نماز ظهر عاشورای امام حسین(ع)

سؤال

روز عاشورا حداقل یک نفر در جلو امام حسین(ع) ایستاده و شهید شد آیا زمانی که خطر از بین رفتن جان در میان باشد نماز واجب است؟ و آیادر داخل خیمه‌ها و… جای امنی برای نماز خواندن نبود؟

در پاسخ توجه به نکاتی لازم است:

۱. در ابتداء لازم است به اختصار به ماجرای نماز ظهر عاشورای سالار شهیدان اشاره شود: روز عاشورا بعد از آن که جنگ آغاز شد و برخی یاران امام از جمله «مسلم بن عو سجه» شهید شدند. شخصی به نام «ابو ثمامه صائدی» به امام عرض کرد، جانم به فدای شما باد، می‌بینم دشمن به شما نزدیکتر شده و هم اینک وقت نماز فرا رسیده است به خدا سوگند تا من زنده هستم نخواهم گذاشت آسیبی به تو برسد ولی دوست دارم که پروردگار خود را در حالی دیدار کنم که این نماز را که وقتش رسیده با تو بخوانم. بعد حضرت به زهیر بن قین و سعید بن عبد الله فرمود جلو بایستید و حضرت خود اذان داد و نماز را اقامه فرمود، وقتی تیری از جانب دشمن می‌آمد آن دو خود را سپر امام می‌کردند تا تیر به امام اصابت نکند، و سعید بن عبد الله در همین ماجرا به شهادت رسید.

2. درباره این فراز سؤال که «زمانی که خطر از بین رفتن جان…» باید گفت: نماز در هیچ حال و در هیچ شرایطی از انسان ساقط نمی‌شود، اما این که حضرت امام حسین(ع) بر اساس آنچه بازگو شد نماز را در مقابل تیر دشمن اقامه کرد و نه در داخل خیمه و جایی که از تیررس دشمن مصون باشد، بایدگفت اولاً امام حسین(ع) خود حجت خدا و امام معصوم و مفسّر دین و عالم به احکام شرع و به یک لحاظ خود شارع احکام الهی است، و خود می‌دانستند که نماز در آن شرایط باید چگونه و به چه نحو خوانده شود و این که نماز ظهر عاشورا را به همان صورت یاد شده اقامه کرده است این خود دلیل صحت کار حضرت در آن شرایط است. چون اگر نماز در آن شرایط واجب یا صحیح نمی‌بود، حضرت آن را اقامه نمی‌کرد.

ثانیاً: گر چه امام(ع) می‌توانست نمازش را به صورت انفرادی و در میان خیمه گاه بخواند، ولی آن را در صحنه جهاد و مبارزه و با جماعت اقامه کرد تا به دشمن بفهماند که به هنگام نماز و اداء فریضه الهی باید ترک مخاصمه شود، ولی دشمن حتی در هنگام نماز نیز به دشمنی و خصومت خویش ادامه دادند و حضرت را زیر باران تیر قرار دادند،

و در روایتی نقل شده که امام حسین(ع) خطاب به عمر سعد فرمود: «ویلک یا عمر بن سعد، أنسیت شرایع الاسلام، الاتقف عن الحرب حتی نصلّی و تصلّون و نعود الحرب»

یعنی وای بر تو ای عمر سعد آیا آیین‌های اسلام را از یاد برده‌ای، چرا دست از جنگ نمی‌کشی، تا نماز گزاریم بعد دوباره به جنگ بر گردیم. اما طبق آنچه نقل شده عمر سعد جواب امام را نداد، بعد حضرت فرمود: «استحوذ علیه الشیطان» یعنی شیطان بر او چیره شده است.

طبق این بیان، حضرت نماز واجب را برای این در میدان جنگ اقامه کرد که دشمن به او مهلت نداد و جنگ را متوقف ننمود تا نماز در شرایط غیر جنگی و بدون شهید شدن یاران امام اقامه شود. پس اگر حضرت در هر جا برای اداء نماز توقف می‌کرد وضعیت جنگی بود و دشمن او را زیر باران تیر قرار می‌داد.

