نشانه‌های حج مقبول

سؤال

شاخصه‌های حج مقبول در آیات و روایات چیست؟

افزایش معرفت و ایمان به خداوند؛ ولایت پذیری اهل بیت «ع»؛ پیروی از امام زمان «ع»؛ دوری از دلبستگی به دنیا و گناه و به‌طور کلی حجی مقبول است که در زندگی آیندهٔ انسان تأثیر بگذارد. حج حضور در مجمع عمومی سالانه مسلمین است و دیداری الهی همراه با همه آنها که به یک دین معتقدند و به یک آرمان می‌اندیشند و خدای یگانه را می‌پرستند. امیرالمؤمنین «ع» می‌فرمایند: «الله الله فی بیت ربکم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترک لم تناظروا»؛ خدا را! خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید. زیرا اگر حج متروک شود، نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد.» باید ملاحظه کرد اعمال حج که دارای اهمیت بسیاری است و در روایات تأکید فراوانی در مورد آن شده، چه معیارهایی برای قبولی آن بیان شده است؟ در مجموع باید گفت که اثر قبولی هر عملی بعد از آن ظاهر می‌شود. یعنی ممکن است انسان هنگام عمل به گونه‌ای باشد که گمان کند عمل او قبول شده است؛ اما در اصل باید ملاحظه نماید که آیا اثری که از آن عمل انتظار می‌رفت در زندگی فردی و اجتماعی و خانوادگی او ظاهر شده است یا نه؟ مثلاً در مورد نماز می‌گویند قبولی آن بستگی به عملی دارد که بعد از آن انجام می‌دهید، طبیعتاً این مسئله در مورد حج هم صادق است.

رشد آگاهی و معرفت

منظور از معرفت در اینجا غیر از شناخت تاریخی است که انسان با آثار کهن سرزمین وحی آشنا می‌شود؛ بلکه منظور افزایش معرفت نسبت به خداوند متعال است، اگر انسان بعد از اعمال حج معرفتش نسبت به خدای تعالی افزایش یافت که این افزایش در زندگی روزمره خود را نشان می‌دهد، روشن می‌شود که حج او مورد قبول واقع شده و اثر مطلوبی از آن ظاهر شده است.

افزایش ایمان

بین عمل و ایمان و اعتقاد رابطه تنگاتنگی وجود دارد. هر چه اعمال نیک و خیر بیشتر شود، بر قدرت ایمان افزوده می‌گردد و بر عکس، اعمال ناشایست و انجام گناه، ایمان را ضعیف و سست می‌کند. حج مجموعه اعمال و عباداتی است که بر تقویت و اصلاح و افزایش ایمان تأثیر گذار است. به همین جهت، امام زین العابدین «ع» فرمود: «حِجُّوا وَ اَعْتَمِرُوا… یَصْلُحْ إِیمَانُکُمْ…»؛ حج و عمره را به جا آوردید… تا ایمان شما اصلاح [و تقویت] شود.»

گناه زدایی

از دیگر شاخصه‌های قبولی حج یا به نوعی از آثار حج، پاک شدن از گناهان است که این خود می‌تواند برکات بی‌شماری را در پی داشته باشد. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «اَمَا عَلِمْتَ اَنَّ الْاِسْلَامَ یَهْدِمُ مَا کَانَ قَبْلَهُ وَ اَنَّ الْهِجْرَه تَهْدِمُ مَا کَانَ قَبْلَهَا وَ اَنَّ الْحَجَّ یَهْدِمُ مَا کَانَ قَبْلَهُ»؛ آیا نمی‌دانی که اسلام [با مسلمان شدن] آنچه را پیش از خود بوده است، محو می‌کند و هجرت، آنچه را قبل از آن بوده است، از میان می‌برد و حج [نیز گناهان و] آنچه پیش از خود بوده را می‌زداید؟!»

انسانی که از حج بر می‌گردد، همچون نوزادی است که تازه به دنیا آمده و گذشته او کاملاً پاک و پرونده‌های قبلی او مختوم اعلام می‌شود.

رشد اخلاقی

از دیگر شاخصه‌های قبولی حج می‌توان به رشد اخلاقی اشاره کرد یعنی اگر رفتار انسان در قبل و بعد از حج تفاوت کرده باشد و مسیری تکاملی را بپیماید، نشانگر آن است که حج او مورد قبول واقع شده است.

به راستی اگر انسان لباس فاخر خود را کنار گذاشت و همرنگ جماعت و جمعیت حاجیان خداجو شد و در عرفات بر خاک نشست و خاک نشین گردید و در سعی بین صفا و مروه هروله کنان سنگینی ظاهر و با تبختر راه رفتن را گنار گذاشت و با حلق سَرْ از زلف و زیبایی خود که دستاورد موی سر است، گذشت و با ترک نگاه به آیینه از آرایش صورت غافل گشت و با همه مردم یک رنگ و اتصال به توحید و مبدأ هستی و یاد خدا، که باعث آرامش روحی و روانی انسان می‌شود یک صدا شد، تکبر و غرور را نیز کنار خواهد گذاشت.

امام رضا «ع» فرمودند: «إِنَّمَا أُمِرُوا بِالْإِحْرَامِ لِیَخْشَعُوا قَبْلَ دُخُولِهِمْ حَرَمَ اللَّهِ»؛ همانا [مردم] به پوشیدن لباس احرام [در آغاز اعمال حج] امر شده‌اند تا قبل از ورود به حرم الهی خاشع شوند.»

تقویت اعتقاد به امامت و ولایت

ولایت پذیری و پیروی از حجت الهی از جمله عوامل مهمی است که در قبولی حج نقش اساسی دارد؛ یعنی حج بدون ولایت و پیروی از امام معصوم، نه تنها شاخصه کمال را ندارد، بلکه مورد قبول درگاه خدا نیز نمی‌باشد.

از بزرگ‌ترین آثار و برکات حج این است که اعتقاد به امامت و ولایت امامان معصوم «ع» تقویت و ریشه‌های آن محکم می‌گردد. به این جهت، در زمان حضور امامان معصوم «ع» یکی از شرائط تکمیل حج این بوده که مردم به ملاقات امام خویش بشتابند و ضمن تجدید بیعت از خرمن معارف الهی آنها توشه‌ها برگیرند. امام باقر «ع» در حدیثی حکمت و فلسفه حج را چنین بیان فرمود: «إِنَّمَا أُمِرَ النَّاسُ أَنْ یَأْتُوا هَذِهِ الْأَحْجَارَ فَیَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ یَأْتُوننَا فَیُخْبِرُونَا بِوَلَایَتِهِمْ وَ یَعْرِضُوا عَلَیْنَا نصْرتَهُمْ»؛ همانا به مردم دستور داده شد که نزد این سنگ‌ها (کعبه) بیایند و دور آن طواف کنند. آن گاه نزد ما آیند و ما را از ولایت‌شان خبر دهند و یاری خود را بر ما عرضه کنند.»

حدیث فوق یکی از مهم‌ترین آثار و برکات حج و شاخص‌ترین فلسفه آن را تقویت امامت می‌داند و در دوران معاصر نیز گوش دادن به فرامین حضرت بقیةالله الاعظم می‌تواند از معیارهای قبولی اعمال حج باشد.

مطالعه بیشتر

• جوادی آملی، عبدالله، صهبای حج، قم، اسراء، ۱۳۸۱ ش.
• جوادی آملی، عبدالله، عرفان حج، قم، مشعر، ۱۳۸۰ ش.
• کارگر، رحیم، حج عارفان، قم، نشر مشعر، ۱۳۷۷ ش.