سراج القلوب (کتاب)

سؤال

درباره کتاب سراج القلوب ابی نصر توضیح دهید؟ آیا مطالب و روایات این کتاب قابل قبول است یا نه؟

روایات این کتاب مرسل و بدون سلسله سند هستند و از این منظر قابل استناد نمی‌باشند؛ مگر آنکه تک تک روایات این کتاب در دیگر کتاب‌های معتبر جستجو شود و هر کدام سند داشت، پذیرفته شود.

نویسنده

وی درباره نام مؤلف نیز می‌نویسد: مانند همه مسائل مربوط به مؤلف این کتاب، نام درست وی نیز ناشناس و تردیدآمیز است؛ در نسخه‌های خطی مختلف این اثر، نام مؤلف آن به صورت‌های گوناگون ثبت شده است از جمله:

• ابو منصور سعید بن محمد القطان الغزنوی.
• نصر بن سعید بن القاسم.
• ابو نصر سعید بن محمد بن ابوالقاسم القطان الغزنوی.
• ابونصر سعید بن محمد ابوالقاسم.
• ابونصر سعیدبن القطان الغزنوی و …

بدیهی است که با توجه به نبودن شواهد محکم در منابع معتبر قدیم، نمی‌توان درباره نام مؤلف نیز اظهار نظر قطعی کرد.

قالب

با توجه به اینکه این کتاب در دسترس مرکز مطالعات نبود، این کتاب با مشخصات ذیل دانلود شد و توضیحات بر محور این چاپ می‌باشد:

هذا کتاب مستطاب سراج القلوب من مصنفات الفاضل ابی نصر محمد بن القطان الغزنوی (در بیان غرائب پیشینیان و قصه‌های گذشتگان و اخبار پیغمبران و مشکلاتی که از حضرت رسول -صلی الله علیه و آله و سلم- سؤال نمودند) تهران، انتشارت کتابچی، خیابان پامنار، کوچه حاجی‌ها، تلفن ۳۹۵۲۰۵

کتاب حاضر شامل چهل وچهار باب است و در آفرینش جهان، کیفیت زمین، آسمان، بهشت، دوزخ، شگفتی‌های خلقت، داستان پیامبران وفوائدی دیگر که به گفته مؤلف بیشتر آنها پرسش‌هایی است که از پیامبر اکرم سؤال نموده و حضرت جواب فرموده‌اند.

این کتاب ۱۴۸ صفحه است و با توجه به مقدمه کتاب به نظر می‌رسد آخرین باب در صفحه ۸۲ تمام می‌شود و بقیه مطالب از این نویسنده نیست زیرا از صفحه ۸۲ به بعد پرسش و پاسخ رسول الله نیست و بلکه مطالب پراکنده‌ای است که به عنوان روایات و داستان‌ها آمده است.

اعتبار

از متن کتاب به دست می‌آید که تمام روایات این کتاب مرسل و بدون سلسله سند هستند و از این منظر قابل استناد نمی‌باشند؛ مگر آنکه تک تک روایات این کتاب در دیگر کتاب‌های معتبر جستجو شود و هر کدام سند داشت، پذیرفته شود.

هر چند برخی از بزرگان رجال‌شناس وی را از علمای قرن ۶ دانسته‌اند اما به نظر می‌رسد دلیل متقنی در این باره وجود ندارد، چنانچه «نامیر کاراخلیلوویچ» یکی از افرادی که پایان‌نامه‌ای در رابطه با کتاب «سراج القلوب» دارد، در مقدمه این پایان‌نامه می‌نویسد:

هویت مؤلف این کتاب در پرده ابهام است، در هیچ‌کدام از کتاب‌های تاریخ، رجال یا آثار ادبی، کوچک‌ترین اشاره‌ای به تاریخ تولد، زادگاه، فعالیت‌ها، تألیف، تاریخ و جای وفات مؤلف نیامده است. اندک مطالبی که درباره مؤلف در منابع معاصر نظیرکتاب‌های تاریخ ادبیات فارسی و فهرست‌های نسخه‌ای خطی آمده است، برداشت‌های کلی و مختصری می‌باشد که پس از خواندن کتاب به دست آمده و هیچ گونه شاهد و سند معتبر تاریخی برای تأیید آن مطالب آورده نشده است.