مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (حوزه‌های علمیه)
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در سال ۱۳۷۹ به منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخگویی به پرسشهای بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات در حوزه دین، توسط شورای عالی حوزه علمیه تأسیس گردید. پس از آن این مرکز زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم درآمد.
برخی از فعالیتهای مرکز: ۱. انتشار حدود ۷۰ عنوان کتاب. ۲. پاسخگویی علمی به بیش از ۱۵۰ هزار پرسش در ۹ گروه و رشته تخصصی قرآن و حدیث، فقه، کلام و فلسفه، حقوق و فلسفه احکام، سیاست و اجتماع، تربیت و روانشناسی، ادیان و مذاهب، تاریخ و سیره، شبهه یابی. ۳. تولید نرمافزار تخصصی پاسخ ۱ و پاسخ ۲ (با حدود ۱۴ هزار پرسش و پاسخ). ۴. تولید نرم‌افزارهای مناسبتی مانند پیامبر اعظم(ص)، غدیر، کوثر، خورشید نینوا، صبح بیداری ۱ و۲، فریضه انتخاب، راه امام و تربیت فرزند. ۵. فعالیت سایت اندیشه قم با بیش از یک دهه سابقه. ۶. برگزاری بیش از ۲۰۰ نشست تخصصی کانون گفتمان دینی در مدرسه علمیه فیضیه و دیگر نقاط کشور. ۷. حضور در نمایشگاه‌های متعددی چون نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، کتاب تهران و مطبوعات. ۸. چاپ بیش از ۲۰ شماره فصلنامه تخصصی صباح تحت اشراف حضرت آیت الله العظمی سبحانی و راه‌اندازی نشریه تخصصی پاسخ. ۹. رصد و تحلیل نظام‌مند شبهات در فضای مجازی، مطبوعات، کتب و رسانه‌های تصویری.
این مرکز در گذشته با نام «مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه» فعالیت می‌نمود.
تاریخچه
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات در دههٔ ۱۳۷۰ خورشیدی و به‌دنبال افزایش طرح پرسش‌ها و ابهامات دینی در فضای عمومی، دانشگاهی و رسانه‌ای کشور، تأسیس شد. هدف اصلی آن پاسخگویی به شبهات دینی با زبانی روشن، عقلانی و متناسب با نیازهای روز جامعه است.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات در سال ۱۳۷۹ به صورت رسمی تاسیس شد. این مرکز فعالیت خود را با تالیف کتب و ماهنامه و نشریه آغاز کرد. در ابتدا نشریه صباح آغاز به فعالیت نمود که انتشار آن تا سال ۱۳۸۵ به طول انجامید. پس از آن فصلنامه علمی تخصصی پاسخ فعالیت خود را آغاز کرد. در همین میان، نشست‌های تخصصی در شهرستان‌های مختلفی از ایران از جمله قم برگزار گردید. با توسعه فضای مجازی و شبکات اجتماعی، مرکز به سمت تولید محصولات چندرسانه‌ای گرایش پیدا کرد و از چندین نرمافزار در زمینه پاسخگویی رونمایی شد.
بعدها و با توسعه زیرساخت‌های مرکز، نرم‌افزارهای جامع پاسخ با بیش از ۱۳ هزار پرسش و پاسخ رونمایی شد. در ادامه فعالیت‌ها، سایت‌هایی بر بستر اینترنت برای دسترسی همگانی به سوالات و ارائه پاسخ‌های مستند و مستدل، طراحی و اجرا گردید. سایت اندیشه قم اولین سامانه اینترنتی این مرکز بود که در پنج بخش مختلف، به ارائه محتوا می‌پرداخت. بعدها سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات با عنوان پاسخ، جایگزینی برای سایت اندیشه قم گردید.
این مرکز در سال‌های بعد، به عنوان یکی از شرکت‌کنندگان در نمایشگاه‌های بین‌المللی و رسمی، سعی در ارائه محتوای تولیدی خود به مخاطبان را داشت. اتفاقی که در نمایشگاه‌های کتاب، قرآن و مطبوعات سبب شد تا مخاطبان بیشتری با فعالیتهای این مرکز آشنا گردند.
مرکز همچنین برای حمایت از تحقیقات صورت گرفته در زمینه پاسخگویی، جشنواره پاسخ برتر را به صورت کشوری، برگزار نمود. این جشنواره در راستای حمایت از پاسخگویی و شیوه‌های پاسخگویی نوین، تعریف شده بود و توانسته است در سه دوره برگزاری (تا سال ۱۴۰۴ شمسی)، از تعداد قابل توجهی از فعالان در زمینه پاسخگویی، حمایت نماید.
اهداف
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات اهداف متعددی را دنبال می‌کند، از جمله:
- ارائهٔ پاسخ‌های مستند و منطقی به پرسشهای اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی
- تقویت ایمان دینی نسل جوان و فرهیختگان
- مقابلهٔ علمی با جریان‌های فکری مخالف یا منتقد آموزه‌های دینی
- تولید منابع پژوهشی در زمینهٔ شبهات معاصر
ساختار و فعالیت‌ها
با هدف پاسخگویی به سؤالات و شبهات دینی و مقابله علمی و هوشمندانه با امواج شبهات، در سال ۱۳۷۹ نهادی حوزوی با عنوان «مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه قم» تشکیل گردید. این مرکز تا سال 1388 به عنوان مجموعه وابسته به «شورای عالی حوزه‌های علمیه» اداره می‌شد و از سال ۱۳۸۹ و پس از قرار گرفتن در ساختار «مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه» به «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات» تغییر نام یافت. و در دور مدیریت آیت‌الله اعرافی این مرکز روند تحولی خود را آغاز کرد و مأموریت خود را بر محور بندهای ذیل انجام می‌دهد:
- پاسخگو و پیشگام در پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات بنيادين؛
- رفع و دفع آسيب‌ها و شبهات مطرح در حوزه دين در راستای هم‌افزایی و ارتقا بخشی مراکز فعال و فعالان پاسخگویی؛
- توسعه و تقويت نوآوري‌ها در عرصه مواجهه فعال و عالمانه با شبهات؛
- ارتقاء و تقويت توانمندي حوزويان در مواجهه علمي با شبهات و پرسش‌هاي نوپديد؛
- تقويت دانش و مهارت‌هاي مناظره و گفت‌وگوي علمي با رویکرد تبیین معارف ناب اسلامی-شیعی؛
- پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات اقشار گوناگون جامعۀ اسلامی؛
- هم‌فکری نخبگانی برای کشف و حل شبهات؛
- اطلاع‌رسانی به‌روز، به هنگام و عالمانه به آحاد و سطوح مختلف فکری و فرهنگی امت اسلامی متناسب با نیاز جوامع در طراز جهانی؛
- خروجی‌های متعدد و متعارف جدید همراه با تنوع زبانی در فضای حقیقی ، مجازی و چندرسانه‌ای با تأکید بر فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی؛
- تولید آثار و نشریات پژوهشی در حوزه پاسخگویی به شبهات؛
- آینده‌نگری و استقبال از شبهات و تلاش برای پاسخگویی به هنگام به آن.
