روح در آیه «تنزل الملائکة و الروح»

سؤال

آیه چهار سوره قدر را شرح داده و بفرمایید مقصود از روح چیست؟

سوره‌شناسی و سیمای سوره قدر

1. سوره قدر، نود و هفتمین سوره قرآن است.
2. دارای پنج آیه می‌باشد.
3. سوره مکی است؛ یعنی در مکّه نازل شد.
4. محتوای کلّی آن در رابطه با نزول قرآن در شب قدر است و به دنبال آن پایین آمدن ملائکه و روح در زمین است.

اما ترجمه و شرح آیه چهار

﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِکَه وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ﴾ فرشتگان و (روح‏) در آن شب به اذن پروردگارشان برای [تقدیر] هر کاری نازل می‌شوند.

شرح آیه

علامه سید محمد حسین طباطبایی در تفسیر خود ذیل این آیه می‌فرمایند: ظاهر آن است که مراد از روح دراین آیه، «همان روح از امر پروردگارم می‌باشد» است که در سوره اسری آمده است}}. و آن آیه این است که:

{{قرآن|وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَا أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلا قَلِیلا و از تو درباره روح سؤال می‌کنند، بگو: روح از فرمان پروردگار من است‏؛ و جز اندکی از دانش‏، به شما داده نشده است‏!

در واقع علامه طباطبایی طبق روش تفسیری خود، آیه چهار سوره قدر را با آیه «۸۵» سورهاسری تفسیر کرده است.

به هر حال کلمه «روح» ۲۱ مرتبه در قرآن شریف آمده و در موارد زیر به کار رفته است:

۱. به معنای روحی که در کالبد انسان دمیده شده است: ﴿ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالأبْصَارَ وَالأفْئِدَه قَلِیلا مَا تَشْکُرُونَ﴾ سپس [اندام‏] او را موزون ساخت و از روح خویش در وی دمید؛ و برای شما گوش و چشمها و دلها قرار داد؛ امّا کمتر شکر نعمتهای او را بجا می‌آورید!

۲. به معنای وحی: ﴿رَفِیعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَی مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ لِیُنْذِرَ یَوْمَ التَّلاقِ﴾ او درجات [بندگان صالح‏] را بالا می‌برد، او صاحب عرش است‏، روح [مقدّس‏] را به فرمانش بر هر کس از بندگانش که بخواهد القاء می‌کند تا [مردم را] از روز ملاقات [= روز رستاخیز] بیم دهد!

۳. به معنای قرآن: ﴿وَکَذَلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا مَا کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَلا الإیمَانُ وَلَکِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَإِنَّکَ لَتَهْدِی إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ﴾ همان گونه [که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم‏] بر تو نیز روحی را بفرمان خود وحی کردیم‏؛ تو پیش از این نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست [و از محتوای قرآن آگاه نبودی‏]؛ ولی ما آن را نوری قرار دادیم که بوسیله آن هر کس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می‌کنیم‏؛ و تو مسلّماً به سوی راه راست هدایت می‌کنی‏.

۴. به معنای روح القدس: ﴿وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ وَقَفَّیْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَیْنَا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّنَاتِ وَأَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَکُلَّمَا جَاءَکُمْ رَسُولٌ بِمَا لا تَهْوَی أَنْفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقًا کَذَّبْتُمْ وَفَرِیقًا تَقْتُلُونَ﴾ ما به موسی کتاب -تورات‏- دادیم‏؛ و بعد از او، پیامبرانی پشت سر هم فرستادیم‏؛ و به عیسی بن مریم دلایل روشن دادیم‏؛ و او را به وسیله روح القدس تأیید کردیم‏. آیا چنین نیست که هر زمان‏، پیامبری چیزی بر خلاف هوای نفس شما آورد، در برابر او تکبر کردید -و از ایمان آوردن به او خودداری نمودید-؛ پس عده‌ای را تکذیب کرده‏، و جمعی را به قتل رساندید؟!

۵. به معنای بزرگ فرشتگان: ﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِکَه وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ﴾ فرشتگان و (روح‏) در آن شب به اذن پروردگارشان برای [تقدیر] هر کاری نازل می‌شوند.

ولی به هر حال روح بشر امری پیچیده، ناشناخته و نفخه الهی و دارای بعد آسمانی است و تنها خداوند متعال آن را می‌شناسد.

در تفسیر الکشاف که یکی از تفسیرهای اهل تسنن است، آمده است:

مراد از روح، جبرئیل است. برخی نیز گفته‌اند: روح، دسته ای از فرشته هستند که فرشتگان دیگر او را نمی‌بینند مگر در شب قدر. و مراد از ﴿مِنْ کُلِّ أَمْرٍ﴾ سرنوشت و تقدیر همه انسان‌ها و هر انسان است.

از امام صادق(ع) از روح سؤال کردند: آیا روح همان جبرئیل نیست؟

امام صادق(ع) فرمود: «روح فرشته ای است که از جبرئیل بزرگتر است. چون جبرئیل از ملائک هاست ولی روح بزرگتر از ملائکه می‌باشد. در واقع روح فرشته بزرگ است و دلیل آن نیز این است که در سوره قدر ملائکه و روح به صورت جدا آمده است. پس ملائکه با روح با هم فرق می‌کنند و روح همان جبرئیل نیست.»

در تفسیر مجمع البیان آمده: روح همان جبرئیل است. و در ذیل ﴿مِنْ کُلِّ أَمْرٍ﴾ آمده هر امر خیر و با برکت را گویند.

آنچه به عنوان خلاصه و نتیجه بحث قابل بیان است این است که: در شب قدر که شب قدرشناسی، وقت‌شناسی، شب سرنوشت و سرنوشت ساز است، فرشتگان و روح به اذن پروردگار به زمین می‌آیند و بر بندگان خدا سلام می‌دهند و تا سپیده صبح با آن‌ها نجوا می‌کنند.

در رابطه با روح هم باید گفت: اگر چه دراین مورد اختلاف نظر وجود دارد، ولی نظر روایت صحیح تر به نظر می‌رسد، و روح، فرشته بزرگی غیر از ملائکه و جبرئیل است که وظیفه خاص خودش را دارد و یکی از فرشته‌های بزرگ شب قدر است. و در دعای سوّم صحیفه سجادیه نیز چنین آمده است.

مطالعه بیشتر

۱. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷.

1. هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، تفسیر راهنما، ذیل سوره قدر.
2. دعای سوّم صحیفه سجادیه.

۴. طباطبایی، علامه سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر همدانی، ج۲۰.

۵. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج۱۲.