صحیفه سجادیه

سؤال

صحيفه سجاديه معجزه اهل بيت(ع) ؟

سئوال شما در زمينه صحيفه سجاديه مبهم است، آن چه که به نظر مي رسد، مطالبي را در خصوص اهميت اين صحيفه مبارکه مي خواهيد که در اين مورد توضيحات مختصري به استخصار مي رسد. يکي از شيوه هاي تبليغي و مبارزاتي امام سجاد(ع) تبيين معارف اسلام در قالب دعا بود. از آن جا که زمان امام چهارم شرايط اختناق آميزي حکم فرما بود، امام بسياري از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بيان مي کرد. مجموعه دعاهاي امام سجاد(ع) به نام «صحيفه سجاديه» معروف است که پس از قرآن و نهج البلاغه، بزرگ ترين و مهم ترين گنجينه گران بهاي حقايق و معارف الهي به شمار مي رود، به طوري که از ادوار پيشين از طرف دانشمندان برجسته ما «اخت القرآن» «انجيل اهل البيت»(ع) و «زبور آل محمد(ص) » لقب گرفته است. صحيفه سجاديه تنها شامل راز و نياز با خدا و بيان حاجت در پيشگاه وي نيست، بلکه درياي بيکراني از علوم و معارف اسلامي است که طي آن مسائل عقيدتي، فرهنگي، اجتماعي، سياسي، و پاره اي از قوانين طبيعي و احکام شرعي در قالب دعا مطرح شده است. در سال ۱۳۵۳ هجري قمري مرحوم آيت الله العظمي نجفي مرعشي قدس سره، نسخه اي از صحيفه سجاديه را براي علامه معاصر مولف تفسير طنطاوي به «قاهره» فرستاد. وي پس از تشکر از دريافت اين هديه گران بها و ستايش فراوان از آن، در پاسخ چنين نوشت، «اين از بدبختي ماست که تاکنون بر اين اثر گران بهاي جاويد که از مواريث نبوت است، دست نيافته بوديم، من هر چه در آن مي نگرم، آن را ازگفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پايين تر مي يابم.»

به خاطر اهميت و اعتبار کم نظير صحيفه سجاديه، در تاريخ اسلام شرح هاي بسياري به زبان عربي و فارسي بر اين کتاب نوشته شده است. مرحوم علامه « شيخ آغا بزرگ تهراني» در کتاب پرارج «الذريعه» در حدود پنجاه شرح غير از ترجمه ها بر صحيفه سجاديه رانام برده است. علاوه بر اين شرح ها، گروهي از دانشمندان گذشته و معاصر، ترجمه هاي متعددي بر صحيفه نگاشته اند که تعدادي از آن ها در سال هاي اخير چاپ و منتشر شده است. از آن جمله شرحي به عربي به نام رياض السالکين در پنجاه و چهار روضه به عدد ادعيه صحيفه به قلم تواناي صدر الدين علي بن احمد بن محمد معصوم حسيني متوفي ۱۱۲۰ هجري قمري معروف به سيد عليخان شارح صحيفه است.اين شرح، بزرگ ترين و بهترين شرحي است از هر حيث که تاکنون بر صحيفه کامله نوشته شده است. علاوه بر صحيفه مشهور و رايج که «صحيفه کامله» ناميده مي شود، از طرف دانشمندان اسلامي پنج صحيفه ديگر نيز شامل مجموعه هايي ديگر از دعاهاي امام سجاد(ع) گردآوري شده و به نام هاي: الصحيفه الثانيه، الصحيفه الثالثه و... چاپ شده است.

ابن شهر آشوب، در مناقب آل ابي طالب(ع) حکايت مي کند: «نزد کسي از بلغاي بصره، سخن از صحيفه کامله « امام سجاد» به ميان آمد. آن شخص گفت: من نيز بر نوشتن مثل آن قادرم! پس قلم به دست گرفت و سرش را براي نوشتن پايين انداخت و سرش را بلند نکرد تا مرد .

ابعاد سياسي صحيفه سجاديه: چنانکه اشاره شد، صحيفه سجاديه تنها شامل راز و نياز و مناجات و عرض حاجت در پيشگاه خدا نيست، بلکه ابعاد سياسي و اجتماعي و فرهنگي و عقيدتي نيز دارد. امام سجاد(ع) در ضمن دعاهاي خود در چندين مورد، مباحث سياسي به ويژه مسئله «امامت» و رهبري جامعه اسلامي را مطرح کرده است که به يک نمونه از آن اشاره مي کنيم: در دعايي که امام روز عيد قربان و روز جمعه مي خوانده چنين آمده است: «.... خدايا اين مقام (خلافت و رهبري امت اسلامي که اقامه نماز در عيد قربان و روز جمعه و ايراد خطبه از شئون آن است) مخصوص جانشيان و برگزيدگان تو، و اين پايگاه ها، از آن اُمنايي تو است که آنان را در رتبه والايي قرار داده اي، ولي ستمگران (همچون خلفاي ستمگر اموي) آن را به زور،غصب و تصاحب کرده اند... تا آنجا که برگزيدگان و خلفاي تو مغلوب و مقهور گشته اند، در حالي که مي بيني احکام تو تغيير يافته، کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده، فرائض و واجبات دستخوش تحريف گشته، و سنت پيامبرت متروک گشته است. خدايا دشمنان بندگان برگزيده ات از اولين و آخرين و هم چنين اتباع و پيروان شان و همه کساني را که به کارهاي آنان راضي هستند، لعنت کن و از رحمت خود دور ساز».

در اين دعا امام با صراحت از مسئله امامت و رهبري امت، که اختصاص به خاندان پيامبر دارد، و غصب شدن آن توسط ستمگران را ياد مي کند و بدين ترتيب مشروعيت حکومت بني اميه را نفي مي کند. در پايان به يک نکته تربيتي، اخلاقي اشاره مي شود: حضرت امام سجاد(ع) در صحيفه بياني دارد قريب به اين مضمون که «بارالها! کسي که نيت گناه تو مي کند. استحقاق کيفر تمام گناهکاران را دارد، جز اين که بزرگواري توعقابش نمي کند و عذابش نمي دهد». اين مقام حضور تام يک انسان کامل است. نيت بد هر چند به مرحله عمل نرسد و از جنبه فقهي کيفر نداشته باشد و تعزيز و حد بر آن مترتب نشود، در روح و جان اثر مي گذارد و انسان را تيره مي کند. از اين گونه نکات تربيتي در سراسر صحيفه ديده مي شود. هم چنين نکات اجتماعي فرهنگي و علمي ديگر در آن وجود دارد که در اين زمينه بايد به کتب مربوطه مراجعه کرد.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:

۱ـ حيات فکري و سياسي امامان شيعه(ع) ، رسول جعفريان، ناشر انتشارات انصاريان، قم، ۱۳۸۱ش، ص۲۷۴ ـ ۲۸۰.