اولین کتاب رجالی شیعه
سؤال
اولین کتاب رجالی شیعه در چه تاریخی و به دست چه کسی نوشته شده و عاقبت آن چه شده است؟
اولین کتاب‌های رجالی شیعه در قرن اول و دوم هجری قمری، به دست ابی رافع، ابی مخنف و محمد حبیش نوشته شده‌اند؛ البته این کتاب‌ها از میان رفته‌اند. نخستین کتاب رجالی شیعه که امروزه در دسترس است، کتاب رجالی برقی است که در سال ۱۸۳ق نگاشته شده است.[۱]
سیر تدوین نخستین کتاب‌های رجالی شیعه چنین است:
- رجال ابن ابی رافع، عبیداللَّه قرن یکم: مؤلّف، کاتب امیرمؤمنان علی (علیه السلام) بوده است و در کتاب خود، فهرست اسامی شهدای جنگ‌های جمل، صفّین و نهروان را آورده است؛ محقّق آقا بزرگ تهرانی، وی را اوّلین مؤلّفِ در علم رجال به شمار آورده است. ایشان در الذریعه (ج۱۰، ص۸۳)، این کتاب را با عنوان رجال ابن أبی رافع و نیز با عنوان رجال عبیداللَّه بن أبی رافع (ج ۱۰، ص۱۳۰) و نیز با عنوان ذکر شده در الفهرست شیخ طوسی (ج ۴، ص۱۸۱، ش ۸۹۸) فهرست نموده است.
- رجال أبی مخنف لوط بن یحیی ازدی (متوفای ۱۵۱ ق): شرح حال این مؤلّف در رجال النجاشی (ص۳۲۰، ش ۸۷۵) آمده است؛ امّا نام کتاب رجالی وی در فهرست آثار این مؤلّف، نیامده است.
- رجال محمد حبیش (متوفای ۱۵۸ ق): آقا بزرگ تهرانی در الذریعه (ج ۱۰، ص۱۴۷) این کتاب را با عنوان رجال محمّد فهرست نموده است.
- کتاب الرجال ابو عبد اللَّه محمّد بن خالد برقی (زنده در ۱۸۳ ق): ابن ندیم آورده است که این کتاب، مشتمل بر فهرست اسامی راویانِ از امیر مؤمنان علی (علیه السلام) است؛ آقا بزرگ تهرانی در الذریعه (ج ۱۰، ص۱۰۰، ش ۲۰۶)، این کتاب را با عنوان رجال البرقی الکبیر و نیز با عنوان کتاب مَن روی عن علی أمیر المؤمنین (ج ۲۲، ص۲۲۷، ش ۸۶۱۷) فهرست نموده است.[۱]
جستارهای وابسته