دلایل حرمت سفر زیارتی در وهابیت

سؤال

آیا وهابی‌ها به جز حدیث لا تشدالرحال دلیلی دیگری هم برای حرمت سفر به سوی زیارت قبور اقامه كرده است؟

وهابی‌ها به جز حدیث «لاتشدالرحال» سه دلیل دیگر را نیز بر حرمت و بدعت بودن سفر به سوی زیارت قبور انبیا و اولیا اقامه کرده اند. این ادله شامل اجماع، رفتار مالک بن انس و دلیل عقلی می‌شود. البته هیچکدام از این دلایل بر حرمت سفر به سوی زیارت دلالت ندارند.

ادعای اجماع

وهابی‌ها بر حرمت سفر ادعای کرده اند که مسلمانان بر این امر اتفاق دارند. آنان می‌گویند سخن علما نیز ظهور بیشتر بر این دارد که هیچ کسی نباید برای زیارت قبری از قبور سفر کند. وهابی‌ها به این باور‌اند که هیچ یکی از ائمه مذاهب در این حکم اختلاف ندارد. صحابه نیز از حدیث «لاتشدالرحال» منع سفر را فهمیده‌اند. از این رو شخصی به نام قزعه هنگامی که رفتن به «طور» را برای نماز قصد نموده بود عبدالله بن عمر او را از این سفر منع کرده و به او گفت که سفر برای نماز فقط به سوی مساجد سه‌گانه انجام می¬شود. آنان مدعی هستند حتی سفر به سوی مسجد قبا به اتفاق ائمه چهارگانه جایز نیست. وهابی¬ها ادعا کرده اند که جمهور علماء سفر به سوی غیر مساجد سه‌گانه را جایز نمی¬دانند و برخی از متأخرین را مانند سبکی، ابو حامد غزالی، ابو محمد مقدسی و دیگران که آن را جایز دانسته و موجب تقرب به خدا می¬دانند از بدعت گذاران شمرده و این حکم آنان را مخالفت با احادیث و خرق اجماع تلقی نموده اند.

دیدگاه مذاهب اربعه درباره حدیث لاتشدالرحال

حدیث لاتشدالرحال در متون اهل سنت آمده است که پیامبر اسلام(ص) فرموده است: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إلا إلى ثَلَاثَه مَسَاجِدَ مَسْجِدِي هذا وَ مَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الْأَقْصَى؛ بار سفر بسته نمی‌شود مگر به سوی سه مسجد، مسجد من(مسجد النبی)، و مسجد الحرام و مسجد الاقصی».

هیچ عالمی از علمای مذاهب اربعه اهل سنت از حدیث لاتشدالرحال حرمت سفر به سوی زیارت و حتی به سوی مسجدی غیر از این مساجد سه گانه را نتیجه نگرفته است. از بیان عقاید عالمان مذاهب چهارگانه اهل سنت در پاسخ به حدیث لاتشدالرحال مبنی بر جواز سفر به زیارت قبور انبیا و اولیا و نفی دلالت «حدیث لا تشد الرحال» بر حرمت و بدعت زیارت قبور، بلکه حتی بر نفی حرمت سفر به سوی مسجدی غیر از مساجد سه گانه، بطلان و بی اساس بودن دلیل اجماع وهابیت بر حرمت سفر به سوی زیارت آشکار می¬گردد، بنابراین وهابی ها فقط ادعای اجماع کرده و حتی نتوانسته نظر چند عالم غیر وهابی را بر حرمت سفر به سوی زیارت قبور را مطرح کنند. افزون براینها، ادعای آنان مبنی بر اتفاق مسلمانان بر حرمت سفر برای زیارت، با واقعیت تطابق ندارد؛ بلکه زیارت قبور انبیا و اولیا و حتی زیارت قبور مسلمانان، سنت مستمره در بین آنان بوده و از این رو تا زمان ابن تیمیه هیچ کسی نه از حدیث شدالرحال و نه از جایی دیگری تحریم سفر برای زیارت را نه فهمیده و تا قرن هشتم هیچ کسی بر این سیره مسلمین اعتراضی نکرده و بعد از ابن‌تیمیه هم این سنت حسنه همچنان در میان غیر وهابیان ادامه داشته است.

اما فهم صحابه از حدیث نیز هیچ دلالتی بر حرمت سفر برای زیارت قبور ندارد؛ زیرا طبق روایت نقل شده مربوط به قزعه که برای نماز خواندن می‌خواست به «طور» سفر کند و ابن عمر او را از سفر برای این قصد منع کرد، علتش این بوده که نماز خواندن در طور نسبت به جاهای دیگر از فضیلتی برخوردار نیست و مجرد سفر به «طور» هیچ منع عقلی و شرعی ندارد.