مرکز مطالعات از حیث ساختاری دارای بخش‌های مختلفی است؛ که شورای سیاست‌گذاری و ریاست مرکز از ارکان آن می‌باشند. شورای سیاست‌گذاری به عنوان مرجع تعیین سیاست‌ها و راهبردهای کلان مرکز بوده و اعضای آن که از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی حوزوی می‌باشند توسط مدیر حوزه‌های علمیه منصوب می‌گردند؛ رئیس مرکز مطالعات و پاسخگویی شبهات نیز توسط مدیر حوزه‌های علمیه منصوب می‌گردد. دیگر بخش‌های مرکز عبارت‌اند از:
- مدیریت آموزش و پژوهش که مشتمل بر بخش‌های آموزش، پژوهش، گروه‌های علمی، نشریات، محصولات علمی، دبیرخانه جشنواره پاسخ برتر، میزهای تخصصی، مجمع مراکز پاسخگویی، پاسخکده‌های دینی استانی و ویکی پاسخ است.
- مدیریت چندرسانه‌ای نیز مشتمل بر بخش تلویزیون اینترنتی پاسخ، رادیو اینترنتی پاسخ و تولیدات چندرسانه‌ای است.
- واحد اداری مالی، واحد ارتباطات، واحد فناوری از دیگر بخش‌های موجود در ساختار این مرکز می‌باشند.
فعالیتهای مرکز
رصد و تحلیل
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات در آغاز رصد روزنامه‌ها و مجلات دگراندیش را در دستور کار خود قرار داده و هر روز شبهات و سؤالات اساسی را گردآوری کرده و برای پاسخگویی به بخش‌های مختلف مرکز ارائه می‌کرد؛ مجموعه ۳ جلدی آسیب‌شناسی مطبوعات حاصل فعالیت سال‌های نخست فعالیت است. در حال حاضر بر محور تحلیل داده‌های مراکز رصد شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها فعالیت خود را انجام می‌دهد و مهم‌ترین خروجی موضوعی آن ضمیمه «امواج آلوده» است.
بولتن تحلیلی امواج آلوده: جهت شناسایی هدفمند شبهات و اطلاع‌رسانی به‌هنگام این شبهات به افراد و نهادهای مربوطه، انتشار محدود بولتن تحلیلی «امواج آلوده» در گروه رصد و شبهه‌شناسی مدنظر بوده و تا کنون ۲6 شماره آن به صورت رصد موضوعی منتشر شده است. ویژگی این بولتن آن است که شناسه بیرونی و درونی شبهه، در قالب تعیین عنوان شبهه، نام شبهه‌کننده، موضوع عام، موضوع خاص، خاستگاه جریانی، اهداف، مخاطبان اصلی شبهات ... و ایده‌هایی برای مقابله با شبهه را دربر دارد.
کانونهای گفتمان دینی و نشست‌های علمی
مدرسه فیضیه قم، به عنوان پایگاه اساسی حوزه علمیه قم و محور فعالیتهای علمی و تبلیغی، کانون حضور اساتید و طلاب در سلسله نشست‌هایی شد که با محوریت پاسخ به شبهات با حضور چهره‌های شاخص علمی، سیاسی و مطبوعاتی برگزار می‌گردید؛ این نشست‌ها علاوه بر پاسخگویی به شبهات، توانمندسازی طلاب و مبلغین جهت مواجهه با شبهات را مدنظر قرار می‌داد. حضور چهره‌های علمی و شاخص چون حضرات آیات جوادی آملی، مصباح یزدی، سبحانی و ... حاکی از اهمیت و اهتمام پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه بود. در سال‌های اخیر برگزاری نشست‌های علمی (حضوری – مجازی) با عنوان «تأملات» در دستور کار مرکز قرار داشته و تاکنون بیش از 240 نشست علمی برگزار گردیده است.
مدارس شبهه پژوهی
باتوجه به اهمیت گفتمان سازی فعال در مواجهه با شبهه و ضرورت تربیت و بکارگیری افراد توانمند برای پاسخ به شبهات از سال ۱۳۹۹ راه‌اندازی مدارس فصلی شبهه پژوهی در دستور کار قرار گرفت که بر اساس آن شبهات متکثری که پیرامون یک موضوع وجود داشت دسته بندی شده و سرفصل متناسب با شبهات، طراحی و توسط اساتید متخصص در دو نیمروز به صورت حضوری و مجازی برای اساتید طلاب سطوح عالی و دانشجویان ارشد و دکتری ارائه می‌گردد تاکنون 30 مدرسه شبهه‌پژوهی برگزار شده است.
دوره‌های آموزشی
یکی دیگر از برنامه‌های تحولی سال‌های اخیر مرکز مطالعات و پاسخ به شبهات، برگزاری دوره‌های آموزشی روش مواجهه با شبهه و پاسخ بدان است دوره آموزشی به صورت متمرکز با حداقل ۳۲ ساعت آموزشی برای اساتید و طلاب سطوح عالی حوزه برگزار می‌گردد که تاکنون ۱۰ دوره آموزشی با محوریت موضوعاتی چون رویکرد تهاجمی، کنشگری فضای مجازی، شبهات دانش‌آموزی و ... برگزار شده است.
جشنواره پاسخ برتر
سال 1400 «جشنواره پاسخ برتر» با هدف شناسایی، معرفی، تکریم و تقدیر از فعالان و پیشگامان عرصه پاسخگویی به شبهات و حمایت مالی و معنوی از منتخبان این جشنواره بنا نهاده شد. این جشنواره مشتمل بر سه کارگروه پژوهشی، ادبی ـ هنری و چندرسانه‌ای است و به صورت سالانه برگزار می‌گردد. جشنواره اول با پیام حضرت آیت‌الله سبحانی و جشنواره دوم با پیام حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی برگزار گردید و جشنواره سوم مفتحر به دریافت پیام آیت‌الله نوری همدانی است.
