ترتیب سوره‌های قرآن توسط صحابه

سؤال

آیا ترتیب سوره‌های قران توسط صحابه صورت گرفته است؟

ترتیب سوره‌ها

اکثر مفسران و دانشمندان علوم قرآنی معتقدند که ترتیب سوره‌های قرآن به اجتهاد و رأی صحابه بوده است.

علامه طباطبایی می‌گوید:

ترتیب سوره‌ها از ناحیهٔ صحابه بوده است، چون اولاً عثمان، سورهٔ برائت را بعد از سورهٔ انفال قرار داد و ثانیاً مصاحف در ترتیب با یکدیگر، اختلاف و مغایرت داشته‌اند، چنان‌که روایت شده، مصحف حضرت علی(ع) بر اساس نزول بوده و نخستین سورهٔ آن سورهٔ علق و سپس سورهٔ مدثر و… بوده است.

جلال الدین سیوطی نیز ترتیب سوره‌های قرآن را به اجتهاد صحابه می‌داند و می‌گوید:

جمهور علما معتقدند که ترتیب سوره‌ها به اجتهاد صحابه است.

برخی نیز معتقدند که ترتیب سوره‌های قرآن توقیفی است و پیامبر اکرم با اشارهٔ جبرئیل سوره‌ها را مرّتب نموده و در ادامه نیز سوره‌ها بر همین اساس مرتب می‌شدند.

علامه خویی علاوه بر ترتیب آیات، ترتیب سوره‌ها را نیز توقیفی دانسته و معتقد است که اجتهادی بودن نسبت ترتیب آیات و سوره‌ها توسط صحابه، امری موهوم است و با کتاب، سنت، اجماع و عقل مخالف است؛ زیرا عظمت قرآن فی نفسه، اهتمام پیامبر گرامی به حفظ و جمع آن، تلاش و اهتمام مسلمانان به توصیه‌ها و تلاش‌های پیامبر اکرم و نیز کسب ثواب در جمع‌آوری قرآن در زمان آن حضرت، با اجتهادی بودن ترتیب آیات و سوره‌ها به دست صحابه منافات دارد.

قاضی ابوبکر باقلانی معتقد است: امت، ترتیب آیات هر سوره و مواضع آن را از ناحیهٔ پیامبر اکرم ثبت نموده است.

برخی نیز معتقدند که ترتیب آیات در سوره‌ها به دستور پیامبر اکرم بوده است و چون حضرت به ثبت «بسمله» در سورهٔ برائت فرمان نداد، این سوره بدون «بسمله» رها گردید.