عملکرد انس بن مالک

وهابی ها عمل¬کرد انس بن مالک در کنار قبر پیامبر خدا را دلیل دیگر بر منع شدالرحال به سوی قبر پیامبر خدا گرفته‌اند. آنان می¬گویند او بعد از سلام دادن به نبی(ص) پشت به دیوار قبر تکیه زد و سپس دعا خواند اگر سفر به سوی قبر رسول خدا جایز بود نباید هنگام دعا کردن پشت به قبر می‌ایستاد.

این دلیل وهابیها کاملاً با ادعای آنان نامربوط است؛ زیرا نحوه¬ ایستادن مالک در کنار قبر نبی(ص) اولاً هیچ دلالتی بر منع سفر ندارد؛ بلکه این عمل مالک به نوعی، خود دلیل بر مشروعیت زیارت و صحت آن از نظر صحابه تلقی می‌شود.

ثانیاً ایستادن مالک پشت به دیوار قبر در فیض القدیر مردود شمرده شده بلکه ابو حنیفه رئیس مذهب حنفیه در مسند خود از ابن عمر نقل کرده که سنت این است که از سوی قبله رو به قبر نبی(ص) رفته شود در حالی که پشت زائر به سمت قبله قرار گرفته و رو به قبر بایستد و سپس بگوید: «السلام علیك أیها النبی ورحمه الله وبركاته»؛ زیرا رسول الله(ص) با پهلوی راست رو به قبله در قبر شریف قرار دارد بلکه به طور مطلق زیارت قبور از پیش روی متوفی بهتر است.

دلیل عقلی

وهابی¬ها بر حرمت سفر برای زیارت، دلیل عقلی هم اقامه کرده اند. آنان می¬گویند دین مبنی بر دو اصل است یکی اینکه عبادت نشود مگر خدای یگانه¬ای که شریک ندارد و دوم اینکه این خدا هم عبادت نشود مگر با آنچه که تشریع شده است و نباید با بدعت عبادت شود چنانکه خداوند متعال فرموده است: ﴿فَمَنْ كانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یشْرِكْ بِعِبادَه رَبِّهِ أَحَدا؛ پس هر كه اميد دارد كه به پيشگاه پروردگار خويش رود بايد عمل شايسته كند و هيچكس را در عبادت پروردگارش شريك نكند﴾.

توضیح این دلیل ابن تیمیه این است که عبادت غیر خدا عقلاً جایز نیست و همچنین عقل، عبادت خدا را با امر غیر مشروع هم جایز نمی‌داند. و از نظر او سفر به قصد زیارت قبر انبیا و اولیا یا عبادت غیر خداست و یا عبادت خدا به وسیله چیزی است که از طرف خدا تشریع نشده است. بنابراین هردو فرض از نظر عقل ممنوع است.

دلیلی را که ابن تیمیه در توجیه حرمت سفر برای زیارت قبور، عبادت نشدن غیر خدا و نیز عبادت شدن خدا به وسیله امر غیر مشروع و بدعت آمیز را به میان کشیده، به هیچ وجه شامل زیارت قبور نمی‌شود. اگر مسئله عبادت خدا یا عبادت خدا با امر غیر مشروع در اینجا مطرح گردد، باید خود زیارت مورد توجه قرار گیرد نه سفر به زیارت؛ زیرا سفر برای زیارت قبور از اسمش پیدا است که عبادت نیست بلکه سفر است و این سفر برای مقاصد و اغراض مختلف انجام می‌شود. بنابراین سفر به خودی خود نه عبادت خدا است و نه عبادت غیر خدا. اما اگر سفر به قصد زیارت قبر رسول خدا(ص) و یا سایر قبور انجام شود این سفر تبدیل به عبادت غیر خدا نمی‌شود. پس اگر خود زیارت، عبادت غیر خدا و یا عبادت خدا با امر غیر مشروع نیست، سفری که به قصد آن انجام می‌شود با هیچ دلیلی نمی‌تواند عبادت غیر خدا یا عبادت خدا با امر غیر مشروع باشد. ولی وهابی¬ها سفر برای زیارت قبور را به دلیل اینکه عبادت غیر خدا و یا عبادت خدا با امر غیر مشروع تحقق پیدا نکند آن را محکوم به بدعت و حرمت کرده اند. در حالی¬که بزرگان و مؤسسین وهابیت اصل زیارت قبور را جایز می¬دانند. ابن تیمیه می¬گوید زیارت قبور با زیارت شرعی برای کسی که با این زیارت به آن نزدیک می¬شود مانعی ندارد.