الإرشاد
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
کتاب الإرشاد از کیست و چه موضوع و محتوایی دارد؟
الإرشاد کتابی است که در آن به زندگی اجتماعی و احوال امامان معصوم(ع) پرداخته شده است. شیخ مفید از عالمان بزرگ شیعه نویسنده این کتاب است. این کتاب از آن جهت که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری نوشته شده معتبر و ارزشمند است.
نویسنده
مفيد در يازدهم ذى قعده سال 336 يا 338 هجرى در قريه «سويقه ابن بصرى» كه از توابع «عكبرا» بود بدنيا آمد، و «عكبرا» در ده فرسنگى شمال بغداد نزديك شهر دجيل قرار دارد.[۱]
فضيلت او در فقه و كلام و روايت وثاقت و علم مشهورتر از آن است كه توصيف شود. آنگاه متجاوز از ۱۷۰ كتاب از تأليف او را نام مى‌برد. علامه حلى در كتاب خلاصه در باره مفيد گويد: او از بزرگترين مشايخ شيعه و رئيس و استاد آنها است هر كه پس از او آمده از علم او استفاده كرده است. علامه بحر العلوم در فوائد رجاليه پس از مدح بسيارى از مفيد گويد: تمام جهات فضيلت در او جمع شده و رياست دانشمندان باو منتهى گشت و همگى در علم و فضل و عدالت و وثاقت و جلالتش متفقند، محاسن آن بزرگوار بسيار و مناقبش بيرون از شمار است، مردى بود سريع الانتقال، حاضر جواب، كثير الرواية، خبير در شعر و اخبار و رجال، و راستگوترين مردم زمان در حديث، آشناترين آنها در فقه و كلام بوده، هر كه پس از او آمده از او استفاده كرده است.[۲]
معرفی و محتوا
ابوعبداللّه محمد بن محمد بن نعمان بغدادى، ملقب به شيخ مفيد از عالمان برجسته شيعه است كه در قرن چهارم ودهه نخست قرن پنجم هجرى مى‌زيست. شيخ طوسى يكى از شاگردان شيخ مفيد، در وصف او مى‌گويد: محمد بن محمد بن نعمان مكنى بابى‌عبداللّه،معروف به ابن معلم از متكلمان شيعه است كه در دورانش رياست شيعه به او منتهى شد. او در علم و صناعت‌ِ كلام‌مقدم بر ديگران، و در فقه، سرآمد فقهاى زمانه و مردى سريع الانتقال، با فطانت و حاضر جواب بود، و نزديك به‌دويست جلد كتاب كوچك و بزرگ نگاشت. وى در زمان سلطان مقتدر آل‌بويه، عضدالدوله زندگى مى‌كرد. و به دليل وجود گرايش‌هاى شيعى پادشاهان آل‌بويه‌و شخص عضدالدوله، شيخ مفيد و شيعيان از حمايت او و فرمانروايان اطراف بغداد برخوردار بودند.
كتاب الارشاد قديمى‌ترين كتاب منظم و مفصل در تاريخ زندگى ائمه(عليهم السلام) است كه در آن شيخ مفيدŠ تاريخ تولد، شهادت، حوادث دوران زندگى هر امام(عليه السلام)، دلائل امامت و مدت آن، معجزات، كرامات وتعدادى از اخبار آن بزرگواران را ذكر كرده است. اين كتاب به صورتى تدوين يافته كه وقايع تاريخى در آن با گرايش‌هاى‌كلامى و اعتقادى همراه است. سعى نويسنده در اين كتاب، بيان عقيده خاص شيعيان ذيل حوادث تاريخى است.شيخ مفيد در الارشاد شرح حال جداگانه‌اى از زندگى پيامبر… و فاطمه زهرا ننوشته و باب‌مستقلى در اين مورد نگشوده است، ولى سعى كرده حوادث مهم تاريخى صدر اسلام و زندگى پيامبرصلى الله عليه و آله وسلم و فاطمه زهرا را در حيات سياسى، اجتماعى و نظامى و اعتقادى حضرت على(عليه السلام) بگنجاند.
شيخ مفيد در مقدمه مختصرى كه بر اين كتاب دارد انگيزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضاى كسى‌ذكر مى‌كند كه از او درخواست كرده است كتابى در مورد تاريخ زندگى، حوادث دوران و نام‌هاى ائمه(عليهم السلام) بنگارد. گفتنى است نگارش اين كتاب در زمانى بود كه مباحثه‌ها و مناظره‌هاى كلامى، فقهى و تاريخى ميان‌دو فرقه مهم اسلامى شيعه و سنى به اوج خود رسيده بود و شيخ مفيد به عنوان رئيس طايفه اماميه در خط مقدم اين‌مباحث حضور داشت. وجود چنين شرايطى مى‌توانست انگيزة مهمى براى نگارش كتابى در اين زمينه فراهم آورد.
در واقع كتاب الارشاد با انگيزه‌هاى كلامى و براى اثبات امامت امامان شيعه، به مسائل تاريخى نظر دارد.شيخ مفيد نه‌تنها احاديث و اخبار را نقل كرده، بلكه با تفسير و تحليل‌هاى عقلى كه ذيل اخبار آورده، بهره‌هاى كلامى‌فراوانى از نقل حوادث برده است، و اين امر سبب شده تا كتاب تاريخى او جنبه كلامى نيز داشته باشد. مورخان بسيارى كه بعد از شيخ مفيد به نگارش تاريخ زندگانى چهارده معصوم(عليهم السلام) پرداخته‌اند به گونه‌اى ازروش تاريخ‌نگارى شيخ مفيد متأثر بوده‌اند. اين امر را به وضوح مى‌توان در كتاب‌هايى مانند اءعلام الورى باعلام‌الهدى، اثر طبرسى و كشف الغمه اربلى مشاهده كرد.[۳]
منابع
- ↑ ترجمه ارشاد شيخ مفيد، رسولي محلاتي، سيد هاشم، تهران، اسلامیه، بی‌تا، ص۱۵.
- ↑ ترجمه ارشاد شيخ مفيد، رسولي محلاتي، سيد هاشم، تهران، اسلامیه، بی‌تا، ص۱۸.
- ↑ على كربلايى پازوكي، «معرفى و بررسى تحليلى سه اثر كهن تاريخى شيعه (الارشاد، اعلام الورى و كشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.