در دو دوره برگزار شده این جشنواره از چهره‌های شاخصی چون آیات عظام سبحانی، مکارم شیرازی، مصباح یزدی و فعالانی چون حضرات آیات و حجج‌اسلام نجم‌الدین طبسی، ربانی گلپایگانی، قرائتی، رفیعی، محمدی شاهرودی و راجی تجلیل شده است. علاوه بر آن تا کنون بیش از 70 اثر (پژوهشی، ادبی ـ هنری و چندرسانه‌ای) مورد تقدیر و تجلیل قرار گرفته‌اند.
پاسخکده‌های دینی
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات در راستای بهره‌مندی از ظرفیت اساتید و نخبگان حوزوی استان‌ها، با همکاری مدیریت‌های محترم استانی حوزه‌های علمیه «پاسخ کده‌های دینی» استانی را راه‌اندازی نمود . شکل‌گیری و راه‌اندازی پاسخکده‌ها با هدف تحقق موارد ذیل مدنظر بوده است:
- ایجاد، تقویت، گسترش و ساماندهی ظرفیت‌های پاسخگویی به شبهات در استان‌ها
- ایجاد شبکه نخبگان و اساتید حوزه‌های استانی در مواجهه با شبهات استانی و عمومی
- فراهم سازی محور و مرجع پاسخگویی به شبهات در استان
- شناسایی و رصد تخصصی شبهات استانی و تلاش برای پاسخگویی به آن؛
- ارتقاء سطح آگاهی طلاب نسبت به موضوع پاسخ به شبهات؛
- ایجاد انگیزه جهت فعالیت اساتید و طلاب مستعد و متخصص در زمینه پاسخگویی به شبهات؛
برگزاری دوره‌های آموزشی روش پاسخگویی و مواجهه با شبهات با هدف ارتقا دانش و مهارت طلاب در امر پاسخگویی، زمینه‌ساز حضور بیش از 400 نفر از طلاب و اساتید حوزه‌های علمیه کشور، در عرصه پاسخگویی به شبهات شده است.
مجمع مراکز پاسخگویی دینی
مجمع مراکز پاسخگویی دینی متشکل از 25 مرکز و موسسه (تاکنون) است و در راستای سیاست‌های کلی نظام اسلامی و حوزه‌های علمیه در عرصه فرهنگی و دینی به منظور هماهنگی و هم‌افزایی مراکز و نهادهای فعال در حوزه پاسخگویی به سؤالات و شبهات دینی، تأسیس گردید. هدف نهایی، تقویت بنیان‌های فکری جامعه و مقابله نظام‌مند با شبهات است.
جلسه عمومی مجمع که در تاریخ 26 اردیبهشت در مشهد مقدس با حضور مراکز عضو برگزار گردید و نمایندگان هفت مرکز (موسسه امام خمینی، شبکه جهانی ولایت، نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، معاونت پژوهش حوزه علمیه قم، مرکز تخصصی سراج منیر و مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات) به عنوان شورای هماهنگی مراکز پاسخگویی انتخاب شدند.
بر اساس آیین‌نامه که در تاریخ 26 تیرماه 1404 در جلسه شورای هماهنگی مراکز پاسخگویی مصوب، جلسات مجمع به صورت دوره‌ای برگزار می‌گردد که تا کنون 20 جلسه برگزار شده است.
میزهای تخصصی
مرکز مطالعات در کنار فعالیت گروه‌های هفت‌گانه علمی ، به شکل‌دهی میزهای تخصصی اقدام کرد. این میزها برای پرداختن به حل و پاسخگویی یک شبهه مهم شکل می‌گیرد و سازوکار آن یک جمع اندیشی نخبگانی در یک بازه زمانی ۶ ماهه معطوف به خروجی مشخص و با محوریت یک دبیر علمی شکل می‌گیرد؛ میزهای نقد الحاد مدرن، الهیات هوش مصنوعی ، حجاب ، مقاومت، شعر پاسخ ،داستان پاسخ، دین عرفی و .. نمونه‌ای از ۱۵ میزهای تخصصی شکل گرفته است .
پاسخگویی مستقیم
از سال ۱۳۸۱ با هدف پاسخگویی مستقیم و بی‌واسطه به سؤالات و شبهات دانش آموزان، دانشجویان و عموم مردم استفاده از نامه‌های «پست جواب قبول» در دستور کار مرکز قرار گرفت، بدین صورت که فرم طراحی شده توسط مرکز، توسط مبلغین دانشگاه‌ها، مدارس و مساجد در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان قرار می‌گرفت، آنان سؤالات خود را مکتوب کرده و از طریق پست بدون پرداخت هزینه به مرکز ارسال می‌نمودند؛ پس از بررسی سؤالات در گروه‌های علمی، پاسخ متناسب تهیه و از طریق پست به پرسشگر ارسال می‌گردید.
تحولات ایجاد شده در فضای ارتباطات و لزوم بهره‌گیری از امکانات روزآمد باعث شد تا دریافت سؤالات از طریق ایمیل مورد توجه قرار گیرد بدین منظور پرسشگر سؤال خود را از طریق ایمیل ارسال کرده و پاسخ‌ها نیز از طریق ایمیل برای او ارسال می‌گردید. راه‌اندازی درگاه اینترنتی پاسخ به منظور دریافت سؤالات و شبهات رویکرد تحولی مرکز جهت ارتباط با مخاطبین بود که دریافت پرسش‌ها و ارسال پاسخ‌ها را به صفحه شخصی پرسشگر مدنظر داشت.
نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی چون نمایشگاه کتاب تهران و نمایشگاه قرآن، بستر و فضای مناسبی برای ارتباط مستقیم و نزدیک با پرسشگرانی بود که از طیف‌های مختلف فکری در آنجا حضور می‌یافتند. مرکز مطالعات و پاسخی به شبهات از آغاز حضور در نمایشگاه‌ها را مورد توجه قرار داده و هر ساله غرفه معرفی و پاسخگویی را در این نمایشگاه‌ها دایر نموده است این حضور باعث شده است تا علاوه بر آشنایی با شبهات و سؤالات میدانی اقشار مختلف مردم، فرصتی را فراهم نماید تا افراد مختلف جامعه خصوصاً جوانان و کسانی که ارتباط و دسترسی کمتری برای تعامل با حوزویان دارند در این نمایشگاه‌ها به صورت مستقیم، سؤالات و شبهات خود را مطرح کرده و با کارشناسان مرکز گفتگو داشته باشند.
