علم لدنی

سؤال

احکام زنی که پیش از نزدیکی طلاق داده شده باشد چیست؟

در روايتي آمده است: «ليس العلم بالتّعلم»؛ اما در روايت ديگر آمده است: «لَا نَجَاه إِلَّا بِالطَّاعَه وَ الطَّاعَه بِالْعِلْمِ وَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّم‏». جمع بين اين دو روايت چگونه است؟

عالم شدن گاه از طریق تعلّم و فراگیری علم است که غالب موارد به این صورت است و گاه از طریق الهامات الهی است که نیاز به تعلیم آن نیست بلکه زمینه فراگیری آن با عمل به دانسته‌ها و تهذیب نفس صورت می‌پذیرد.

پاسخ تفصیلی:

دو گونه علم وجود دارد؛ علم موهبتی و لَدّنی و دیگری علم کَسبی. قرآن کریم و احادیث معصومان ((ع)) در عین تأیید و ارج نهادن به علم کسبی و تشویق به کسب و طلب آن، بارها به نیل به علم لدنّی و موهبتی از راه تزکیه و تهذیب تشویق نموده‌اند. در واقع علم حقیقی، نوری است که خداوند آن را در قلب کسی که شایستگی آن را دارد، قرار می‌دهد و از این علم در قرآن با تعابیری چون حکمت، فضل، هدایت و نور یاد شده است.

بنا بر این مقصود از این روایت که علم با تعلّم به دست نمی‌آید، علم موهبتی است و چیزی غیر از علم مصطلح است. این علم از رهگذر تهذیب و تزکیه نفس و صیقل یافتن آیینه قلب انسان به دست می‌آید. امیر المؤمنین ((ع)) در این باره فرمودند: «عِبَادٌ نَاجَاهُم‏ فِي‏ فِكْرِهِمْ‏ وَ كَلَّمَهُمْ فِي ذَاتِ عُقُولِهِم؛ بندگانى بوده و هست كه خداوند در فكر و باطن با آنان مناجات مى‏كند و در ژرفناى خردهای‌شان با ايشان به سخن گفتن مى‏پردازد (از طریق الهام)»؛ اما روایت دوم که می‌فرماید عالم شدن در فرآیند علم آموزی است، در مقام بیان این نکته است که غالب فراگیری دانش از طریق تعلّم حاصل می‌شود نه این که منحصراً فرا گیری علم از این طریق است و اگر به همین علمی که از طریق تعلّم حاصل شده، عمل کنیم خود این علم، مبدأ الهامات جدید می‌شود و خدای متعال حقایق جدید را به قلب انسان الهام می‌کند. در روایتی پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) چنین فرمودند: «مَنْ‏ عَمِلَ‏ بِمَا يَعْلَمُ‏ وَرَّثَهُ‏ اللَّهُ‏ عِلْمَ‏ مَا لَمْ يَعْلَمْ؛ هر كس به آنچه مى‏داند عمل كند، خدا علم آنچه را نمى‏داند بهره او سازد» این روایت بیان می‌کند که بر اثر عمل به دانسته‌ها، خداوند با الهام خود، علم آنچه را که نمی‌دانی به تو موهبت می‌کند.

بنا بر این عالم شدن گاه از طریق فراگیری علم است که غالب موارد به این صورت است و گاه از طریق الهامات الهی است که نیاز به تعلیم آن نیست بلکه زمینه فراگیری آن با عمل به دانسته‌ها و تهذیب نفس صورت می پذیرد.

مطالعه بیشتر

• گواهی، زهرا، بررسی حقوق زنان در مسئله طلاق بر اساس احکام فقه و قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳ش.