آیه «کسی که هوای نفسش را خدای خود قرار داد»

سؤال

بر اساس آیهٔ ۴۳ سورهٔ فرقان، مراد از کسی که هوای نفس اش را خدای خود قرار داده و به هلاکت رسیده است، کیست.

متن آیه

﴿ أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا

آيا آن كس را كه هواى نفس را به خدايى گرفته بود ديدى؟ آيا تو ضامن او هستى؟

فرقان:۴۳

﴾

معبود گرفتن هوای نفس

مفسران در معنای هوا معانی متعددی را ذکر کرده اند. برخی گفته اند مشركان سنگى و صنمى مانند جمادى پيش گرفتند و می‌‏پرستيدند. عبد اللّه عبّاس گفت: مراد به «هوا» شهوت است‏ بیشتر مفسران مطلق هوا و هوس را معنا کرده‌اند که می تواند مصادیق زیادی داشته باشد. و گفته اند كلمه" هوى" به معناى ميل نفس به سوى شهوت است، بدون اينكه آن شهوات را با عقل خود تعديل كرده باشد.

مراد از" معبود گرفتن هواى نفس" اطاعت و پيروى كردن آن است‏. مفسران در معنای این آیه گفته اند هركس كه هواى نفسانی‌اش بر دينش چيره شود، هواى نفسانی‌اش را به خدايى گرفته است، چه بخواهد و چه نخواهد و كسى كه چنين باشد، اميدى به هدايت او نيست، زيرا هر چيزى كه تمايل و هواى او را منعكس نكند، از ديدگاه او بی‌ارزش است‏.

آیه ۲۳ جاثیه

تفسیر ادامه آیه

و جمله ﴿أَ فَأَنْتَ تَکونُ عَلَیْهِ وَکیلًا﴾ استفهامی است انکاری و معنایش این است که تو وکیل و سرپرست او و قائم به امور او نیستی تا به دلخواه خود به سوی راه رشد هدایتش کنی، پس تو چنین قدرتی نداری که با این که خدا گمراهش کرده و اسباب هدایتش را از او قطع نموده، تو هدایتش کنی و در همین معنا فرموده: ﴿إِنَّک لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ﴾؛ «تو نمی‌توانی هر که را که دلت بخواهد هدایت کنی».

و نیز فرموده: ﴿وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ﴾؛ «تو نمی‌توانی مرده در گور را بشنوانی».

آیه ۲۲ غاشیه. آیه ۴۵ ق.

مطالعه بیشتر

• اطیب البیان فی تفسیر القرآن، عبدالحسین طیب، ج ۹، ص۶۲۹.

• احسن الحدیث، علی اکبر قرشی، ج۷، ص۳۰۱.