تدوین و تألیف کتاب
ضرورت بهره‌گیری از همه قالب‌ها و شکل‌های ممکن جهت تهیه پاسخ و توزیع آن، همواره مورد توجه مرکز مطالعات بوده است؛ علاوه نشست‌های علمی و پاسخگویی مستقیم به پرسشگران، تدوین و تألیف کتاب به عنوان ظرفیتی مهم و مورد نیاز مدنظر بوده است. در همین راستا تولید کتاب‌ها به شکل پرسمانی، تحقیقی و تدوینی مورد اهتمام قرار گرفت و هر کتاب با محوریت پاسخ به یک یا چند شبهه اساسی آماده گردید. تاکنون بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب تهیه شده و ۵۰ اثر دیگر نیز در فرایند آماده‌سازی قرار دارد.
فرهنگنامه پاسخ، از دیگر قالبهای محتوای مکتوب مرکز است که با بیش از ۱۱۰ مدخل فرهنگ‌نامه‌ای در حال نگارش است.
از ابتکارات تحولی سال‌های اخیر تدوین برخی آثار به صورت مجموعه مقاله پیرامون یک موضوع خاص بوده که دوره ۳۰ جلدی مجموعه مقالات پاسخ به شبهه با محوریت موضوعاتی چون شبهات حکمرانی، فلسفه دین، عصمت، شبهات حوزه و روحانیت و .... در مرحله آماده سازی قرار دارد. مرکز مطالعات در حال حاضر سه نشریه و دو ضمیمه منتشر می‌کند:
- فصلنامه علمی تخصصی پاسخ: اولین نشریه‌ای که در مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات راه‌اندازی گردید فصلنامه پژوهشی «صباح» بود. چون هدف این نشریه، پاسخ به پرسشهای دینی بود هر مقاله آن با محوریت پاسخ به یک سؤال یا شبهه توسط گروه‌های علمی مرکز تدوین می‌گردید؛ انتشار این نشریه تا ۲۰ شماره ادامه یافت و پس از یک دوره فترت، نشریه صباح به فصلنامه علمی تخصصی «پاسخ» تغییر عنوان داده و تاکنون به صورت منظم 40 شماره از مجله پاسخ منتشر شده است. یکی از ویژگی مجله پاسخ آن است برخی شمارگان آن به صورت ویژه‌نامه (همه مقالات پیرامون یک موضوع خاص) منتشر شده است. با توجه به محتوای علمی و متقن مقالات این مجله مرکز درصدد ارتقا رتبه این مجله از علمی تخصص به علمی ترویجی می‌باشد.
- دوفصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شبهه‌پژوهی: مطالعات عمیق و دقیق امری بایسته و ضروری برای پاسخگویی متقن و روزآمد به شبهات بوده و بر همین اساس در این مرکز علاوه بر پاسخگویی، مطالعات و پژوهش‌های عالمانه نیز مدنظر بوده است. از سال ۱۴۰۰ با درک و اهتمام بیشتر به این مسئله، دوفصلنامه علمی پژوهشی «مطالعات شبهه‌پژوهی» راه‌اندازی شد و مقصود از انتشار آن، بازپژوهی و بازپیرایی، تعمیق و توسعه مبانی و مباحث شبهه‌پژوهی ـ اعم از شناخت شبهه و نحوه مواجهه با شبهه ـ است؛ مقالات این نشریه به مباحثی چون جریان شناسی، آینده‌پژوهی، چگونگی مواجهه، روشهای رصد و پاسخ و ... می‌پردازد.
- ماهنامه شبهات: این ماهنامه سومین نشریه مرکز است که از تیرماه1401 راه‌اندازی گردید؛ این ماهنامه، پویشی مطالعاتی برای طلاب و دانشجویان جوان است که در قالبی جذاب و گرافیکی تازه به شبهات موجود در فضای مجازی و عمومی پاسخ داده و تا کنون 40 شماره آن در دو نسخه ۸ صفحه‌ای و دیواری منتشر شده است.
- ضمیمه «دفع و رفع»: بهره‌گیری از قالب پرسمانی (پرسش پاسخ) نمونه دیگری از منشورات مرکز است که مجموعه موضوعی «دفع و رفع» در قالب ضمیمه نشریه پاسخ تولید و ارائه می‌گردد در این مجموعه که تاکنون ۸ شماره آن منتشر شده است پاسخ‌های تفصیلی به مجموعه‌ای از سؤالات و شبهات پیرامون یک موضوع تدوین شده و در قطع پالتویی ارائه می‌گردد.
- ضمیمه «ردیه»: شبهه بنیادین شبهه‌ای است که زمینه‌ساز شبهات متعدد و متکثر پیرامون یک موضوع می‌گردد که در صورت پاسخ به این شبهه بنیادین، تعداد زیادی از شبهات پیرامونی نیز جواب داده خواهد شد؛ «ردیه» کتابچه‌ای است که درصد از شبهه بنیادین را پاسخ دهد این نشریه از ضمایم ماهنامه شبهات است.
پایگاه‌های اینترنتی
اولین پایگاه حوزوی که محتوای دینی و اعتقادی را در بستر اینترنت ارائه می‌کرد در سال 1380 با عنوان اندیشه قم توسط مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات ایجاد گردید. این پایگاه با بیش از 50 بخش؛ هزاران مقاله، مطلب علمی و ده‌ها جلد کتاب و نشریه و هزاران پاسخ به سؤال و شبهه را در خود جای داده است که به لحاظ کمی و کیفی، یکی از برترین پایگاه‌های دینی، به حساب می‌آید. با توجه به تحولات زیرساختی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، داده‌های این پایگاه هم اکنون با نشانی www.pasokh.org در دسترس می‌باشد.
