امتحان الهی در قرآن
منظور از امتحان الهی در قرآن چیست؟ لطفاً با استناد به آیات، به‌طور کامل توضیح دهید؟
از آنجا که نظام حیات در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش بوده و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، تمام انسان‌ها، اعم از انبیاء و اولیا و خواص و عوام، طبق این قانون باید آزمایش و امتحان شده و استعدادهای خود را شکوفا سازند، گرچه امتحانات الهی از تنوع خاصی برخوردارند، برخی با وفور نعمت و کامیابی‌ها و برخی دیگر با حوادث سخت و ناگوار و شکست‌ها همراهند، اما هیچ‌کس از این سنت الهی مستثنی نیست.
پس امتحان الهی به‌عنوان تربیت و سنت عمومی، انسان‌های خوب و بد را بازمی‌شناساند.[۱]
شیوه‌ها و ابزارهای امتحان الهی
۱. امتحان به وسیلهٔ نعمت و دارائی یا فقر و تنگدستی
«و امّا انسان وقتی پروردگارش به عنوان آزمایش آبرو و نعمتش دهد، می‌گوید پروردگارم احترامم کرده و امّا وقتی که باز به عنوان آزمایش رزقش را تنگ می‌گیرد، می‌گوید پروردگارم خوارم شمرده است.»[۲]
۲. امتحان به وسیلهٔ نعمت شنوایی و بینایی
«ما انسان را از نطفه مختلط بیافریدیم تا امتحان کنیم و به همین منظور او را شنوا و بینا کردیم».[۳]
۳. امتحان به وسیلهٔ شریعت و روشن ساختن مسیر بندگی
«ما راه را به انسان نشان دادیم خواه شاکر باشد و خواه کفران کند.»[۴]
۴. امتحان به وسیلهٔ اعطای حیات و گرفتن آن
«او کسی است که مرگ و زندگی را آفرید، تا شما را آزمایش کند که کدامین نفر بهتر عمل می‌کند.»[۵]
۵. امتحان به وسیلهٔ هجرت، ذبح فرزند، قرار گرفتن در میان شعله‌های آتش
«بخاطر آورید هنگامی که خداوند ابراهیم(ع) را با وسایل گوناگون آزمود و او به خوبی ازعهده این آزمایش‌ها برآمد…»[۶]
۶. امتحان به وسیلهٔ خیر و شر
«... شما را به خیر و شر می‌آزماییم…»[۷]
۷. امتحان به وسیلهٔ ترس، گرسنگی، نقصان در اموال و انفس
«قطعاً همه شما را به اندکی ترس و گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم… .»[۸]
۸. امتحان به‌وسیلهٔ تحریم صید ماهی در روز شنبه
«و از آنها درباره شهری که در ساحل دریا بود بپرس زمانی که آنها در روزهای شنبه، تجاوز و نافرمانی خدا می‌کردند همان هنگام که ماهی آنان روز شنبه (روز تعطیل) بر سطح آب آشکار می‌شدند و در غیر آن روز نمی‌آمدند، این چنین آنها را به چیزی آزمایش کردیم که نافرمانی می‌کردند.»[۹]
۹. امتحان با اولاد و اموال
«جز این نیست که اموال و اولاد شما آزمایش هستند و حال آن‌که مزد فراوان نزد خدا است.»[۱۰]
«لکن منظور این بوده که]خداوند[ شما را به دست یکدیگر بیازماید.»[۱۱]
«و شما را می‌آزماییم تا مجاهدان و صابران تان را معلوم و حدیث تان را آشکار کنیم.»[۱۲]
«ما آنها را آزمودیم چنان‌که صاحبان آن بستان‌ها را آزمودیم، آن گاه که قسم خوردند که فردا، ]وقت[ بامداد میوه‌ها را خواهند چید.»[۱۳]
۱۰. امتحان با زینتهای زمینی
«ما آنچه در روی زمین است، برای زمین زینتی فریبنده قرار دادیم تا مردم را بیازماییم که کدام یک از حیث عمل بهترند.»[۱۴]
«...[آری، خدا چنین کرد تا کافران را مغلوب کند] و بدین وسیله مؤمنان را به آزمایشی نیکو، بیازماید…»[۱۵]
۱۱. امتحان در میدان جهاد
«اگر در میدان احد به شما جراحتی رسید به آن جمعیت نیز در میان بدر جراحتی همانند آن وارد گردید و ما این روزهای پیروزی و شکست را در میان مردم می‌گردانیم…»[۱۶]
بنابراین امتحان الهی امری حتمی و اجتناب ناپذیر است که همهٔ انسان‌ها را شامل می‌شود:
«آیا پنداشته‌اید که به خود واگذار می‌شوید، و خداوند کسانی را که از میان شما جهاد کرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان، محرم اسراری نگرفته‌اند، معلوم نمی‌دارد؟ و خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.»[۱۷]
«آیا می‌پندارید که به بهشت خواهید رفت؟ و هنوز آنچه بر سر پیشینیان شما آمده، بر سر شما نیامده به ایشان سختی و رنج رسید و متزلزل شدند…»[۱۸]
«این مسلماً امتحان آشکار است.»[۱۹]
«... پس از این کار خود پشیمان شد و دانست که ما او را با این جریان آزموده‌ایم.»[۲۰]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر
۱ـ علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی، ج۴، ص۵۲ به بعد.
۲ـ غفاری، ابوالحسن، سنت امتحان در زندگی انسان، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
منابع
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۵۲.
- ↑ فجر / ۱۶–۱۵.
- ↑ دهر / ۲.
- ↑ دهر / ۳.
- ↑ ملک / ۲.
- ↑ بقره / ۱۲۴.
- ↑ انبیاء / ۳۵.
- ↑ بقره / ۱۵۵.
- ↑ اعراف / ۱۶۳.
- ↑ تغابن / ۳۱
- ↑ محمد / ۴ و انفال / ۲۸
- ↑ محمد / ۳
- ↑ قلم / ۱۷
- ↑ کهف / ۷
- ↑ انفال / ۱۷
- ↑ آل عمران / ۱۴۰–۱۴۲
- ↑ توبه / ۱۶
- ↑ بقره / ۴۱۲ و عنکبوت / ۳
- ↑ صافات / ۱۰۶
- ↑ ص /۲۳ و ۲۴.