حضرت معصومه(س)
حضرت معصومه(ع)
جایگاه
مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّة»
«یَا فَاطِمَةُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ»
لقب معصومه
امام هشتم برادر تنی آن حضرت او را (که نامش فاطمه بود) معصومه خواند.[۱]
متن سؤال برتری حضرت معصومه
حضرت فاطمه معصومه(س) از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی در بین فرزندان موسی بن جعفر(س) بعد از برادرش، علی بن موسی الرضا(ع) در والاترین رتبه جای دارد. این در حالی است که شیخ مفید و دیگران فرزندان دختر امام کاظم(ع) حداقل هجده تن بوده‌اند و فاطمه در بین این همه بانوی مکرمه سرآمد بوده است.[۲]
حاج شیخ عباس قمی درباره دختران موسی بن جعفر می‌نویسد: «برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی(ع) معروف به حضرت معصومه است».[۳]
اما شیخ محمد تقی تستری در «قاموسی الرجال» فضیلت وی را نه تنها در بین دختران، بلکه پسران حضرت غیر از امام رضا(ع) بی‌نظیر می‌داند و می‌نویسد: «در میان فرزندان امام کاظم(ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا(ع) کسی هم‌شأن حضرت معصومه(س) نیست.»[۴]
بی‌گمان این نحوه اظهار نظرها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) بر برداشتهایی استوار است که از متن روایات وارده از ائمه به دست آمده است. روایاتی که مقامهایی را برای فاطمه معصومه(س) برشمرده‌اند مقامی که نظیر آن را برای دیگر برادران و خواهران وی ذکر نکرده‌اند و به این ترتیب نام فاطمه معصومه(س) را در شمار زنان برتر جهان قرار داده‌اند. حال به‌طور اختصار به بررسی بعضی از خصوصیاتی که آن حضرت را از دیگر امام‌زادگان جدا می‌کند می‌پردازیم.
۱. شرافت خانوادگی: تأثیر شخصیت پدر و مادر در روح و جسم فرزندان را نمی‌توان انکار کرد. این تأثیرپذیری در وجود فاطمه معصومه(س) از برجستگی خاصی برخوردار است. آواز هر دو طرف (پدر و مادر) فضایلی را به ارث برد که تنها برادرش علی بن موسی الرضا(ع) آنها را به صورت کامل در خود جمع کرده بود و به نظر می‌رسد بتوان سربرتری شخصیت والای فاطمه معصومه(س) بر دیگر فرزندان حضرت موسی بن جعفر(ع) را در همین نکته یافت که فاطمه معصومه(س) مانند برادرش از هر دو طرف پاکیزه‌ترین خصال و ویژگیها را به ارث برد با وجود بانوان دیگری در خاندان امام کاظم(ع) گویی «نجمه» ستاره پر نور بانوان امام کاظم است که به سان پرفروغ‌ترین ستاره‌ها می‌درخشد و به راستی که تمام فروغش را به دو پاکیزه گوهرش، علی بن موسی الرضا(ع) و فاطمه معصومه(س) منتقل کرد.[۵]
مطالعه سیره ائمه گواهی می‌دهد که طهارت و پاکی مادر شرط اساسی برای گزینش مادران امامان بوده است و سعادتی که نصیب فاطمه معصومه(س) شده این بود که مادرش، مادر امام رضا(ع) نیز بود؛ لذا از هر آلودگی در هر اندازه‌اش به دور ماند.[۶]
۲. شفاعت گسترده: بالاترین جایگاه شفاعت از آن رسول گرامی اسلام است،[۷] اما دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده‌ای دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد: ۱. خاتون محشر، صدیقه اطهر، حضرت زهرا(س) ۲. شفیعه روز جزا حضرت فاطمه معصومه(س)
در مورد شفاعت گسترده حضرت فاطمه زهرا(س) طبق احادیث منقول از اهل سنت و شیعه هیچ شکی نیست. اما در مورد حضرت معصومه(س) از جهت گستردگی شفاعت، هیچ‌کس ـ حداقل هیچ بانویی ـ به شفیعه محشر معصومه نمی‌رسد، که امام جعفر صادق(ع) در این رابطه می‌فرماید: «تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم» با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.[۸]
۳. ویژگی‌های دیگر: مثل عصمت، محدثه بودن، ورود زیارتنامه مخصوص، و … باعث شده که حضرت معصومه(س) از دیگر امام‌زادگان وبرادران وخواهران پیشی گیرد.[۹] و همچون ستاره‌ای درخشان در این آسمان بدرخشد و صاحب شأن و مقام خاصی بشود همان‌طوری که امام رضا(ع) در فقره‌ای از زیارتنامه آن حضرت می‌فرماید: «فان للک عند الله شانا من الشان»[۱۰] یعنی تو در محضر الهی شأن و منزلت وصف‌ناپذیری داری، که بر خاک‌نشینان این عالم قابل تصور نیست و تنها خدا و پیامبر و اوصیاء طاهرینش بر آن واقفند.
