ازدواج فامیلی

سوال:

سؤال

می‌خواهم با دختر عمویم ازدواج کنم اما برخی مرا از ازدوج فامیلی منع می‌کنند، پس چرا ائمه -علیهم السلام- ازدواج فامیلی داشته‌اند.

جواب:

دانشمندان علم ژنتیک عقیده دارند که ازدواج با خویشان نزدیک، از قبیل دختر عمو و پسر عمو و دختر عمه و… می‌تواند همراه با مشکل باشد این دانشمندان می‌گویند: عیب بزرگ در ازدواج‌های فامیلی، احتمال به وجود آمدن فرزندان معیوب و ناقص می‌باشد. گفته‌اند آمار نشان می‌دهد که تعداد کودکان معلول و ناقص الخلقه و عقب مانده روانی و جسمانی، و مبتلای به بعضی بیماریهای خونی و ناهنجاریهای مربوط به استخوانها، و کوری توأم با عقب ماندگی ذهنی و بعضی انواع جنونهای جوانی و کوری و لالی، در بین ازدواج‌های فامیلی بیشتر از سایر خانواده‌ها دیده می‌شود.

البته دانشمندان مدعی نیستند، که وجود کودکان ناقص اختصاص به ازدواج‌های فامیلی دارد؛ زیرا در بین سایرین نیز فراوان مشاهده گردیده است ولی با مقایسه معلوم می‌شود که در بین ازدواجهای فامیلی نسبت به سایرین بیشتر است. و همچنین مدعی نیستند که همه ازدواج‌های فامیلی به چنین سرنوشتی گرفتار خواهند شد؛ یا اینکه همه فرزندان این خانواده‌ها ناقص خواهند شد؛ زیرا ازدواجهای فامیلی فراوان در اطراف خود مشاهده می‌کنیم، که کودکان ناقص در بینشان نیست؛ یا اگر هست شامل همه فرزندان نمی‌باشد و محدودبه یک فرزند است.

دانشمندان وجود این نواقص را معلول بیماریهای ارثی می‌دانند. و گفته‌اند: تعدادی از بیماریها در اثر توارث از پدران و مادران و اجداد به فرزندان منتقل می‌شود و عامل توارث را وجود ژنهای معیوب و ناقص می‌دانند، که در یکی از اجداد وجود دارد و به کودک منتقل می‌شود. ژن معیوب گاهی به وسیله پدر، و گاهی به وسیله مادر، و گاهی به وسیله هر دو به فرزند منتقل می‌شود. در صورتی که ژن معیوب هم از طریق پدر و هم از طریق مادر به فرزند انتقال یابد، احتمال فعال شدن آن ژن و بیماری بیشتر خواهد بود.