علاوه بر این پایگاه که پایگاه مرکزی و اصلی مرکز مطالعات می‌باشد هر یک از بخش‌های مرکز متناسب با فعالیت خود، دارای پایگاه اختصاصی به شرح ذیل می‌باشند:
- ویکی‌پاسخ | wikipasokh.com
- تلویزیون اینترنتی پاسخ | pasokh.tv
- فصلنامه پاسخ | pasokhmag.ir
- فصلنامه مطالعات شبهه پژوهی | shobhepajouhi.ir
- سامانه آنلاین پاسخگویی به سؤالات | spasokh.ir
- رادیو اینترنتی پاسخ | rp.pasokh.org
- جشنواره پاسخ برتر | Jpb.pasokh.org
- ماهنامه شبهات | shobhe.pasokh.org
ویکی‌پاسخ
ویکی(Wiki) یک سایت یا یک نرمافزار آنلاین است که به عنوان یک پایگاه دانش و بانک اطلاعاتی ایجاد شده و قالبی است که برای ارائه محتوای علمی در بستر اینترنت مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از قابلیت‌های ویکی آن است که هر کاربر (با ضوابط تعریف شده) می‌تواند مطالب موجود را اضافه یا ویرایش کند، که این ویژگی علاوه بر آنکه به تولید محتوا در موضوعات مختلف کمک می‌کند، مراجعه و استفاده از داده‌ها و محتوای ویکی را نیز افزایش می‌دهید. تجربه نشان داده است که سایت‌های ویکی در جستجوهای اینترنتی جایگاه بهتری نسبت به سایت‌های مشابه پیدا می‌کنند.
راه‌اندازی و ساماندهی سایت ویکی مانند دیگر سایت‌های علمی نیازمند داده و اطلاعات فناورانه و محتوای علمی است. بنابراین هم حضور و مشارکت افراد و کارشناسانی که از بعد اطلاعات فناورانه و سخت‌افزاری تخصص لازم را دارند و هم کارشناسان رشته‌های علمی مختلف مورد نیاز است.
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه با سابقه بیش از ۲۰ سال فعالیت در عرصه پاسخگویی به شبهات، یکی از مراکز پیش‌رو در این عرصه بوده و داده‌ها و اطلاعات قابل توجهی را در این مدت تولید و گردآوری نموده است. با توجه به این نکته و ابلاغ مدیر محترم حوزه‌های علمیه در دوره اخیر (سال 1399 به بعد) مبنی بر گسترش و ارتقای فعالیتهای مرکز و استفاده از امکانات و ابزار نوین، راه‌اندازی ویکی پاسخ در دستور کار این مرکز قرار گرفت که تا کنون بیش ۲۳۰۰ مدخل به شکل پرسش و پاسخ، بارگذاری شده است. علاوه براین، 12 درگاه تخصصی نیز در سامانه ویکی پاسخ راه‌اندازی شده است.
از آنجاکه ظرفیت ویکی در عرصه بین‌الملل ظرفیتی شناخته شده بوده و سامانه‌های ویکی، مرجع دریافت اطلاعات قرار گرفته‌اند ویکی پاسخ علاوه بر زبان فارسی، 10 زبان خارجی را پوشش داده و متناسب با مخاطبین هر زبان تولید محتوا کرده است.
سامانه جواب‌نت (بر پایه هوش مصنوعی)
اقتضای کنشگری فعال در عرصه پاسخگویی، آشنایی با امکانات روز و بهره‌گیری حداکثری از این امکانات می‌باشد. در همین راستا استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی به عنوان ظرفیتی نوپدید و پرسرعت مورد توجه مرکز مطالعات بوده و سامانه "جواب‌نت" با هدف بهره‌گیری از هوش مصنوعی در پاسخگویی به سؤالات مخاطبین طراحی شده است. در این سامانه کاربر پس از طرح سؤال خود علاوه بر آشنایی با جواب‌های موجود در سامانه‌های مختلف و سؤالات مشابه، جوابی تحلیلی و ترکیبی نیز دریافت خواهد کرد.
تلویزیون اینترنتی پاسخ (پاسخT.V)
تلویزیون اینترنتی پاسخ به عنوان اولین تلویزیون اینترنتی حوزه‌های علمیه در روز عید سعید غدیر سال ۱۴۰۰ شمسی راه‌اندازی گردید. پاسخ TV بستری است که هم به صورت پخش زنده 24 ساعته و هم آرشیو تولیدات در قالبهای مناظره، مجری‌کارشناس، تاکشو و تولیدات چندرسانه‌ای (موشن، کلیپ، عکس نوشت و ...) با محوریت پاسخ به شبهات دینی برنامه عرضه می‌کند.
رادیو اینترنتی پاسخ
رادیو اینترنتی پاسخ، در زمستان ۱۴۰۱ و با هدف در دسترس قراردادن محتوای علمی برنامه‌های برگزار شده مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات راه‌اندازی شده است. در این بستر، فایل‌‌های صوتی نشست‌های علمی با موضوعات فلسفی، الهیاتی، حقوقی، اقتصادی، علوم سیاسی، مباحث بین‌رشته‌ای علوم انسانی و نیز سخنرانی‌های مناسبتی که از ابتدای تأسیس مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات تا کنون برگزار شده است، به صورت کاملاً رایگان و با تفکیک موضوعی در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد.
نرم‌افزارهای مناسبتی و تخصصی
متناسب با تحولات روز جامعه و روی آوری مراکز و مخاطبین به استفاده از نرم‌افزارها، یکی از فعالیتهای قابل توجه این مرکز، الکترونیکی ساختن اطلاعات و فراورده‌های علمی بوده که این امر در قالب تولید نرم‌افزاری‌های تخصصی (جامع، موضوعی و مناسبتی) مدنظر قرار گرفت
- نرم‌افزارهای جامع: نرم‌افزارهای این بخش شامل پاسخ به سؤالات و شبهات علمی است که از محتوای موجود در بانک این مرکز، انتخاب و در 14موضوع با بیش از ۱۴ هزار سؤال و شبهه تهیه شده که آخرین نسخه آن با عنوان پاسخ5/2 ارائه شده است.
- نرم‌افزارهای موضوعی: این گروه از نرم‌افزارها که به صورت چندرسانه‌ای تولید می‌گردد، بر تحقیق در یک موضوع خاص، متمرکز شده و حاوی محتوایی جامع و چندرسانه‌ای، مرکب از تولیدات مختلف مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات و آثار منتخب بیرونی از سایر مراکز علمی معتبر در موضوع مربوطه می‌باشد که به لحاظ محتوایی در قالبهای متنی، صوتی، تجسمی و هنری به صورت چندرسانه‌ای در نرمافزار گنجانده شده است. محتوای این گروه از نرم‌افزارها شامل پاسخ به سؤالات، پاسخ به شبهات، مقالات علمی، کتابخانه، کتاب‌شناسی، مصاحبه و گفتمان‌ها، سخنرانی، هنرهای تصویری، عکس نوشته‌ها و... با محوریت موضوع نرمافزار است.