۴- کراماتی که از آن حضرت به مسلمانان وعلاقه مندان اهل بیت واهل علم ومراجع عظام رسیده برتری وفضل آن حضرت را به اثبات می‌رساند که باتامل درابعاد مختلف گوشه‌هایی از انوار ملکوتی وشعاع آسمانی روشن خواهد شد.
امام رضا (علیه السلام) هرکس خواهرم معصومه را در قم زیارت کند (بامعرفت وشناخت) بهشت براو واجب می‌شود.
متن سؤال لقب ستی
اسامی و لقب‌هایی که برای حضرت معصومه ذکر شده، به قرار ذیل است: طاهره (پاکیزه)، حمیده (ستوده)؛ بِرّه (نیکوکار)؛ رشیده (حد یافته)؛ تقّیه (پرهیزگار)؛ رضّیه (خشنود از خدا)؛ مرضیّه (مورد رضایت خدا)؛ سیده صدیقه (بانوی بسیار راستگو)؛ سیده رضیّه مرضّیه (بانوی خشنود خدا و مورد رضای او)؛ هم چنین محدثّه و عابده از صفات و القابی است که برای حضرت معصومه(س) عنوان شده است.[۱۱]
با وجود اینکه در زبان عامه مردم واژه ستی به عنوان لقب آن حضرت ستفاده می‌شود اما باید گفت که عنوان و واژه از القاب آن حضرت نبوده است و فقط به عنوان احترام ابتدای نام آن حضرت آورده می‌شود. برای فهم بیشتر موضوع باید گفت که ستی یک کلمه کاملاً عربی است و اصل آن سیدتی بوده چنان‌که زبیدی می‌نویسد: ستی برای خانم استفاده می‌شود و در اصل سیدتی بوده و برخی حروف آن حذف شده و به صورت ستی در آمده است.[۱۲] می‌توان گفت این واژه که در ابتدای نام افراد می‌آید معادل واژه فارسی؛ خانمم، بانوی من ، بی بی من، سرورم، می‌باشد، که در گویش عربی کاربرد فراوان داشته و عنوانی احترام آمیز برای زنان دارد. شیخ عباس قمی هم می‌نویسد: این واژه (ستی) عربی است و به معنی خانم، بی بی به کار می‌رود و همان سیدتی عربی است.[۱۳]
وقتی به تاریخ مراجعه می‌کنیم می بینیم که حداقل از صدر اسلام این واژه به عنوان احترام به خانمهای والا مرتبه به کار می‌رفته است. چنان‌که درباره حضرت این کلمه استفاده شده است.
ام ایمن خادمه حضرت پیامبر(ص) روزی وارد منزل حضرت زهرا(س) می‌شود و چیز اموری مشاهده می‌کند برایش عجیب بود لذا به پیامبر(ص) عرضه می‌دارد: انی قصدت منزل ستی فاطمه الزهراء(س) … یعنی من برای دیدار فاطمه وارد منزل او شدم دیدم آسیاب خودش می‌چرخد، گهواره حسین خودش تکان می‌خورد و…[۱۴] اینجا ام ایمن واژه ستی را برای حضرت زهرا به کار برده است.
