موارد جواز دروغ

سؤال

اسلام در چه مواردی دروغ گفتن را جایز شمرده است؟

ضرورت و اضطرار

حفظ جان و مال خود یا مسلمانی دیگر، از مصداق‌های ضرورت و اضطرار است؛ بنابراین، اگر تنها راهِ حفظ جان و مال، دروغ گفتن باشد، انسان می‌تواند مرتکب دروغ شود. یکی از دلایل جواز آن، اهمیت زیادی است که خداوند نسبت به جان و مال مسلمانان داده است.

در آیه ۱۰۶ سوره نحل، اظهار کفر از روی اجبار جایز شمرده شده است. در آیه ۲۸ سوره آل‌عمران نیز، با اینکه از دوستی با کافران نهی شده، ولی در صورتی که جان یا مال در خطر باشد جایز دانسته شده است. بر اساس روایات نیز، برای کسی که در حالت اضطرار قرار گرفته، انجام کار حرام حلال است.

اصلاح بین برادران مؤمن

آشتی دادن بین دو نفر، گروه یا قبیله، از مواردی است که دروغ گفتن برای آن جایز است. در این باره روایات زیادی وجود دارد. بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، خداوند دروغی که در راه اصلاح بین مردم گفته شده باشد را دوست دارد. به گفته امام صادق(ع) نیز، انسان مُصلح دروغگو شمرده نمی‌شود. امام خمینی، برای اثبات جواز دروغ در موارد اصلاح، از این دو روایت استفاده کرده است.

نیرنگ در جنگ

در نبرد با باطل، نیرنگ و فریب دادن دشمن، جایز بلکه پسندیده است؛ زیرا با این کار، جبهه حق تقویت شده و باطل ضعیف می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع)، سه مورد دروغ نیکو شمرده شده، که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است. در روایتی دیگر نیز گفته شده سه مورد دروغ مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است.

حکم کلی

به‌طور کلی، در جایی که راست گفتن ممکن نباشد و دروغ گفتن باعث از میان بردن زیانی از مسلمانان یا باعث اصلاح بین مردم باشد، جایز بلکه پسندیده است دروغ گفته شود. دلیل آن این است که دروغ در این حالت کلید گناهان نیست، بلکه نیکوکاری به مردم است.

البته دروغ در غیر موارد گفته شده و به منظور استفاده مادی یا بدست آوردن منافع شخصی، حرام و از گناهان کبیره بوده و بر اساس آیات و روایات، باعث خواری و بدبختی در دنیا و آخرت خواهد شد.