مسئله سانسور و آیه بشارت بر پیروان بهترین‌ سخن‌ها

سؤال

سؤال: آیا فیلترینگ؛ سانسور؛ ممنوعيت چاپ برخي كتب ها؛ پارازیت روی ماهواره‌ها و ... . با آیه شریفه «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ»، در تضاد نیست ؟

همان‏طور كه بايد جامعه را از عوامل خطرهاى مادّى مانند بيمارى‏‌هاى واگيردار حفظ كرد، بايد از عوامل انحراف‏‌هاى فكرى و معنوى نيز حفظ نمود؛ اسلام مى‏‌خواهد جامعه‌اى به وجود آورد كه در مسير تكامل معنوى و اخلاقى پيش برود. اين كار ميسّر نمى‏‌شود جز اینکه با فیلتر کردن و ممیزی گذاشتن، با عوامل انحراف فكرى و اخلاقى مبارزه كند و نگذارد اين عوامل بر زندگى مردم مسلّط شود.

این فیلتر کردن‌ها با آموزه‌های قرآنی مبنی بر اندیشه و حق انتخاب گزینه بهتر منافاتی ندارد زیرا خداوند از بندگان خویش می‌خواهد که سخنان را بشنوند و بهترین را انتخاب کنند، در حالی که در برخی از کتاب‌ها، فضاهای مجازی و ... چیزی به نام بهتر وجود ندارد تا با اندیشیدن انتخاب شود و آزاد گذاشتن پخش مطالب گمراه كننده و شبهه انگيز در سیره عقلا کار ناپسندی است.

ممنوعيت مطالب كتاب‏های گمراه کننده، سایت‌ها، ماهواره و ... به معنى ضدّيت با آزادى قلم و انديشه نيست، بلكه قانونمند كردن آزادى قلم است و محافظت از حريم افراد كم‏اطلاع و جلوگيرى از انحراف آن‏هاست.

متن آیه

﴿ وَ الَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى‏ فَبَشِّرْ عِبادِ. الَّذينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ

و كسانى كه از عبادت طاغوت پرهيز كردند و به سوى خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست؛ پس بندگان مرا بشارت ده! همان كسانى كه سخنان را مى‏شنوند و از نيكوترين آنها پيروى مى‏كنند؛ آنان كسانى هستند كه خدا هدايت شان كرده و آنها خردمندانند

زمر:۱۷و ۱۸

﴾

شرايط تبعيت از احسن

آزادانديشى مسلمانان و انتخاب‌گرى آنها در مسائل مختلف بخوبى در این آیات نشان داده می‌شود. اما ممکن تصور شود که اگر اسلام آزادى قلم و انديشه را قبول دارد و حتى پذيرش اصول دين را بر اساس تحقيق قرار مى‏‌دهد، نه تقلید؛ چرا مطالعه برخى كتاب‏‌ها، سایت‌ها، دیدن ماهواره و ... که مطالب ضد اسلامی دارند، ممنوع است؟! چرا به مردم اجازه داده نمی‌شود اینها را ببینند و بهترین را انتخاب کنند و اعتقادات‌شان تقویت شود و مورد بشارت خدا قرار گیرند؟! در پاسخ باید گفت هر چند اين دو آيه به پيروان سخنان احسن، بشارت مي‌دهد؛ اما شرايطي را نيز بر شمرده است كه بيانگر اين واقعيت مي‌باشد كه بندگاني مي‌توانند از ميان سخنان شنيده شده، احسن را قبول كنند كه داراي اين شرايط باشند:

• كسانى كه از عبادت طاغوت پرهيز كردند: ﴿وَ الَّذينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها﴾(زمر:۱۷)
• به سوى خداوند بازگشتند، بشارت از آن آنهاست: ﴿وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى‏﴾(زمر:۱۷).