همچنین درباره حضرت زینب هم این واژه استفاده می‌شود چنان‌که اعراب وقتی به زیارت حضرت زینب می‌روند آن حضرت را با پیشوند ستی مورد خطاب قرار می‌دهند.[۱۵] و نیز این عنوان را درباره حضرت رقیه و دیگر منسوبین خاندان عصمت و طهارت به کار می‌برند.[۱۶]
همچنین این کلمه را نرجس خاتون، مادر گرامی امام زمان(عج) ، برای حکیمه خاتون عمه امام حسن عسکری(ع) کار برده است: فقالت نرجس: یا ستی کیف امسیت؟ فقلت لها: بل انت سیدتی و سیده اهلی. در جریان تولد حضرت امام عصر(عج) که حکیمه خاتون در منزل امام یازدهم بود و منتظر تولد نوزاد نرجس خاتون بودند گفتگویی که بین نرجس و حکیمه صورت می‌گیرد نرجس حکیمه را با پیشوند ستی خطاب می‌کند و حکیمه در جواب می‌گوید تو سرور و بانوی من و خانواده ام هستی.[۱۷]
بنابراین از مطالب گفته شده می‌توان چنین نتیجه گرفت که واژه ستی از القاب خاص حضرت معصومه نبوده و کلمه ای است که به عنوان احترام برای خانمهای والا مقام به کار می ورد و ریشه ای عربی دارد که در گذر زمان و در اثر کثرت استعمال از سیدتی به ستی تغییر یافته است و لذا به هیچ وجه اسم فارسی نبوده و ایرانیان هم درباره حضرت معصومه به کار نبرده‌اند بلکه در زبان عربی از قدیم الایام تا به امروز هم کاربرد داشته و دارد.
زندگینامه
متن سؤال زندگینامه
امّا در مورد زندگینامه آن حضرت باید بگوییم که تاریخ ولادت آن حضرت به‌طور دقیق مشخص نیست ولی طبق اسناد به دست آمده ولادت آن حضرت را در مدینه و در سال ۱۷۳ نقل می‌کنند.[۱۸] هنوز بیش از ده سال از عمر شریف حضرت معصومه نگذشته بود که پدر بزرگوارش را از دست می‌دهد و تحت تربیت امام رضا(ع) برادر بزرگوارش قرار می‌گیرد که با اقامت اجباری امام رضا(ع) در خراسان، حضرت معصومه(س) برای زیارت برادرش از مدینه به مقصد خراسان حرکت می‌کند و وقتی به شهر ساوه می‌رسند بیمار و رنجور شده و به قم منتقل می‌شوند و مدت ۱۷ روز در قم و در سرای موسی بن خزرج به عبادت مشغول شده و بعد رحلت می‌فرمایند.[۱۹]
قم، شهری که از نظر آب و هوا و مناظر طبیعی در سطح بسیار پایینی قرار دارد. امّا به برکت بانوی بزرگوار در مدت زمان کوتاهی این شهر به شهری علمی، فرهنگی، و اقتصادی تبدیل شد و از نظر اجتماعی و زیست شهری، به یکی از کلان‌شهرهای ایران تبدیل شده و به خاطر هجوم شیفتگان اهل بیت(ع) به این شهر به استانی مستقل تبدیل شده و از رونق اقتصادی و علمی فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است. برای آگاهی بیشتر در مورد شهر قم به کتاب تاریخ مذهبی قم آقای فقیهی مراجعه بفرمایید.
