اصحاب سر ائمه(ع)
آیا ائمه اطهار(ع) به جز امیر المؤمنین(ع) هم دارای «اصحاب سرّ» بوده‌اند؟
در جواب این سؤال باید در مرحله اول مشخص کرد که صاحب سر به چه کسانی گفته می‌شود؟ پس از پاسخ به این سؤال است که می‌توانیم مشخص کنیم که آیا ائمه هم افرادی به عنوان صاحب سر داشته‌اند یا خیر؟
«اصحاب سرّ» را باید کسانی بدانیم که پیشوایان دینی برخی از معارف الهی را در سطحی فراتر از آنچه برای عموم مردم بیان می‌کردند، به این افراد تعلیم می‌نمودند یا برخی از اخبار غیبی را برای آنها بیان می‌کردند. این افراد عموماً در سطحی بالاتر از دیگران و فراتر از دیگران در وادی معرفت الهی قدم می‌زدند؛ لذا ائمه معصومین چون آنها را مستعدتر یا مطمئن می‌دیدند، اسراری را برای آنها بیان می‌کردند یا اخبار غیبی به آنها می‌دادند.
به عنوان نمونه در مورد «میثم تمّار» یکی از اصحاب امام علی(ع) آمده است که: «حضرت علی(ع) او را بر اسرار خفیّه و اخبار غیبیّه مطلع فرموده بود».[۱] «شیخ عباس قمی» سه نفر از اصحاب امیر المؤمنین علی(ع) را به عنوان محرم اسرار معرفی می‌کند،[۲] که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می‌کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می‌دهند.[۳]
شاید بتوان طبق بیانی که در تعریف اصحاب سرّ گفته شد، اصحاب با وفای امام حسین(ع) را که در کربلا به شهادت رسیدند، و حضرت در شب عاشورا خبر شهادت ایشان را بیان فرمودند یا طبق برخی از روایات جایگاه‌های آنها را در بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم.
در مورد «جابر بن یزید یکی از اصحاب امام باقر(ع) آمده است: «او حامل اسرار علوم اهل بیت طاهرین بود.»[۴] امام صادق(ع) علاوه بر این که شاگردان عمومی داشتند، بعضاً شاگردان و اصحاب خصوصی داشتند، همانند «مفضل بن عمر» که امام(ع) برخی از معارف الهی را به‌طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند.[۵]
«علی بن یقطین» از شیعیان امام کاظم(ع) بود او با موافقت امام کاظم(ع) به صورت مخفیانه در دستگاه حکومت عباسی بود.»[۶] او به شیعیانی که به او مراجعه می‌کردند به سفارش امام کاظم(ع) کمک می‌کرد.[۷]
«امام هادی(ع) در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این گونه صحابه خاص می‌توان به «علی بن جعفر»، «ابراهیم بن محمد» و «علی بن بلال» نام برد.»[۸]
امام حسن عسکری(ع): «عثمان بن سعید عَمری از نزدیکترین و صمیمی‌ترین یاران امام بود و زیر پوشش روغن فروشی، فعالیت می‌کرد».[۹]
== نتیجه‌گیری ==ائمه معصومین با یاران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته‌اند، برخی از این افراد که مورد وثوق و اعتماد ائمه بوده‌اند، به عنوان محرم اسرار ایشان بوده‌اند؛ و بعضاً امامان بزرگوار ما به این قبیل افراد مطالبی را بیان می‌کردند که به افراد دیگر این مطالب و اسرار گفته نمی‌شد. این افراد در سطحی بالاتر از سایرین بوده‌اند و بعضاً معارف الهی فقط به این گونه افراد گفته شده است؛ و به واسطه بعضی مخفی کاریها شاید تعدادی از همین افراد در تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد. به نظر می‌رسد که اصحاب سرّ بیشتر به تعدادی از صحابه خاص امیر المؤمنین علی(ع) گفته شده است، اما در مورد ائمه دیگر یا این گونه افراد که صاحب سرّ ائمه باشند، کم بوده‌اند یا شرایط سیاسی اجتماعی به گونه ای بوده است که حتی نام آنها هم به واسطه پنهان‌کاری و تقیّه فاش نشده است.
مطالعه بیشتر
- قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال.
- جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصرائمه، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.