- نرم‌افزارهای مناسبتی: نرم‌افزارهایی که برای مناسبتی خاص تهیه شدهاند؛ این نرم‌افزارها با حجم کم، مشتمل بر مباحث مرتبط با مناسبت مورد نظر است که در قالب پرسش و پاسخ ارائه شدهاند.
فعالیت بین‌الملل و ملی
این بخش به تولید کتب و نشریه، برگزاری نشست و دوره آموزشی می‌پردازد.
از جمله دیگر فعالیتهای مرکز در زمینه پاسخگویی، برگزاری نشست‌های تخصصی در قم و شهرستان‌های ایران است. تعداد این نشست‌ها تا سال ۱۴۰۳،به عدد ۳۲۲ نشست رسیده است. فعالیتهای نمایشگاهی مرکز، دیگر فعالیت‌ها در زمینه نشر معارف دینی است از این میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نمایشگاه بین‌المللی قرآن (۱۷سال)
- نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران (۵ سال)
- نمایشگاه مطبوعات (۳ دوره)
- نمایشگاه طلایه‌داران نقد وهابیت
- نمایشگاه مشکات (۲سال)
- نمایشگاه قرآن و عترت مشهد
وظایف سازمانی
ارتباطات
- ارتباط و تعامل گسترده با بخش‌های درونی مرکز مدیریت همچون پژوهش، امور اساتید، مدارس، مدارج علمی، نشریات، انتشارات و ….
- ارتباط مؤثر و هدفمند با سطوح مختلف حوزه همچون اساتید، طلاب و مؤسسات حوزوی و استفاده شایسته از ظرفیت‌های آنان.
- فعال‌سازی رویکرد بین‌المللی مرکز.
- شناسایی نهادهای دینی و فرهنگی همسو با مرکز در داخل و خارج کشور و ایجاد و توسعه ارتباط مناسب با آنها در جهت اهداف مرکز.
- اعطای جوایز و نشان‌های علمی ـ فرهنگی در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی.
برنامه‌ریزی و پشتیبانی
- سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی کلان و تقویت بعد ستادی مرکز و تعامل هم‌افزایانه و راهبردی و بنیادی با همه مراکز و نهادهای متناظر و فعال در این زمینه، ضمن صیانت و ارتقاءبخشی به فعالیتهای صفی بدون تداخل و موازی‌کاری با دستگاه‌های دیگر.
- تدوین برنامه‌ها و سیاست‌های متناظر با چشم‌انداز مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
- مساعدت و پشتیبانی معنوی و مالی و زمینه‌سازی جهت مشاوره و خدمات علمی به سایر مراکز فعال در این زمینه.
آموزش و پژوهش
- طراحی و تأسیس سامانه رصد، پایش و طبقه‌بندی آسیب‌ها و شبهات و اولویت‌گذاری آنها بر اساس الگوی منطقی.
- انجام طرح‌های پژوهشی و تولید دانش‌نامه، فرهنگنامه، کتب و مجلات تخصصی و علمی ـ پژوهشی.
- ایجاد سیستم منظم شناسایی شبهات و پاسخگویی علمی و روشمند به شبهات.
- برگزاری کرسی‌های علمی و نشست‌ها و نمایشگاه‌های تخصصی در سطوح مختلف حوزه و مراکز علمی.
- طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی رسمی و غیررسمی، سمینارها و همایش‌های علمی و تربیت نیروهای پاسخگو به شبهات.
پاسخ چندرسانه‌ای
- ایجاد شبکه‌های مجازی پاسخگویی به شبهات دینی از طرق مختلف.
- تولید محتوا در زبان‌های مختلف جهت بارگذاری در سایت.
- ارائه کلیپ‌های تصویری، پادکست، موشن و … با محوریت پاسخ‌دهی به شبهات و دفاع از کیان اسلام و تشیع و نظام اسلامی با رویکرد تهاجمی به جریان‌های انحرافی و التقاطی.
- شناسایی و تهیه بانک جامع اطلاعاتی، شبکه‌ها، چهره‌ها وجریان‌های رسانه‌ای که به طور مستقیم و غیرمستقیم به القای شبهات ضد دینی و التقاطی و ایجاد انحراف در جامعه می‌پردازند.
- برگزاری جشنواره‌ها، نشست‌ها و همایش‌ها با موضوعات رسانه‌ای.
- ایجاد کارگروه‌های کارشناسی و تخصصی برای تولید یا حمایت از محصولات رسانه‌ای.
گروه‌های علمی و میزهای تخصصی
- تولید محتوا و روزآمدکردن پاسخ‌های انجام شده و عرضه آن در قالبهای متعارف و جدید.
- تأکید بر خروجی‌های متعدد و روزآمد در فضای حقیقی و مجازی با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی.
- رصد و آینده‌پژوهی شبهات و آسیب‌های مطرح در حوزه دین و ارائه راهبردهای مواجهه کارآمد و اثرگذار در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی.
- انجام مطالعات منظم علمی و هدایت‌گری روشمند در راستای شناخت مقوله شبهه و آسیب و بررسی راه‌های ایجاد، نفوذ، گسترش، کنترل و مدیریت آنها.
- ایجاد شبکه نخبگان و نیز اندیشمندان حوزه، مرتبط با فعالیتهای مرکز با تأکید بر جوان‌گرایی.
- تشکیل میزهای تخصصی گفتمان سازی فعال و مواجهه با مسائل و شبهات بنیادین و حل آنها.
اساسنامه
مصوبه ۶۰۷ - اساسنامه مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
مقدمه: به منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخگویی به پرسشهای بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات مطرح در حوزه دین، توسعه و تقویت نوآوری‌ها در عرصه مواجهه فعال و عالمانه با شبهه‌افکنی بر اساس مناظرات و جدال احسن، ارتقاء و تقویت توانمندی حوزویان در مواجهه علمی با شبهات و پرسشهای نوپدید، و تقویت دانش و مهارتهای مناظره و گفت‌وگوی علمی، «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات» که پیش از این، وابسته به شورای عالی حوزه‌های علمیه بود، از تاریخ تصویب این اساسنامه، زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و بر اساس ضوابط این اساسنامه، به فعالیت می‌پردازد.
