تنزیه الانبیاء (کتاب)
درباره کتاب تنزیه الانبیاء توضیح دهید.
| تنزیه الانبیاء | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | سید مرتضی علم الهدی |
| موضوع | عصمت انبیاء و ائمه(ع) |
| زبان | عربی |
تنزیه الانبیاء و الائمه(ع) سید مرتضی کتابی در پاسخ به شبهات وارده‌شده به عصمت پیامبران(ع) و ائمه(ع) است. در این کتاب، اقوال مخالفان عصمت انبیاء(ع) و ائمه(ع)، دلایل عصمت و تأویل آیات و روایاتی که در مورد ارتکاب گناه توسط انبیاء(ع) و ائمه(ع) آمده است. این کتاب، با وجود حجم اندک، نزد عالمان شیعه به‌عنوان یکی از مراجع اصلی کلامی در بحث عصمت به‌شمار می‌رود.
نویسنده
ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (۳۵۵ـ۴۳۶ق) از عالمان بزرگ شیعه[۱] و یکی از متکلمان مشهور صاحب نظر در تاریخ کلام شیعی است. او برادر بزرگتر سید رضی، جامع نهج البلاغه، و شاگرد شیخ مفید بود.[۲]
سید مرتضی، علاوه بر تسلط بر علم کلام، فقه و تفسیر قرآن، یکی از پایه‌گذاران علم اصول فقه به‌شمار می‌رود. سید مرتضی در رویکرد به دین نگاهی کاملاً عقلانی داشت و پیرو مکتب اصالت عقل بود.[۳]
معرفی و محتوا
کتاب تنزیه الانبیاء و الائمه، با نام کامل تنزیه الانبیاء و الائمه(ع) عن الذنوب و القبایح، منبعی برای دستیابی به دیدگاه شیعه دربارهٔ عصمت پیامبران(ع) و ائمهٔ(ع) است. از زمان نگارش آن تاکنون، این کتاب پیوسته مورد توجه عالمان اسلامی قرار گرفته و آنان بسیاری از تألیفات خود را با توجه به این کتاب نگاشته‌اند. موضوع این کتاب، عقاید و مباحث مربوط به نبوت و امامت است. سید مرتضی در این کتاب به بررسی عصمت پیامبران(ع) و ائمه(ع) از دیدگاه شیعه پرداخته است. وی با اشاره به اعتراضات و ایراداتی که برخی به عصمت پیامبران(ع) و ائمه(ع) گرفته‌اند به پاسخ‌گویی به آنها می‌پردازد. سید مرتضی برای پاسخ‌گویی به این شبهات به تأویل آیات و احادیثی که دلالت بر وقوع گناه از پیامبران(ع) و امامان(ع) می‌کند پرداخته است.[۴]
کتاب دارای یک مقدمه و دو بخش است. در مقدمهٔ کتاب به دو مبحث مهم پرداخته شده است:
- بیان نظرات مذاهب مختلف اسلامی پیرامون انبیا(ع) و عصمت آنان؛
- ارائهٔ قول صحیح دربارهٔ منزه‌بودن انبیاء(ع) از گناهان.[۵]
در بخش‌های دوگانه کتاب این مطالب آمده است:
- بخش اول شامل چند گفتار دربارهٔ تنزیه انبیاء(ع) از گناه است.
- بخش دوم: دربرگیرندهٔ تنزیه ائمه(ع) است که فقط از تنزیه پنج امام بحث شده است.
- کتاب به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شده است و به نظر می‌آید برخی پرسشها را پیشتر، متکلمان معتزلی مطرح کرده بوده‌اند.[۶]
سید مرتضی در دو بخش کتاب، آیه‌ها و روایت‌هایی را که با نظریه عصمت ناسازگارند بررسی و توجیه کرده است. بخش اول در تنزیه پیامبران است (شامل آدم، نوح، ابراهیم، یعقوب، یوسف، ایوب، شعیب، موسی، داوود، سلیمان، یونس، عیسی علیهم السلام و محمد (ص)) و بخش دوم در تنزیه امامان (شامل امام علی، امام حسن، امام حسین، امام رضا و امام عصر علیهم السلام).[۷]
ویژگی‌ها
سید مرتضی علم الهدی، با نگارش کتاب تنزیه الانبیاء و الائمة، به بسیاری از شبهاتی که درباره پیامبران الهی و ائمهٔ معصومین مطرح می‌شد، پاسخ داد. با توجه به تصریح خود نویسنده در کتب دیگرش درباره تنزیه الانبیا و تصریح علمای رجال و تراجم در فهرست‌نگاری‌ها، انتساب این کتاب به سید مرتضی یقینی است.[۸]
این کتاب برای پاسخ به روایات و آیات رد عصمت انبیاء و ائمه، نوشته شد. از ویژگی‌های این کتاب بررسی آیات و روایات و تأویل و تفسیر آنها است. در ضمن بیان عصمت اهل بیت(ع)، این کتاب به اثبات اصل امامت و شبهات مربوط به هر یک از امامان نیز پرداخته است. همچنین بحثی اجمالی درباره فلسفه غیبت امام زمان(عج) را مطرح کرده است که به نوبه خود حائز اهمیت می‌باشد.
سیدمرتضی در این کتاب بحثهای راجع به عصمت پیامبران را به‌تفصیل آورده اما در بحث عصمت امامان، برای تفصیل مطالب، به کتاب الشافی فی الامامة خود ارجاع داده است. وی رسالة کوتاهی به نام رسالة فی العصمة نیز دارد. شهاب الدین شافعی رازی (متوفی قرن ششم) در زَلَّة الانبیاء، به رد تنزیه الانبیاء شریف مرتضی پرداخته است.[۹]
مطالعه بیشتر
- سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الأنبیاء، تحقیق فارس حسون کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق.
- سید محسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۹۵.
- سید مرتضی علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق سید مهدی رجایی، قم دارالقرآن الکریم، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۲؛ ص۴۱۲؛ ج۳، ص۸۵، ص۱۱۷.
منابع
- ↑ الطهرانی، آقا بزرک، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار احیا التراث العربی ج۲، ص۱۲۰،
- ↑ الطهرانی، آقا بزرک، طبقات اعلام الشیعه، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ آرمین، محسن، «سید مرتضی و استفاده از علوم زمانه در تفسیر قرآن»، اسلام‌پژوهی، ش۴، بهار و تابستان ۱۳۹۸.
- ↑ حیدری‌فطرت، جمال‌الدین، «دیدگاه‌های سیدمرتضی و بررسی کتاب تنزیه الانبیاء(ع) و الائمه(ع)»، حدیث اندیشه، ش۵، بهار و تابستان ۱۳۸۷ش.
- ↑ خندق‌آبادی، حسین، «تنزیه الانبیاء»، دانشنامهٔ جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۸، ص۲۷۶-۲۷۸.
- ↑ حسین خندق آبادی، تنزیه الانبیاء، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۳۹۳۸.
- ↑ حسین خندق آبادی، تنزیه الانبیاء، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۳۹۳۸.
- ↑ جمال الدین حیدری فطرت، دیدگاه‌های سیدمرتضی و بررسی کتاب تنزیه الانبیاء و الائمه(ع)، حدیث اندیشه بهار و تابستان ۱۳۸۷، شماره ۵.
- ↑ حسین خندق آبادی، تنزیه الانبیاء، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۳۹۳۸.