تفاوت اعمال در عصر غیبت و عصر ظهور

سؤال

چگونه مي شود که مردمان زمان حکومت امام زمان همه خوب مي باشند اما انسان هاي قديم بر اساس اعمالشان ازآنها بازخواست مي شود. آيا اين عدالت است؟

بر اساس روايات وارد شده از معصومين(ع) حضرت بقيۀ الله الأعظم حجۀ بن الحسن بعد از ظهور و بعد از تسلط بر صالحان بر روي زمين خواهد بود و انسان ها در کنار هم در کمال صلح و صفا و برادري و بدون هيچ گونه نزاع و دشمني زندگي خواهند کرد. به طور مثال امام باقر(ع) مي فرمايند: « در آن زمان مردمان از کيس (اموال) برادران خود بر مي دارند در حالي که هيچ کس ديگري را منع نمي کند».}} هم چنين علم و عقل و حلم مردم به نهايت خود مي رسد، امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايند: علم بيست و هفت حرف است، آنچه پيامبران آورده اند و مردم تا آن زمان (زمان ظهور) مي دانند، تنها دو حرف است، هنگامي که حضرت ظهور کنند بيست و پنج حرف ديگر را به مردم مي آموزند تا علم کامل گردد». امام باقر(ع) مي فرمايند: « هنگامي که قائم ما قيام کند، خداوند سبحان دستش را روي سر مردم قرار مي دهد، سپس عقل هاي مردم زياد شده و صبر و حلم آنان کامل مي گردد».

حال با توجه به اين مقدمه اگر منظور شما از سئوال اين است که انسان هاي زمان حکومت و بعد از آن، ديگر نسبت به اعمال آنها سنجيده نشده و مواخذه نمي شوند، اين سخن ناصواب و نادرستي است. زيرا قرآن به صراحت بيان مي کند تمام انسان ها مسئول اعمال خود هستند و تنها با اين معيار سنجيده مي شوند، در اين باره در سوره زلزال مي فرمايد: « هر کس که به اندازه ذرۀ مثقالي (به تعبير فارسي: به اندازه سرسوزني) کار نيک انجام دهد آن را مي بيند، و نيز هر کس به اندازه ذرۀ مثقالي کار شر انجام دهد آن را مي بيند». صدر سوره راجع به احوالات قيامت است، يعني تمام انسان هاي خلق شده تا روز قيامت طبق اعمال و رفتار خود سنجيده مي شوند و همگي مکلف به دستورات الهي اند، در صورت انجام آن فرامين پاداش گرفته و نتيجه اش بهشت برين خواهد بود و اگر مخالفت کنند، عقاب شده و نتيجه اش عذاب و جهنم خواهد بود. اين آيه و اين مطلب مختص به زمان خاصي نيست بلکه در تمام زمان ها جاري است، کلمه « من» که در آيه آمده از الفاظ عموم است و تمام انسان ها اعم از زن و مرد را در بر مي گيرد در همه زمان ها، درست است انسان هاي زمان حکومت امام زمان(عج) طبق روايات وارد شده از عقل و معرفت بالايي برخوردار مي شوند ولي اين رشد سبب مواخذه نشدن آنان نمي گردد، بلکه آنان نيز مانند تمام انسان هاي اعصار گذشته نسبت به اعمال خود مسئول اندو سنجيده مي شوند.