. اغلب منابع تاریخی که در مورد زندگانی حضرت معصومه(س) می‌باشند به این نکته اذعان دارند که اکثر دختران امام هفتم(ع) ازدواج نکرده‌اند. مؤلف تاریخ قدیم قم می‌گوید: «به من رسیده است که رضائیه، دختران خود را به شوهر نمی‌دادند»:[۲۰] برخی نوشته‌اند «تقریباً قطعی است که حضرت معصومه ازدواج نکرده است»[۲۱] علت چه بود:
۱- وضع جامعه: برای اهل بیت به حدی اختناق وجود داشت کسی جرأت نمی‌کرد خودش را به علویان نزدیک کند یا به آنها منسوب کند. چه رسد به اینکه با آنها وصلت و ازدواج نماید زیرا داماد حضرت موسی بن جعفر بودن از نظر دستگاه طاغوتی هارون موجب خطر شدید برای آن داماد می‌شد
۲- شاید به خاطر عدم کفو و نبودن همسری شایسته غیر از آل ابی طالب برای همسری دختران موسی بن جعفر(ع) بود. چرا که در امر ازدواج کفو و برابر هم بودن زوجین اهمیت فراوان دارد اگر دختران موسی بن جعفر(ع) این را مورد مداقه قرار نمی‌دادند احتمال داشت که در دست عده‌ای مسلمان منافق گرفتار شوند. چنانچه امام موسی بن جعفر(ع) به دختران و فرزندان خود سفارش کرده بودند که به رأی و مشورت برادرشان، امام رضا(ع) ازدواج کنند.[۲۲] و این سفارش بیانگر آن است که باید برای آنها همسر مناسبی باشد با توجه به اینکه در مورد حضرت زهرا(س) امام صادق(ع) فرمودند: اگر خداوند متعال علی(ع) را برای فاطمه(س) نمی‌آفرید در سراسر زمین از حضرت آدم گرفته تا هر انسانی بعد از او همسر و همتا و مناسبی برای فاطمه(س) پیدا نمی‌شد.[۲۳]
و حدیثی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده که فرمودند: دختران ما برای پسران ما هستند،[۲۴] علاوه بر اینها باید بدانیم که حضرت معصومه در سنین جوانی از دنیا رفته‌اند شاید در صورت استمرار حیات با مورد مناسب ازدواج می‌نمودند.
حضور در ایران
دعوت‌نامه از امام رضا حقیقت دارد یا نه؟
وفات
متن سؤال وفات
وفات حضرت معصومه(ع)
سال وفات حضرت معصومه (سلام الله علیها) یقیناً سنه ۲۰۱ هجری می‌باشد و هرگز قول دیگری نقل نشده است،[۲۵]برکاشی‌های مرقد مطهرش نیز از قرن‌ها پیش نوشته شده:
«فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) به سال ۲۰۱ هـ. درگذشت».[۲۶]
ولی در مورد روز و ماه وفاتش سه قول ابراز شده است:
۱. دهم ربیع الثانی
این قول از کتاب‌های: «نزهه الأبرار» و «لواقح الأنوار» نقل شده، در برخی از کتب معاصران نیز همین قول انتخاب شده است.[۲۷]
۲. دوازدهم ربیع الثانی
مرحوم نمازی در مستدرک سفینه می‌فرماید: و نقل شده که فاطمه دختر امام کاظم(ع) در دوازدهم ربیع الثانی۲۰۱ هـ. رحلت فرمود.[۲۸]
۳ـ هشتم شعبان
این قول را مرحوم منصوری از یک کتاب خطی منسوب به شیخ حر عاملی، به نام: «رساله العربیه العلویه» نقل کرده است.[۲۹]
زیارت و زیارتنامه حضرت معصومه
زیارتنامه مخصوص: یکی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه(س) زیارتنامه ای است که در شأن او از امام رضا(ع) صادر شده است.
حرم حضرت معصومه
نگارخانه
نمای بیرونی حرم مطهر از سمت میدان آستانه (۱۲۳۸ش)
نمای بیرونی حرم مطهر از سمت میدان آستانه (۱۲۶۶ش)
صحن امام هادی(ع) (عتیق) و نقاره‌خانه (سال ۱۲۶۶ش)
نمای بیرونی حرم مطهر از سمت و دیوارهای بلند برای جلوگیری از ورود آب موقع سیل به داخل حرم (سال ۱۲۶۹ش)
ضریح مطهر حضرت معصومه (سال ۱۲۸۴ش)
بخشی از صحن اتابکی و نمای بیرونی آن
وجود سنگ قبرها در صحن اتابکی
منابع
- ↑ مجلسی محمد، باقر، بحار الانوار، بیروت مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳هق، ج۱۰۹ ، ص۱۶۷.