ماده ۱. مرکز، وظایف زیر را بر عهده دارد:
- طراحی و تأسیس سامانه آسیب‌شناسی و شبهه‌شناسی و طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری پرسش‌ها و شبهات بر اساس الگوی منطقی
- ایجاد سیستم منظم پاسخگویی علمی و روشمند به پرسش‌ها و شبهات بنیادین
- ایجاد آرشیو جامع و طراحی و تأسیس سامانه اطلاع‌رسانی چندزبانه از نتایج فعالیتهای علمی
- شناسایی کانونهای خارجی و داخلی فعال در جهت تهاجم فرهنگی و ایجاد شبهات
- شناسایی مراکز پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات در داخل و خارج و توسعه ارتباط مناسب با آنها در جهت اهداف مرکز
- طراحی روشهای ارتقای دانش حوزویان در جهت انجام‌دادن مناظرات علمی و آشنایی با فنون و مهارتهای مجادلات احسن
- بهره‌گیری از فن‌آوری نوین جهت تهیه و تولید برنامه‌های نرم‌افزاری و طراحی پایگاه‌های اینترنت و اینترانت در راستای اهداف مرکز
- انتشار دستاوردهای علمی مرکز از طرق مناسب، از قبیل چاپ کتاب و نشریه
- برگزاری کرسی‌های نقد و مناظره و نظریه‌پردازی
ماده ۲. ارکان مرکز، عبارت‌اند از:
- شورای سیاست‌گذاری
- رئیس
ماده ۳. وظایف شورای سیاست‌گذاری مرکز، عبارت است از:
- بررسی و تأیید خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان مرکز
- تصویب برنامه‌های کلان مرکز و پیشنهاد توسعه مرکز، به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- تصویب برنامه و بودجه سالانه مرکز و پیشنهاد به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- تصویب ساختار و تشکیلات مرکز و پیشنهاد به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- بررسی و تصویب آیین‌نامه‌های داخلی مرکز
- ارزیابی جامع و کارشناسانه برنامه‌های مرکز
- نظارت بر روند کلی فعالیت مرکز
- تأیید ایجاد دوره‌های آموزشی رسمی و اجرای رشته‌های تحصیلی و پیشنهاد آن به شورای گسترش حوزه‌های علمیه، جهت تصویب
- بررسی و تصویب تأسیس رشته‌های پیشنهادی یا تغییر در برنامه درسی رشته‌ها، جهت پیشنهاد به شورای عالی حوزه
- تصویب خط مشی‌های مرکز برای ارتباط با سایر مراکز و مؤسسات داخلی و خارجی
- تصویب برنامه پژوهشی مرکز
- بررسی و تصویب اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، سمینارها و همایش‌های علمی
- تأیید صلاحیت اعضای هیئت علمی مرکز و همکاران علمی رسمی
- تصویب انتشار نشریات علمی
ماده ۴. شورای سیاست‌گذاری مرکز، از افراد زیر تشکیل می‌شود:
- رئیس مرکز
- معاون پژوهشی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- معاون تبلیغ مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- چهار نفر از صاحب‌نظران حوزوی مسلط بر یکی از رشته‌های معارف اسلامی علاوه بر فقه و اصول، و آشنا با جریانات فکری و فرهنگی مهم داخلی و خارجی
تبصره ۱: اعضای حقیقی شورا، با انتخاب و حکم مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، به مدت دو سال منصوب می‌شوند.
تبصره ۲: اعضا، یک نفر را از میان خود، برای مدت دو سال به عنوان رئیس شورا، انتخاب می‌کنند.
ماده ۵. رئیس مرکز، از میان فضلای آشنا با جریانات فکری و فرهنگی و مسلط بر یکی از رشته‌های معارف اسلامی، به وسیله مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و با حکم وی، به مدت سه سال منصوب می‌شود و انتصاب مجدد وی، بلامانع است.
ماده ۶. وظایف رئیس مرکز، عبارت است از:
- پیشنهاد خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان مرکز، به شورای سیاست‌گذاری
- تهیه برنامه‌های کلان مرکز و پیشنهاد به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد آیین‌نامه‌های داخلی به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد ساختار و تشکیلات مرکز به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد برنامه و بودجه سالانه مرکز به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، سمینارها و همایش‌های علمی
- امضای قراردادها و اسناد مالی و غیر مالی و کلیه مدارک تعهدآور مرکز
- نصب معاونان پس از تأیید مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و پذیرش استعفا یا عزل آنها
- تأیید و انتصاب مدیران گروه‌های مرکز
- نظارت بر حسن اجرای وظایف مرکز
- اجرای مصوبات شورای سیاست‌گذاری مرکز
- ارائه گزارش سالیانه عملکرد مرکز به شورای سیاست‌گذاری و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
ماده ۷. کلیه مراحل اداری تشکیل مرکز و فعالیتهای آن، بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حوزه و شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی خواهد بود.
ماده ۸. از تاریخ تصویب این اساسنامه، کلیه مصوبات مغایر از جمله مصوبه ۵۲۳ و ۵۲۹ و ۵۴۳، ملغا می‌گردد.
ماده ۹. این اساسنامه در ۹ ماده و ۲ تبصره، در جلسات مورخه ۹/۱۲/۱۳۸۷ و ۲۳/۱۲/۱۳۸۷ و ۷/۱/۱۳۸۸ و ۱۴/۱/۱۳۸۸ به تصویب شورای عالی حوزه‌های علمیه رسید.