اما اگر منظور شما اين است که انسان هاي زمان حکومت همگي بدون اختيار و اراده، متّقي و پارسا مي شوند، و بدون اراده خود خوب مي گردند، لذا همگي اهل بهشت شده و مواخذه نمي شوند، ولي مردمان اعصار گذشته مي بايست خودشان تلاش کنند و خود متّقي شوند و بهشت را کسب کنند، اين حرف نيز اشتباه است. زيرا خداوند سبحان انسان را مختار آفريده و نيز ثواب و عقاب تنها با بودن اين اختيار معني پيدا مي کند. يعني اگر مثلا انساني نسبت به کاري مجبور باشد و از خود اراده اي نداشته باشد و خداوند سبحان بخواهد بخاطر آن کار غير ارادي او را عذاب کند و يا اجر و مزدي دهد، اين کار قبيح است و ناپسند و عقل آن را زشت مي شمارد و کار قبيح هم از خداوند فيّاض صادر نمي گردد. رواياتي که در مقدمه ذکر شد که بيان کرده بودند علم و عقل و معرفت انسان ها به نهايت خود مي رسد، هرگز به معناي نفي اختيار و آزادي مردم نيست، تمام انسان ها طبق آيه قرآن در انتخاب اصل دين و عمل بر طبق دستورات آن کاملا مختار و آزادند، لذا عقاب و ثواب، بهشت و جهنم معنا پيدا مي کند قرآن در اين باره مي فرمايد: {{قرآن|لا اکراه في الدين؛ «در دين هيچ اجبار و اکراهي نيست». هيچ انساني در هيچ زماني مجبور به پذيرش دين نيست، و الا اگر دين او از روي جبر باشد ارزش چنداني ندارد و پاداشي هم نخواهد داشت. هر مقدار علم و آگاهي و معرفت انساني بالا رود باز انسان قوه اختيار و تصميم گيري خودرا از دست نخواهد داد و باز نسبت به کردار خود مسئول و مورد بازخواست قرار مي گيرد. در نتيجه متقي و پارسا شدن در زمان حضرت نيز اختياري است و اين خود انسان ها هستند که با اختيار خود دين حضرت را قبول و از دستورات ايشان اطاعت مي کنند. آنچه مسلم است اين است که حضرت از مفاسد و گناهان اجتماعي جلوگيري کرده و مظاهر و مکان هاي فساد و تباهي را از بين مي برد ولي اينکه حضرت در امور شخصي و اعتقادي و افعال قلبي انسان ها دخالتي داشته باشند، مطلبي قابل قبول نيست حضرت نسبت به اين امور وظيفه ندارند و هر شخص خود مسئول اعمال خودش مي باشد. خلاصه اينکه رشد و بالندگي عقلي انسان ها در زمان حکومت حضرت هرگز به معني نفي اختيار و سلب آزادي آنها در اعمال و کردارشان نمي باشد.

اما اگر سئوال شما اين است که چون انسان هاي زمان حکومت حضرت از رشد و بالندگي عقلي و معرفتي و علمي برخوردارند و ساير انسان ها در اعصار گذشته از اين نعمت محروم بوده اند، لذا عدالت الهي زير سئوال مي رود، در پاسخ بايد گفت: قرآن در سوره بقره مي فرمايد: ﴿لا يکلف الله نفساً الا وسعها﴾؛ «خداوند هيچ کس را به بيش از توان خود تکليف نمي کند». اين معناي عدالت است، يعني خداوند سبحان روز قيامت از هر فرد به اندازه توانايي علم، درک و معرفت او تکليف مي خواهد. يعني اگر از انسان هاي کنوني و از انسان هاي زمان حکومت که داراي عقل و علم کامل شده اند به يک اندازه تکليف بخواهد جاي اين سئوال مي ماند که آيا اين عدالت است يا خير.

ولي طبق آيه بالا آنان که از چنين مزايايي برخوردارند داراي تکاليف و اعمال سنگين تري نسبت به مردمان ساير اعصار خواهند بود و روز قيامت نيز با توجه به اين مزايا بازخواست مي شوند. اين سنت الهي در تمام زمان جاري است، قطعا يک عالم ديني يا يک انسان ساده که خيلي از علم دين نمي داند در نزد خداوند سبحان يکسان نيستند و البته اجر و مزد آنها نيز يکسان نخواهد بود. در نتيجه مقتضاي عدل الهي اين نيست که به همه انسان ها به يک نسبت علم و آگاهي و شعور و معرفت دهد، بلکه مقتضاي عدالت حضرت حق اين است که از هر کس به اندازه توانايي هاي او تکليف بخواهد و بازخواست کند و بر همين مبنا پاداش دهد يا عقاب کند.

اين در حالي است که در بعضي روايات انتظار فرج را بهترين عمل ناميده اند. هم چنين انسان هاي زمان غيبت کبري را که بر عقيده خود ثابت قدم مانده اند، برترين انسان ها معرفي کرده است، به طور مثال پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ مي فرمايند: «افضل اعمال امت من انتظار فرج است».

هم چنين امام سجاد(ع) مي فرمايند: « براي دوازدهمين وصي از اوصياء پيغمبر غيبتي است و براي مردمان زمان غيبت او که قائل به امامت او هستند و منتظر او، فضيلتي است بيشتر از مردمان تمام زمان ها و... آنان مجاهداني هستند که در زمان رسول خدا(ص) با شمشيرهاي شان مي جنگيدند، آنها مخلصان حقيقي خداوند و شيعيان واقعي ما هستند». اين روايات بيان مي کنند مردمان زمان غيبت، حتي بر مردمان زمان حکومت حضرت با آن همه علم و عقل برترند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ دادگستر جهان، آيت الله اميني.

۲ـ سوداي روي دوست، مرتضي آقا تهراني.

۳ـ منتخب الأثر، آيت الله صافي گلپايگاني.