تفاوت قسط و عدل

سؤال

آيا قسط و عدل با يكديگر متفاوتند؟ تفاوت آنها را با ذكر مثال بيان كنيد.

براي شناخت معاني واژگان زبان عرب علاوه بر رجوع به فرهنگ لغت ، مي توانيم از بررسي موارد استعمال آن واژه ها در متون عربي از جمله در قرآن و روايات نيز کمک بگيريم.

اما تعريف عدل: حالتي است بين افراط و تفريط به گونه اي که در اين حد وسط زيادي يا نقصاني قرار نداشته و اعتدال کامل مراعات شده و به خاطر همين مفهوم است که از ميانه روي، مساوات و... به «عدل» تعبير گرديده است.

نتيجه و هدف عدل و شاخصه اصلي آن اين است که هر چيز در جاي خود قرار گيرد و هر کسي به آن چه شايسته است برسد. يعني هر موجود به آنچه استحقاق و لياقت آن را داشته بايد برسد و اگر لياقت يک موقعيت و حالت برتر را نداشته هرگز آن رتبه به او داده نمي شود.

اما قسط از لغت اضداد است که هم به معني عدل مي آيد و هم به معناي ظلم و تعدي . که براي روشن شدن اين مطلب به ترجمه آيات ۹ از سوره حجرات (معناي عدل) و آيه ۱۵ از سوره جن (به معناي ظلم و تعدّي) توجه کنيد.

برخي در تفاوت قسط با عدل چنين گفته اند که قسط جنبه تطبيق مفهوم عدالت و اجراء آن در مصاديق و مواردش را دارا است و وقتي عدل بخواهد تحقق و بروز داشته باشد، از آن به قسط تعبير مي گردد. يعني عدل قسطي است که ظهور يافته و محسوس گشته و از همين روست که ترازو کردن اشياء را قسط مي گويند. چون عدل و تعادل را به صورت آشکارا نمايش مي دهد. شاهد اين تفاوت آيه ۹ از سوره حجرات است که مي فرمايد: ﴿...فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾ که در اين آيه ۲ واژه عدل و قسط کنار هم آمده است و ظاهراً بايد اين دو واژه متفاوت باشد.

در تفسير نمونه در بيان تفاوت بين قسط و عدل ذيل آيه ۲۹ از سوره اعراف آمده است که: مي دانيم عدالت مفهوم وسيعي دارد که همه اعمال نيک را در بر مي گيرد، زيرا حقيقت عدالت آن است که هر چيز را در مورد خود به کار برند و به جاي خود نهند، گرچه ميان عدالت و قسط تفاوتي وجود دارد، عدالت به اين گفته مي شود که انسان حق هر کسي را بپردازد و نقطه مقابلش آن است که ظلم و ستم کند و حقوق افراد را از آنها دريغ دارد، ولي قسط مفهومش آن است که حق کسي را به کس ديگري ندهند و به تعبير ديگر تبعيض روا ندارد و نقطه مقابلش آن است که حق کسي را به ديگري بدهند ولي مفهوم وسيع اين دو کلمه مخصوصاً هنگامي که جدا از يکديگر استعمال مي شوند تقريباً مساوي است و به معناي رعايت اعتدال در همه چيز و همه کار و هر چيز را به جاي خويش قرار دادن مي باشد.

بنابراين در تفاوت قسط و عدل گفته مي شود که اولاً عدل فقط در همان معناي اعتدال و ميانه روي به کار مي رود اما قسط علاوه بر معناي عدالت، در معناي مخالف آن نيز يعني در ظلم وتعدي نيز به کار مي رود، اما در حالتي که قسط در معناي عدالت به کار رود در اين صورت قسط از آن جهت که در بر دارنده مفهوم «اعتدال و حفظ از انحراف و افراط و تفريط است، با عدل هم معنا مي باشد. اما در اين صورت نيز جهت تفاوتي بين اين دو واژه وجود دارد که عبارت از اين است که قسط جنبه ظهور و اجراء عدل است يعني قسط حصّه و نصيبي است که در تقسيم آن برابري و عدالت رعايت شده باشد.

تفاوت ديگر اين است که عدل معنايش اعطاي حق است و مقابلش ظلم است، اما قسط به معناي تبعيض قائل نشدن است.