اهداف عملیاتی
اول: گفتمان‌سازی فعال
- شکل‌دهی میزهای تخصصی (هسته‌های فعال گفتمان‌سازی)
- نشست‌های علمی (تاملات)
- مدارس شبهه‌پژوهی
- نگاه راهبردی به شبهه و آینده‌پژوهی شبهه
- شبکه‌سازی ملی و بین‌المللی رصد و پاسخ به شبهه
- پاسخگویی به شبهات بنیادین
- راه‌اندازی بخش بین‌الملل
- فصلنامه مطالعات شبهه‌پژوهی
- حمایت از پایان‌نامه‌های حوزوی بر محور پاسخگویی به شبهات
دوم: هم‌افزایی مراکز فعال پاسخگویی
- قطب‌های تخصصی پاسخ به شبهات
- اساتید و محققان پاسخگو
سوم: آموزش متخصصان رصد و پاسخ به شبهه (آموزش پاسخگو)
- رویدادهای یک روزه پاسخ به شبهه
- رشته تخصصی شبهه‌شناسی و پاسخ به شبهات
- دوره‌های کوتاه مدت شناخت شبهه و پاسخ به آن
چهارم: جشنوار ه پاسخ برتر
پنجم: آثار مکتوب پاسخ به شبهه
ششم: ادبیات داستانی و هنر
- تولید داستان و رمان پاسخ به پرسش و شبهه
- استفاده از ظرفیت شعر
هفتم: ویکی‌پاسخ
هشتم: پاسخ چند رسانه‌ای
- تلویزیون اینترنتی "پاسخ TV "
- اپلیکیشن پاسخ به شبهه
- فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
- تولید محصولات چند رسانه‌ای
- تولید نسخه جدید نرمافزار پاسخ۳ (۲۰٬۰۰۰ پاسخ به سؤال و شبهه)
نهم: پایگاه‌های اطلاعاتی مرکز
- سامانه هوشمند رصد و تحلیل محتوا
- سبد جامع مشترک (سامانه یکپارچه اطلاعات و پاسخ به سؤالات)
فعالیتهای دوره جدید مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (از اردیبهشت ۱۳۹۹) و اولویت‌ها
(با محوریت رصد کامل، شبهه‌شناسی، پاسخ و گفتمان‌سازی)
الف) سامانه هوشمند رصد و تحلیل شبهات:
- رصد هوشمند (ظرفیت رصد موجود)
- پایش اطلاعات و ارائه داشبورد فعال سؤالات و شبهات (ترندها)
- شبهه‌شناسی، تحلیل، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شبهات
- اشتراک‌گذاری شبهات برای همه مراکز همسو (ملی، داخلی و بین‌المللی)
- رصد و تحلیل مراکز و افراد ویژه شبهه‌افکن
- رصدهای میدانی (از شهر، استان و کشورها)
- رصد و تحلیل منابع و متون مستعد شبهه‌سازی
ب) سامانه سبد یکپارچه اطلاعات (پاسخ به سؤالات)
- جمع‌آوری و اشتراک‌گذاری اطلاعات جامع
- پاسخ هم افزا تمام مراکز فعال
- به روز شدن اطلاعات
- تمرکز بر ظرفیت مشترک پاسخگویی
- طبقه‌بندی پاسخ‌ها بر اساس مخاطب (مخاطب‌شناسی)
- انواع پاسخگویی مکتوب، تلفنی، دیجیتالی، حضوری و …
ج) شکل‌دهی میزهای تخصصی (پاسخ به شبهات بنیادین)
- هسته گفتمان سازی فعال و هجومی نه منفعل
- مواجهه با جریان‌های شبهه‌افکن
- ایده‌پردازی در پاسخ به شبهات
د) نشست‌های علمی (نخبگانی) مجازی
عملکرد چهارماهه:
- مسئله فلسطین در سیاست خارجی نظام اسلامی
- کرونا و مسئله شر
- سبک‌شناسی پاسخ به شبهات از سوی معصومان(ع)
- پرسشهای فقهی عزاداری در دوران کرونا
- روش‌شناسی استنباط نظام اقتصادی (فقه بورس)
ه) ویکی پاسخ (سامانه دانشنامه‌ای)
- ارائه پاسخ‌ها در قالب ویکی
- مشارکت همگانی و امکان ویرایش همه مراکز همسو
- گستردگی موضوعات
- مخاطب عمومی و ساده‌نویسی
- تغییر و بروزرسانی همیشگی
- پرهیز از زیاده‌نویسی
- ارتباط بین زبان‌ها
و) پاسخ TV (سامانه دیداری و شنیداری)
- تولید آیتم‌های تصویری، موشن، پندتصویر و براکت
- بارگزاری تولیدات در فضای مجازی
- رادیو و تلویزیون اینترنتی
ز) استفاده از ظرفیت بالفعل محققان حوزوی (طرح اساتید پژوهش پاسخگو)
- مشارکت فعال محققان در ارائه مقاله و کتاب
- ارتباط محققان بالفعل و پاسخ‌دهی به شبهه
ح) ارتباط با مدارج علمی (ساماندهی پایان‌نامه‌های حوزوی بر اساس پاسخگویی به شبهات)
- ارائه عنوان پایان‌نامه (ناظر به حل مسئله و شبهه) به مدارج علمی
- ارائه یک مقاله مستخرج از تحقیق جهت مطالعات و پاسخگویی به شبهات قبل از دفاع
- ارائه حداکثر ۵ پاسخ مستخرج از تحقیق قبل از دفاع
ط) بخش بین‌المللی
- تنوع زبانی سایت و ویکی پاسخ
- برگزاری نشست‌های علمی مجازی با محوریت زبان کشور مقصد
- تولید آیتم‌های تصویری پاسخ به شبهه
ی) بخش آموزش
- برگزاری دوره‌های شناخت شبهه و پاسخ به آن (موضوعی، تخصصی و عمومی)
- برگزاری دوره‌های پاسخگویی مکتوب، صوتی و تصویری
ک) شبکه‌ای‌سازی رصد و پاسخ به شبهه در تمام استان‌ها و کشورهای منتخب
- اتصال آنان به شبکه تحلیل و رصد شبهات
- مشارکت در برگزاری نشست‌های علمی مجازی
ل) بهره‌گیری از ظرفیت بالفعل مراکز و مؤسسات علمی تخصصی حوزه به عنوان قطب‌های تخصصی پاسخ به شبهات
- قطب پاسخ به شبهات فقهی (مثلا: مرکز فقهی ائمه اطهار)
- قطب پاسخ به شبهات مهدویت (مثلا: مرکز تخصصی مهدویت)
- قطب پاسخ به شبهات وهابیت (مثلا: مؤسسه دارالاعلام)
- قطب پاسخ به شبهات قرآنی (مثلا: مرکز تخصصی تفسیر)
م) سلامت بهداشت روان (کلینیک) بر اساس پرسش و پاسخ
ن) جشنواره پاسخ
- جایزه پاسخ برتر سال
- درجه‌بندی (گریدسازی)
س) بهره‌گیری از ظرفیت بالفعل ادبیات هنری
- شعر
- داستان و رمان
- فیلم‌نامه
ع) ایجاد رشته تخصصی شبهه‌شناسی و پاسخ به شبهات