انواع تکلیف

سؤال

تكليف از لحاظ ديني چند قسم است؟

در رابطه با سؤال شما دوست ارجمند مناسب مي‌دانم نكاتي را جهت تبيين ابعاد مختلف سؤال بيان كنم.

الف. معناي تكليف

تكليف يعني چيزي يا كاري از كسي خواستن كه در آن رنج و زحمت باشد و اين اصطلاح از كلفت مأخوذ است. مثلاً امر و نهي خداوند به بندگان براي انجام چيزي، تكليف گفته مي‌شود.

ب. انواع تكليف

تكاليفي كه از نظر شرعي به عهده انسان نهاده شده به دو لحاظ مي‌تواند مطرح باشد. لحاظ اول اينكه اين تكاليف از حيث مرتبه چند نوع هستند:

۱. واجبات مثل نماز، روزه، حجّ، جهاد و غيره كه بر انسان لازم است آنها را انجام دهد و اگر انجام ندهد گناه بوده وکيفر به دنبال دارد.

۲. محرمات مانند دزدي، رشوه‌خواري، حرام خواري و دروغ و غيره كه اگر انسان انجام دهد گناه كرده و سزاوار عذاب مي گردد.

۳. مستحبات مانند نمازهاي نافله يا روزه‌هاي ماه رجب يا شعبان يا غيره، كه اگر انجام دهد ثواب و پاداش دارد و اگر انجام ندهد گناهي بر او نيست.

۴. مكروهات مانند لباس سياه در نماز پوشيدن، يا غذاي داغ خوردن و غيره كه اين مكروهات در عبادات يك معنا دارد و آنکم کردن ثواب عبادت است. و در غير عبادات معنايش اين است كه آثار وضعي (يعني آثار جسمي ، روحي ، و معنوي ) دارد و مثلاً قساوت قلب مي‌آورد و انسان را به سوي گناه مي‌كشد. ترك مكروهات مطلوب و سفارش شده است ولي اگر انجام بدهد عقاب ندارد.

۵. مباحات مثل خوابيدن در روز، آب خوردن و غيره كه ترك يا انجام آن مساوي است و نه عذابي دارد و نه ثوابي.

اعتبار ديگري كه براي تكاليف مي‌توان فرض كرد اين است كه: ۱.تكاليف يا در مقابل خداوند متعال است، يعني وظايفي كه نسبت به خداي متعال بايد انجام داد: مثل نماز، روزه، حجّ كه به اينها حقوق الهي مي‌گويند.۲. يا تكاليفي كه در مقابل اجتماع داريم: مثل رعايت حقوق پدر و مادر و حقوق همسايه، حقوق دوست و حقوق همسر و غيره كه به اينها حقوق اجتماعي مي‌گويند.۳. يا تكاليفي كه نسبت به خودمان داريم: مثل پرهيز از شهوت‌پرستي، شكم بارگي، ايذاء بدن خود و غيره كه به اينها حقوق فردي اطلاق مي‌شود. كه خداوند متعال و شرع مقدس اينها را واجب كرده است و براي انجام آنها ثواب و ترك آنها عقاب معيّن كرده است.

مطالعه بيشتر

۱. مصباح يزدي . محمد تقي . حقوق و سياست در قرآن . انتشارات موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني . ۱۳۷۷.

۲. مصباح يزدي . محمد تقي . اخلاق در قرآن . ج۱، ۲ ، ۳ . انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني . ۱۳۷۶ .

۳. سپهري . محمد . ترجمه شرح رساله الحقوق امام سجاد(ع) . انتشارات دار العلم . ۱۳۸۰ .

۴. دفتر همكاري حوزه و دانشگاه . درآمدي بر حقوق اسلامي . انتشارات سمر . ۱۳۶۸ .