حدیث «برابری ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم و زیارت امام حسین»
 | این مقاله هماکنون به دست A.ahmadi در حال ویرایش است. |
متن حدیث
«...ِ عَنْ بَعْضِ أَهْلِ الرَّيِّ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الْعَسْكَرِيِّ ع فَقَالَ أَيْنَ كُنْتَ فَقُلْتُ زُرْتُ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ ع فَقَالَ أَمَا إِنَّكَ لَوْ زُرْتَ قَبْرَ عَبْدِ الْعَظِيمِ عِنْدَكُمْ لَكُنْتَ كَمَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ(ع)»[۱]
یکی از اهالی ری نزد امام هادی(ع) رفت. امام(ع) پرسید: «کجا بودی؟» پاسخ داد: «امام حسین(ع) را زیارت کردم». امام(ع) فرمود: «اگر قبر عبدالعظیم که نزد شما است را زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین(ع) را زیارت کرده است.»
بررسی سند
روایت همانندی ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی و امام حسین(ع)، در دو کتاب ثواب الاعمال نوشته شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق)[۲] و کامل الزیارات نوشته ابن قولویه (درگذشت ۳۶۸ق)[۱] آمده است.
ضعف سند
شیخ صدوق و ابن قولویه این روایت را با دو سند متفاوت، هر دو از محمد بن یحیی عطار و او از یکی از اهالی ری، از امام هادی(ع) نقل کرده‌اند.[۳] در هر دو سند، نام فردی که از امام(ع) حدیث را نقل کرده ذکر نشده است؛ بنابراین روایت مرسل بوده و ضعیف است.
قرینه‌های تقویت کننده ضعف سند
برای تقویت ضعف نسد این روایت، قرینه‌هایی وجود دارد که برخی از آنها چنین است:
- راوی اصلی حدیث، محمد بن یحیی، از استادان شیخ کلینی است که رجال‌شناسان شیعه او را به بزرگی یاد کرده و او را به وثاقت، راستگویی، علم و تقوا ستوده‌اند.[۴] بنابراین گذشتن از این روایت اگر چه از فردی مجهول روایت شده آسان نیست.
- بسیاری از عالمان شیعه مانند علامه مجلسی و ملاصدرا این روایت را نقل کرده و تلقی به قبول کرده‌اند. این تلقی به قبول با علم به ضعف سند بوده است؛[۵] بنابراین قرینه‌ای است که از ضعف سند می‌کاهد.
- بر اساس روایتی که شیخ صدوق نقل در کتاب من لا یحضره الفقیه ذکر کرده، به کسی که توانایی زیارت و دیدار اهل بیت(ع) را ندارد، سفارش شده به دیدار دوستان صالح اهل بیت(ع) برود؛ زیرا برای او ثوابی همانند ثواب زیارت اهل بیت(ع) نوشته می‌شود.[۶][یاددداشت ۱] این حدیث در کتاب کامل الزیارات از از امام کاظم(ع) نیز، نقل شده است.[۷] علامه مجلسی این روایت را منقولِ مانندِ صحیح دانسته است.[۸]
درگذشت عبدالعظیم پیش یا پس از شهادت امام هادی(ع)؟
تاریخ شهادت عبدالعظیم حسنی مورد اختلاف است. آقابزرگ تهرانی تاریخ وفات او را ۱۵ شوال ۲۵۲ق ثبت کرده است.[۹] در این صورت، تاریخ درگذشت وی پیش از شهادت امام هادی(ع) (۲۵۴ق) بوده است.
