تعلق نگرفتن اراده خدا به جانشینی امام علی(ع)

سؤال

اگر انتخاب خلفا پس از پیامبر(ص) از سوی خداوند می‌بود، خدا نمی‌گذاشت کسی غیر از جانشین مورد اراده او خلیفه پیامبر(ص)‌ شود.

اراده خداوند نسبت به انتصاب جانشین پیامبر(ص) را مانند دیگر دستورات دینی، از نوع اراده تشریعی دانسته‌اند. خدا در اراده تشریعی خود، دستورات را از طریق پیامبر(ص) به مردم می‌رساند تا آنها بر اساس اختیاری که دارند به آنها عمل کنند. پیامبر(ص) دستور انتصاب علی بن ابی‌طالب به عنوان جانشین خود را بارها اعلام کرد؛ ولی پس از رحلت وی جز اندکی از مسلمانان، به این دستور توجهی نکردند.

به اعتقاد عالمان شیعه، اراده خدا در درجه اول به کمال انسان تعلق گرفته است و از طرفی، کمال انسان بدون اختیار داشتن وی ممکن نیست؛ بنابراین خداوند نسبت به انجام دستوراتش اراده تشریعی داشته و انجام آن را به عهده اختیار انسان‌ها گذاشته است. انسان‌ها وقتی اختیار سرپیچی از دستورات الهی را دارند، با انجام آنها به کمال می‌رسند. بر این اساس، کمال مسلمانان در صدر اسلام را، عمل به دستور خدا درباره جانشینی علی بن ابی‌طالب شمرده‌اند؛ که بیشتر آنها با اختیاری که داشتند از آن سرپیچی کردند.