون میرزا جهانگیر خان قشقایی دروس متداول حوزه را آموخت و در سال ۱۳۰۳ ق راهی عراق شد. در عراق از شاگردان برجسته میرزای شیرازی محسوب می‌شد. او در علم و فقاهت به درجه ای رسید که شخصیت‌های بزرگی از او تجلیل کرده‌اند. از نظر معنوی نیز به گفته شیخ آقا بزرگ تهرانی «پرهیزکار، صالح و بی اعتنا به زخارف دنیا و بی‌توجه به ریاست و مقام» بوده و تقریباً همه شاگردانش او را به تقوا و وارستگی و صفای باطن… ستوده‌اند.[۲]
از طرفی میرزای نائینی تربیت شده مکتب میرزای شیرازی است که شخصیت چند بعدی و دارای جنبه سیاسی اجتماعی نیز هست. او در نهضت تنباکو مشاور میرزای شیرازی بود و به سفارش او بود که شیخ حسن کربلایی «تاریخ دخانیه»[۳] را نگاشت. این نشانه حضور سیاسی اجتماعی او بود و به قول شهید مطهری «انصاف این است که تفسیر دقیق از توحید عملی اجتماعی و سیاسی اسلام را، هیچ‌کس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمد حسین نائینی ـ قدس سره ـ توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج البلاغه در کتاب ذی‌قیمت تنبیه الامه و تنزیه الملّه بیان نکرده است.»[۴]
نائینی پس از شکست مشروطه، باز هم نسبت به سرنوشت مسلمین، بی‌تفاوت نبود و کنار نرفت. او در جریان هجوم روسیه به ایران در ۱۳۳۰ هـ. ق در کنار علمای نجف برای حرکت به ایران آماده شد و در سال ۱۳۳۳ هـ. ق در شمار علمایی بود که در جبهه بر ضد انگلیس در عراق حضور جدی داشتند. در سال ۱۳۴۱هـ. ق برای اعتراض به تبعید یکی از علما به ایران آمد و در سال ۱۳۴۲ هـ. ق به عراق برگشت و در سال ۱۳۵۵ هـ. ق دار فانی را وداع گفت و در صحن مولی الموحدین حضرت امیر المؤمنین ـ(ع) ـ به خاک سپرده شد.
مؤلف انگیزه خود را از تألیف کتاب، ظهور بدعت در امت و ضرورت مخالفت با آن، طبق حدیث نبوی می‌داند.[۵] و چون کتاب برای تنبیه است به ضروریات شریعت و تنزیه ملت از این زندقه و الحاد و بدعت است، نامش «تنبیه الامه و تنزیه المله» شد.[۶]
در دوره مشروطیت، یکی از بحث‌های فکری ـ سیاسی، تبیین حکومت و اصول و ارکان آن، بر پایه دین و شریعت اسلام بود. فقیهان در آن روزگار، بحث‌هایی را در این مورد طرح کردند، اما در این میان، فقیه سترگ و ژرف اندیش میرزای نائینی، به‌طور جدی به این موضوع پرداخت و کتاب خود را در پنج فصل سامان داد: ۱ـ حقیقت سلطنت نزد ادیان و عقلا. ۲ـ تحدید سلطنت در عصر غیبت. ۳ـ مشروطه و تحدید سلطنت. ۴ـ پاسخ به شبهات و مغالطات. ۵ـ صحت و مشروعیت مداخله نمایندگان مجلس و شرایط و وظایف آنان.
البته ابتدا مقدمه مفصلی درباره ضرورت وجود حکومت، اقسام سلطنت، آزادی و آزادگی و مساوات بیان کرده و پس از مباحث فصول پنج‌گانه یک خاتمه در دو مقصد آورده؛ یکی قوای حافظ استبداد و دوم راه‌های علاج قوای استبداد.
در فصل اوّل بیان می‌کند که حقیقت سلطنت امانت داری است و این سلطنت محدود است و باید محدود باشد. در فصل دوّم پس از بیان سه مقدمه وجوب نهی از منکر، نیابت فقها در عصر غیبت و لزوم تحدید غاصب، نتیجه می‌گیرد که در زمان غیبت باید سلطنت ظالمین را محدود کرده و آن را به مشروطه تبدیل کنیم. در فصل سوم با بیان مصادیقی از سیره و سنت پیامبر، نتیجه می‌گیرید که سلطنت (حکومت) اسلامی با مشورت عقلا تحقق می‌یابد و اگر چه اکنون حاکم معصوم و عادل را در دسترس نداریم ولی نظارت بیرونی (نمایندگان ملت) جایگزین عصمت و عدالت می‌شود. بنابر این باید قانون اساسی تدوین شود تا محدود کننده سلطنت شود. در فصل چهارم شبهاتی که در مورد آزادی، مساوات، قانون اساسی و مجلس شورای ملّی است، مطرح کرده و به آن‌ها پاسخ می‌دهد و در فصل پنجم، مداخله نمایندگان مجلس را صحیح و مشروع دانسته و ضمن تبیین شرایط نمایندگان، وظایف اصلی آن‌ها را ذکر می‌کند او توضیح می‌دهد نمایندگان، باید دخل و خرج مملکت را تطبیق دهند، احکام ثابت و متخیر را جدا کنند، فقط در احکام متخیّر مشورت کرده و حکم دهند و این احکام باید تابع مصالح و مقتضیات زمان باشد هم چنین قوای مملکت باید از هم تفکیک شود تا به استبداد منجر نشود.
در خاتمه کتاب، ابتدا قوای استبداد را برمی‌شمرد که عبارتند از جهل مردم، استبداد یعنی، شاه پرستی، اختلاف بین مردم، آزار آزادی خواهان و طبیعی بودن زورگویی اقویا و استفاده از امکانات مملکت برای سر کوبی ملّت. سپس راه‌های علاج آن را در آگاهی دادن به ملّت، تهذیب نفس، شایسته سالاری، رواج امر به معروف و نهی از منکر و وحدت کلمه می‌داند. سپس یادآور می‌شود اگر استبداد معالجه شود، همه چیز درست می‌شود.
منابع
- ↑ مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب، شرکت سهامی طبع کمتاب، چاپ دوم، ج۴، ص.
- ↑ نک: مجله حوزه، ش ۷۶–۷۷، ص۲۶–۸۷.
- ↑ اصفهانی کربلایی، شیخ حسن، تاریخ دخانیه، به کوشش رسول جعفریان، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- ↑ شهید مهطری، مرتضی، نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر، انتشارات صدرا، ص۴۲.
- ↑ نائینی، محمد حسین، تنبیه الامر و تنزیه الملّه، تحقیق و تصحیح سید جواد ورعی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۲، ص۳۸.
- ↑ همان.