آیت الله استادی درباره تاریخ وفات ایشان اینگونه می‌نویسند:
اگر بر روایت کامل الزیارات و ثواب الاعمال اعتماد کنیم، باید بگوییم که عبدالعظیم در دوران امامت حضرت هادی و قبل از شهادت آن حضرت از دنیا رفته است؛ زیرا دوران امامت آن حضرت از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ بوده است. تعیین تاریخ دقیق یا تقریبی ممکن نیست و هیچ دلیلی بر این که سال وفات عبدالعظیم همان سال شهادت حضرت هادی یعنی ۲۵۴ باشد، در دسترس نیست. همچنین هیچ دلیلی بر این که سال وفات او حدود ۲۵۰ یا یکی دو سال قبل از شهادت حضرت هادی باشد، نداریم.[۱۰]
با این حال مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی تاریخ وفات ایشان را نیمه شوال سال ۲۵۲ق ثبت کرده است.[۹]
آیت الله استادی در مورد رفع این اشکال که حضرت عبدالعظیم از اصحاب امام عسکری است، می‌گویند: ممکن است برخی با استناد به نقل برخی کتب رجالی که حضرت عبدالعظیم را از اصحاب امام عسکری نیز معرفی کرده‌اند، چنین نتیجه بگیرند که تاریخ وفات عبدالعظیم لزوماً باید بعد از شهادت امام هادی باشد، ولی این اشکال را می‌توان اینگونه پاسخ داد که اگر منظور این بزرگان درک امام عسکری به همراه نقل روایت است که در منابع روایی از طریق عبدالعظیم روایتی از امام عسکری نقل نشده است یا حداقل به دست ما نرسیده است و اگر منظور درک زمان امام عسکری باشد، پاسخ آن است که با توجه به ولادت امام عسکری در سال ۲۳۲ق قطعا عبدالعظیم ایشان را درک کرده است، ولی نه در دوران امامت ایشان.
آیت الله استادی این احتمال را داده‌اند که ممکن است منشأ این اشتباه آن باشد که احیاناً برای امام هادی نیز لقب عسکری به کار رفته است، از این رو برخی به اشتباه ایشان را از اصحاب امام حسن عسکری نیز به شمار آورده‌اند.[۱۱]
بر این اساس نمی‌توان به‌طور قطع گفت که تاریخ وفات ایشان پس از شهادت امام هادی بوده است، بلکه نقل‌های هرچند ضعیف قرائنی بر آن هستند که وفات ایشان قبل از شهادت امام هادی بوده است و با این نگرش حدیث مورد سؤال که زیارت عبد العظیم حسنی را همسان زیارت ابا عبد الله الحسین (سلام الله علیه دانسته قابل استناد نمی‌باشد.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویه، ۱۳۵۶ش، ص۳۳۴.
- ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشريف الرضي للنشر، ۱۴۰۶ق، ص۹۹.
- ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشريف الرضي للنشر، ۱۴۰۶ق، ص۹۹؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویه، ۱۳۵۶ش، ص۳۳۴.
- ↑ ر. ک. نجاشی، احمد، رجال نجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ص۲۵۰؛ میر داماد، محمد باقر، التعلیقه علی کتاب الکافی، قم، خیام، چاپ اول، ۱۴۰۳، ج۱، ص۷۶ و ۳۶۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به صدر الدین شیرازی، محمد، شرح اصول کافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۳، ج۳، ص۲۷۶؛ مجلسی، محمد تقی، روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ اول، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۵۷ و ج۱۴، ص۱۶۵.
- ↑ ابن بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۳.
- ↑ ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، ۱۳۵۶ش، ص۳۱۹.
- ↑ مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرح فقیه، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴، ج۶، ص۱۴۴.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، نجف، مطبعه الغری، ج۷، ص۱۹۰.
- ↑ ر. ک. شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی و شهر ری، مقاله آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او، آیت الله رضا استادی، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، اول، ۱۳۸۲، صص۶۷–۶۹.
- ↑ استادی، رضائی، مقاله آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او، صص۶۷–۶۹.
- ↑ نزدیک به محتوای این روایت در کتاب وسائل الشیعه ج۱۴، ص۵۸۱، در باب «بَابُ اسْتِحْبَابِ زِیَارَه الْمُؤْمِنِینَ خُصُوصاً الصُّلَحَاء» نقل شده است.