دکتر هانا استون و دکتر ابرام استون می‌گویند: «صفات جسمی و روانی اطفالی که از والدین خویشاوند، مثل پسر عمو و دختر عمو یا پسردائی و دختر عمه بوجود می‌آیند، از لحاظ ارثی تابع همان قوانینی است که در افراد غیر خویشاوند صادق است.» در صورتی که اگر پدر و مادر خویشاوندی نزدیکی با هم داشته باشند، محتمل است که انتقال صفات ارثی آنها به اطفالشان به مراتب بیشتر گردد و ژن مخصوص بیماری که در یکی از اجداد وجود داشته، هم از طریق پدر و هم از طریق مادر به فرزند منتقل شود و در نتیجه کودک ناقص و معیوب باشد. در صورتی که این در ازدواجهای غیر فامیلی کمتر است. ولی باید توجه داشت، که اگر دو همسردارای هیچگونه بیماری ارثی در اجداد نبوده باشند، کمترین خطری برای آنها نخواهد داشت. به هر حال تولید کودکان ناقص و معیوب در ازدواج‌های فامیلی گرچه یک احتمال بیش نیست، لیکن احتمالی است قوی و قابل توجه و بهتر است حتی المقدور از تحقق آن اجتناب گردد. یکی از کارشناسان روانشناسی بنام آقای ونوس الموتی در این مورد می‌نویسد: «مطالعات دانشمندان علم ژنتیک نشان می‌دهد که خیلی از ازدواجهای فامیلی موجب خواهد شد که فرزندان این ازدواجها، عقب افتاده باشند. البته هر ازدواج فامیلی این نتیجه را نمی‌دهد، چنان‌که هم‌اکنون میلیونها انسان سالم و شایسته در دنیا زندگی می‌کنند که از ازدواجهای فامیلی اند. در خیلی از کشورها قبل از هر ازدواجی سعی می‌شود آزمایش دقیق ژنیتکی از عروس و داماد بعمل آید که با مثبت بودن نتیجه، این گونه ازدواج‌ها صورت می‌گیرد.» دانشمند دیگری می‌نویسد: هرگاه زوجین به علت داشتن اجداد مشترک، صاحب فرزندان بیمار شوند، جای تعجب نخواهد بود؛ زیرا احتمال اینکه هر دوی آنها هتروز یگوت (هم خون) باشند، به شدت افزایش می‌یابد. در این قبیل موارد اساس محاسبه احتمالات بر وجود ژنهای نامطلوب اجداد مشترک گذاشته می‌شود. در اصطلاح علم ژنتیک نتیجه حاصل از ازدواج بین دو خویشاوند را هم خون گویند. لازم است ذکر شود که کلمه هم خون به هیچ وجه رابطه ای با گروه خون و امثال آن ندارد. بلکه منظور از هم خون همان هموزیگویت بودن یا خالص بودن فردی از نظر ژنتیکی است. پس به‌طور خلاصه لازمه هم خونی در درجه اول خویشاوند است و خویشاوند نیز به کسانی گفته می‌شود که جد یا اجداد مشترک داشته باشند. ضریب هم خونی عبارت از احتمال انتقال ژنهای مشابهی از دو والدخویشاوند به فرزندشان است. به عنوان مثال ضریب هم خونی فرزندی که از ازدواج یک پسر عمو و دختر عمو حاصل می‌شود برابر یک شانزدهم است. مفهوم این عدد آن است که فرزند چنین والدینی از نظر هر ژن خاص مورد نظر با احتمال یک شانزدهم هموزیگوت است. اما باید توجه داشت که اسلام ازدواج خویشاوندی را منع نکرده، بلکه نمونه‌های بارز آن در طول تاریخ به چشم می‌خورد که هیچ زیانی متوجه فرزندان آنها نشده است؛ نمونه بارز این ازدواج خویشاوندی، ازدواج حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) با حضرت زهرا(س) است پس با توجه به آنچه که ذکر کردیم و با توجه به مسلمات علمی و تاریخی لازم است چند نکته را متذکر شویم:

1. این قانون ژنتیکی (وراثتی) همه ازدواجهای فامیلی را مردود و ممنوع نمی‌داند.
2. افرادی که بخواهند چنین ازدواج‌هایی را انجام دهند، حتماً به جنبه پزشکی اش دقت کنند و آزمایشهای لازم را انجام دهند و تا مطمئن نشوند که از این نظر مشکلی ندارند، ازدواج نکنند.
3. آزمایشهای ژنتیکی و پزشکی و هر کاری که لازم است در این باره صورت گیرد، باید قبل از آن باشد که در اثر مطرح کردن ازدواج، میان دختر و پسر دلبستگی و علاقه ای به وجود آید و به هم امیدوار شوند. و قبل از آنکه مسئله خواستگاری آنان بین مردم پخش شود.

۴. آن ازدواجهای فامیلی که در بین خاندان پیامبر اکرم(ص) صورت گرفته مثل ازدواج حضرت علی(ع) با حضرت فاطمه(س) و هیچگونه مشکلی به دنبال نداشته، علتهایی داشته که یکی از آن علتها این بوده که: آنان با عملی که خداوند به آنان داده، باطن امور را می‌دانند و از اسرار غیب باخبرند و می‌دانسته‌اند که این ازدواج‌ها برای آنان، مشکلی را به دنبال نخواهد داشت. پس نباید با استناد به عمل آن بزرگواران، این قانون مسلم ژنتیکی و پزشکی را نادیده گرفت.

معرفی منابع برای مطالعهٔ بیشتر:

۱. مظاهری، علی اکبر، جوانان و انتخاب همسر، قم: پارسیان، ۱۳۹۰. ۲. ۳. امینی، ابراهیم، انتخاب همسر، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، ۱۳۸۷. ۴. ۵. سروری، علی‌اصغر، اصول ژنتیک پزشکی در ازدواج: اهمیت مشاوره ژنتیک در عصر صنعت و تکنولوژی، اصفهان: جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۰. ۶. ۷. سپهی‌راد، خدیجه، معلولیت‌های ناشی از ازدواج‌های فامیلی، کرمان: امید کویر، ۱۳۹۵. ۸. ۹. خاوری، هوشنگ و منوچهر شریعتی، اساس و چگونگی توارث، تهران: آسیا، ۱۳۶۳. ۱۰. ۱۱. مولوی، محمدعلی و همکاران، مشاوره ژنتیک، تهران: شباهنگ، ۱۳۶۹. ۱۲.