ثالثاً: امام با آن گونه اقامه نماز به جهان اسلام و آیندگان فهماند که او کشته راه دین است و برای باقی ماندن نماز به شهادت رسیده است.

یعنی نماز برای امام حسین به اندازه ای اهمیت و ارزش داشته است که حتی در زیر باران تیر دشمن هم نماز و وقت نماز را از یاد نبرد، پس کسانی که حسینی هستند و در مسیر حسین(ع) حرکت می‌کنند باید در هیچ شرایط نماز را فراموش نکنند و به هر اندازه که می‌توانند نماز را طبق آنچه تکلیف اوست بجا آورد.

رابعاً: بهترین راه برای درک عمق آن نماز و کسی که خود را سپر قرار داد تا حضرت آن نماز را اقامه کند کلمات خود شهید است که هنگام جان دادن گفته است، نقل شده که سعید بن عبدالله وقتی بر اثر اصابت چندین تیر بر زمین افتاد گفت: خدایا لعن نما این مردمی را به همان لعنتی که عاد و ثمود را لعن نمودی. پروردگار من سلام مرا به پیامبر خود برسان و ابلاغ نما او را آنچه به من رسید از جراحت و زخم، من در این کار قصد کردم که ذریه پیامبر تو را یاری دهم.

از این کلمات و امثال آنها که در کربلا از سوی یاران امام حسین(ع) اظهار شده بخوبی بدست می‌آید که نه تنها نماز ظهر امام حسین و یارانش و فدا کردن سعید خود را به آن صورت بلکه حوادث کربلا چیزی نبوده و نیست که با مقیاس‌های معمولی و محاسبات ظاهر بینی نظیر خطر جان و مانند آن قابل محاسبه باشد بلکه نماز ظهر عاشورا را مثل سایر کارها که از امام و یارانش سر زد با میزان خاص حسینی و عشق الهی سالار شهیدان و یارانش باید محاسبه کرد و نه امور نظیر آنچه در پرسش آمده است.

۵. نکته دیگر این که نماز ظهر عاشورای امام حسین(ع) گر چه یک نماز واقعاً استثنائی است، ولی اگر در قالب امور فقهی و ظواهر شرعی تبیین شود باید گفت که اسلام نمازی به نام «نماز خوف» وجود دارد که در شرایط جنگی در میدان رزم اقامه می‌شود، و نمازی که امام حسین(ع) در ظهر عاشورا خوانده است از باب همان نماز خوف است که به جماعت و در میدان رزم خوانده شده است. ۶. شهادت سعید از برخی جهات شاید زیباتر و عاشقانه تر از سایر شهدا بوده است، زیرا گفته شده که او بگونه ای عمل می‌کرد که از هر سوی که تیر می‌آمد او خود را در همان طرف سپر امام قرار می‌داد تا تیر به جای امام بر بدن او اصابت کند این گونه ایثار جزء زیباترین ایثارهایی است که تاریخ کمتر به خود دیده است.

بنابر این تعبیر «خطر جان» و مانند آن در این صحنه بسیار کوچک است. و اصلاً جای ندارد چون در کربلا مسایل بگونه ای واقع شده که با این تعبیرات نمی‌توان آنها را تحلیل کرد: بخصوص آن که امام در واقع در ظهر عاشورا نه تنها نماز خواند بلکه نماز را اقامه کرد.

معرفی منابع برای مطالعه بیشتر:

1. شیخ آیت الله تستری، خصایص الحسینی، نشر مؤسسه دار الکتاب، قم بی تا.

۳. جواد محدثی، پیام‌های عاشورا، نشر فراز اندیشه، قم ۱۳۸۳ ش.

2. آیت الله کمره ای، رموز الشهاده، ترجمه نفس المهموم، انتشارات کتابچی، تهران بی تا.

۷. حسن رحیم پور، حسین عقل سرخ، نشر سروش، تهران ۱۳۸۰ ش. ۸.