موارد جواز دروغ

سؤال

اسلام در چه مواردي دروغ گفتن را جايز شمرده است؟

ضرورت و اضطرار

حفظ جان و مال خود یا مسلمانی دیگر، از مصداق‌های ضرورت و اضطرار است؛ بنابراین، اگر تنها راهِ حفظ جان و مال، دروغ گفتن باشد، انسان مي تواند مرتكب دروغ شود. یکی از دلایل جواز آن، اهمیت زیادی است که خداوند نسبت به جان و مال مسلمانان داده است.

در آیه ۱۰۶ سوره نحل، اظهار کفر از روی اجبار جایز شمرده شده است. در آیه ۲۸ سوره آل‌عمران نیز، با اینکه از دوستی با کافران نهی شده، ولی در صورتی که جان یا مال در خطر باشد جایز دانسته شده است. بر اساس روايات نيز، برای کسی که در حالت اضطرار قرار گرفته، انجام کار حرام حلال است.

اصلاح بين برادران مؤمن

آشتی دادن بین دو نفر، گروه یا قبیله، از مواردی است که دروغ گفتن برای آن جایز است. در اين باره روایات زیادی وجود دارد. بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، خداوند دروغی که در راه اصلاح بین مردم گفته شده باشد را دوست دارد. به گفته امام صادق(ع) نیز، انسان مُصلح دروغگو شمرده نمی‌شود. امام خمینی، برای اثبات جواز دروغ در موارد اصلاح، از این دو روایت استفاده کرده است.

نيرنگ در جنگ

در نبرد با باطل، نيرنگ و فریب دادن دشمن، جایز بلکه پسندیده است؛ زیرا با این کار، جبهه حق تقویت شده و باطل ضعیف می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع)، سه مورد دروغ نیکو شمرده شده، که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است. در روایتی دیگر نیز گفته شده سه مورد دروغ مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد که یکی از آنها نیرنگ در جنگ است.

حکم کلی

به طور كلي، در جایی که راست گفتن ممکن نباشد و دروغ گفتن باعث از میان بردن زياني از مسلمانان یا باعث اصلاح بين مردم باشد، جایز بلکه پسندیده است دروغ گفته شود. دلیل آن این است که دروغ در این حالت كليد گناهان نيست، بلكه نيكوكاري به مردم است.

البته دروغ در غیر موارد گفته شده و به منظور استفاده مادي يا بدست آوردن منافع شخصي، حرام و از گناهان کبیره بوده و بر اساس آیات و روایات،‌ باعث خواری و بدبختي در دنيا و آخرت خواهد شد.