- ↑ . صدوق، عیون‌الاخبار، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ج۱، ص۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد، دارالمفید، ج۲، ص ۲۴۴.
- ↑ . شیخ عباس قمی، منتهی‌الامال، انتشارات هجرت، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ . ر.ک. مجله کوثر، شماره ۳۳، شخصیت‌حضرت معصومه.
- ↑ . کلینی، اصول کافی، چاپ مکتبه الصدوق، تهران، ج۱، ص۴۷۷.
- ↑ . طبرسی، اعلام الوری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ص۳۰۲.
- ↑ . سوره بقره، آیه ۲۵۶.
- ↑ . سفینه البحار، شیخ عباس قمی، کتابخانه سنائی، تهران، ج۲، ص۳۷۶.
- ↑ . طبق حدیثی از امام رضا(ع) لقب حضرت به حضرت فاطمه دادند و این دلالت بر عصمت و پاکی آن حضرت دارد. طبق نقل علامه امینی در الغدیر، حضرت معصومه(س) ناقل حدیث از اجداد خود بوده است از این روی به وی محدثه می‌گویند. (علامه امینی، الغدیر، ج۱، ص۱۹۶).
- ↑ . علامه مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، ج۱۰۲، ص۲۶۶.
- ↑ انوار المشعشعین، ج۱ ، ص۲۱۱.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ج۳ ، ص۶۴.
- ↑ قمی، شیخ عباس، منتی الامال، قم دلیل ما، ج۳ ، ص٬۱۵۸۲، ۱۳۷۹ش.
- ↑ انصاری، محمد اسماعیل، موسوعه الکبری عن فاطمه الزهراء، قم، دلیل ما، ۱۴۲۸ه. ق، ج۸ ، ص۳۶۸.
- ↑ بیضون، لبیب، موسوعه کربلا، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۲۷هق، ج۲ ٬ص۶۴۷.
- ↑ ر. ک. همان ج۲ ، ص۴۲۶.
- ↑ حسینی، ابن شدقم، تحفه الازهار، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۸ش، ج۳ ، ص۵۰۲.
- ↑ شیخ علی نمازی، مستدرک سفینه، ج۸، ص۲۵۷؛ و کلینی، اصول کافی، انتشارات ولی عصر، ج۲، کتاب الحجه.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۲۴۲؛ و کتاب قم، چاپ مجلس، ص۲۱۳.
- ↑ . قمی، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قدیم قم، ترجمه حسن بن علی، تصحیح سیدجلال تهرانی، مطبعه مجلسی، ص۲۱۱.
- ↑ . محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت معصومه فاطمه دوم، ص۱۱۶، انتشارات علامه، چاپ دانش، اول، ۷۵.
- ↑ . کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۳۱۷.
- ↑ . اصول کافی، ج۱، ص۲۶۱.
- ↑ . شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، باب الاکفاء، ص۳۹۳.
- ↑ تاریخ قم ص۲۱۳، بحار: ۴۸/ ۲۹۰، اعیان الشیعه: ۸/۳۹۱، ریاحین الشریعه: ۵/۳۲، دهخدا"ف" ص۲۹، بحرالأنساب ص۱۶۰، انوار المشعشین:۱/۲۰۸، مراقد المعارف: ۲/۱۶۳،منتهی الآمال: ۲/۲۴۲، دائره المعارف الشیعیه: ۳/۲۳۱ و گنجینه دانشمندان: ۱/۱۴.
- ↑ منتخب دریای سخن ص۳۴ و زندگانی حضرت معصومه ص۳۷.
- ↑ مستدرک سفینه: ۸/۲۵۷.
- ↑ گنجینه آثار قم: ۱/۴۶۸ و فاطمه بنت الامام موسی ص۹۴.
- ↑ حیاه الست ص۱۱.