قرآن بعد از اين دو شرط به پیامبر خداد دستور بشارت داده است:‌ ﴿پس بندگان مرا بشارت ده! همان كسانى كه سخنان را مى‏شنوند و از نيكوترين آنها پيروى مى‏كنند؛ آنان كسانى هستند كه خدا هدايت‌شان كرده و آنها خردمندانند﴾(زمر:۱۸-۱۷) قرآن با دو شرط حق انتخاب داده است نه اینکه بدون هيچ مقدمه‌اي، دسترسی به سخنان گمراه كننده و شبهه انگيز براي همه آزاد باشد،‌ بلكه فقط كساني مي‌توانند همه سخنان را بشنوند كه از طاغوت پرهيز كرده و به سوي خدا بازگشته باشند.

دسترسی افراد بر اساس ظرفیت

سطح اطلاعات افراد جامعه بسيار متفاوت است، بايد اطلاعات بر اساس ظرفيت و دانسته‌های افراد به آن‏ها داده شود؛ گاهى يك دارو كه در پزشكى كاربرد دارد و مى‏تواند جان يك بيمار را نجات دهد، ممكن است براى افراد دیگر خطرناك يا مرگ‏آور باشد. مطالعه مطالب انحرافی، شبهه‌ناک و گمراه کننده كتاب‏ها،‌ مجلات، فضاهای مجازی و ... براى افراد آماده و محقق، خوب است و با مراجعه به آن می‌توانند شبهات را پاسخ دهند، اما اگر همان مطالب (بدون توضيح پيرامون شبهات) در اختيار ديگران باشد، براى عده‏اى بيمارى‏زا و منحرف‏كننده خواهد شد. اسلام به عالمان و محققان توانا نه تنها اجازه مطالعه و نگهدارى آن‏ها را داده است، بلكه گاهى مراجعه به آن‏ها، واجب مى‏شود تا به شبهات مطرح شده پاسخ دهند؛‌ اما همان مطالب براى افراد كم‏اطلاع چون ممكن است موجب گمراهى و انحراف عقيدتى شود، ممنوع مى‏شود؛ اين ممنوعيت از نظر عقلا پسنديده است و همانند برداشتن سمّ از دسترس افراد بى‏اطلاع نيكوست.

جلوگیری اسلام از موارد انحرافی

همانگونه که جامعه را از باید عوامل خطرهاى مادّى حفظ كرد، بايد از عوامل انحراف‏هاى فكرى و معنوى نيز حفظ نمود؛ اسلام مى‏خواهد جامعه‏اى به وجود آورد كه در مسير تكامل معنوى و اخلاقى پيش برود، اين كار ميسّر نمى‏شود جز اين‌كه با عوامل انحراف فكرى و اخلاقى مبارزه شود. اگر خواندن اين نوع كتب و نوشته‏ها و سایت‌ها براى همگان آزاد باشد، مردم چه تضمينى براى نگهدارى افكار و اخلاق خود از انحراف دارند؟ هرگز نبايد قدرت تلقين و تبليغ را ناديده گرفت و چه بسا اين نوع نوشته‏های وارونه از راه تلقين و تبليغ، مسير زندگى افراد را بكلّى منحرف سازد. در تاريخ اسلام مذاكرات زيادى ميان پيشوايان دينى و طرفداران اندیشه‌های انحرافی و غير اسلامى واقع شده است؛ از این‌رو «ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها» در اسلام به معناى مخالفت با دانش و آزادی فکری نيست، بلکه چون عموم جامعه چنین توانی را برای مبارزه با انحراف‌ها ندارند، این مناظرات نیز در محفل‌های عمومی انجام نمی‌گرفت.

نبود احسن در برخی کتاب‌ها، فضای مجازی، ماهواره

قرآن از آزاد اندیشان می‌خواهد سخنان را بشنوند و بهترین را را انتخاب کنند، در حالی که در برخی از کتاب‌ها، فضاهای مجازی، ماهواره و ... چیزی به نام بهتر وجود ندارد و همه تهمت زدن و ضدیت داشتن و وارونه جلوه دادن حقیقت است؛ اگر کسی این‌ها را بشنود، باید کدام احسن را بگیرد؟! از این‌رو ممنوعيت مطالب كتاب‏های گمراه کننده، سایت‌ها، ماهواره و ... به معنى ضدّيت با آزادى قلم و انديشه نيست، بلكه قانونمند كردن آزادى قلم است و محافظت از حريم افراد كم‏اطلاع و جلوگيرى از انحراف آن‏هاست.