دوره‌های اخباریگری
اخباریگری و ویژگی‌های آن چیست؟
اخباری گری به معنای گرایش هرچه بیشتر به اخبار در عصر غیبت در زمان شیخ صدوق شکل گرفت. عالمانی چون او، کلینی و ابن قولویه و... از سرآمدان حدیث گرایی بودند و کتب روایی زیادی را تدوین نمودند.
اخباری گری به عنوان یک مکتب فکری که عقاید خاص خودش را دارد، با محمد امین استرابادی در اوایل قرن یازدهم آغاز گردید و با رشدی فراگیر در ایران و عراق، تا اواخر قرن دوازدهم بر حوزه های علمیه و جریان های فکری دینی اثر زیادی گذاشت.
این مکتب پس از دو قرن شکوفایی و چیرگی، در تقابل با جریان اصولی و اجتهادی شیعه که پرچم‌دارشان وحید بهبهانی بود، و نیز افرادی مانند شیخ جعفر نجفی و نیز شیخ انصاری، به انزوا و زوال رسید.
با وجود افول مکتب اخباری‌ها، این جریان تأثیر زیادی بر جریان فکری و فقهی و تفکر اجتهادی در شیعه گذاشت که همچنان آثار آن در فقه امروز وجود دارد.
حدیث‌گرایی در عصر غیبت و پس از آن
هرچند در عصر حضور و در زمان امام صادق(ع) و امام باقر(ع) گرایش‌هایی به نام حدیث‌گرایی بود اما آغاز اخباریگری به معنای حدیث‌گرایی (نه یک مکتب) در عصر غیبت است که با شیخ صدوق آغاز گردید. استرابادی که او را مؤسس مکتب اخباری می‌دانند خود معتقد است این مکتب با فقهای متقدم در زمان غیبت آغاز گردیده است. قرن چهارم را می‌توان اوج قدرت مکتب حدیث‌گرای قم به حساب آورد. از فقیهان حدیث‌گرا در این دوره، می‌توان کسانی همچون کلینی، علی ابن بابویۀ قمی، ابن قولویه، و شیخ صدوق را برشمرد که در تألیف کهن‌ترین مجموعه‌های فقهی‌حدیثی نقش عمده‌ای ایفا نموده‌اند.[۱] در مقابل این عالمان، فقیهانی مانند سید مرتضی، شیخ مفید، شیخ طوسی حضور داشتند.
حملات شیخ مفید و سید مرتضی و دیگر متکلمان شیعی در نیمه نخستین قرن پنجم به زوال و انقراض مکتب اهل حدیث انجامید.[۲]
بنیانگذاری مکتب اخباری توسط محمد امین استرابادی
محمد امین استرابادی (متوفی ۱۰۳۳) را بنیانگذار مکتب اخباری می‌دانند.[۳] اخباریگری جدید که از ملا امین استرآبادی آغاز شد، دارای دیدگاه‌های ویژه‌ای است.[۴] اوج جریان اخباریگری در زمان او شکل گرفت. او متأثر از استاد خود میرزا محمد استرآبادی که گرایش اخباری داشت بود و نخست کتابی به نام الفوائد المدنیة تألیف کرد، و در آن اجتهاد را در استنباط احکام شرعی حوادث واقع مورد انکار قرار داد.[۵]
استرابادی اخباریگری را روش اصحاب ائمه می‌دانست و اعتقاد داشت شیخ مفید و سید مرتضی و مجتهدان بعدی، با متمایل شدن به فقه سنی، اصول فقه را وارد فقه شیعه کردند.[۶]
اخباریگری به صورت یک مکتب با یک سلسله اصول معین که منکر حجیت عقل و حجیت و سندیت قرآن شود از محمد امین استرابادی آغاز گردید. اخباریان از این پس است که می‌گویند اجماع، بدعت اهل تسنن است و از میان ادله اربعه یعنی کتاب و سنت و اجماع و عقل، تنها سنت حجت است. آنها مدعی هستند که همه اخباری که در کتب اربعه آمده صحیح و معتبر بلکه قطعی الصدور است.[۷]
پیش از او افرادی مانند شهید ثانی، صاحب معالم، صاحب مدارک، محقق اردبیلی به تفکر اخباری گرایش اعتدالی داشتند.
برخی گرایش شدید استرابادی به اخبار را عکس العمل شدید در برابر عقل‌گرایی مرحوم محقّق اردبیلی و شاگردان و پیروانش می‌دانند.[۸]
دوران تسلط اخباریگری (قرن یازدهم و دوازدهم)
مکتب اخباری در دو قرن یازده و دوازده مکتب فکری بلامنازع بیشتر حوزه‌های علمیه بوده است. دانش اصولِ فقه از جنبش اخباری لطمات بسیار خورد.[۹] گرایش گسترده اخباری‌ها به روایات معصومین(ع) و دوری گزیدن از منابع معرفتی دیگر، همانند قرآن و عقل، علت اصلی نام‌گذاری این گروه به «اخباریان» است.[۱۰] در این دوره کتاب‌های حدیثی عظیمی مانند بحارالانوار، وسائل الشیعه، الوافی و نیز شروحی بر کتب اربعه مانند روضة المتقین، مرآة العقول و ملاذ‌الأخیار، و صدها کتاب حدیثی کوچک و بزرگ دیگر در این دوره به رشته نگارش درآمد.[۱۱]
اخباریگری، از دهه‌های نخستین قرن دوازدهم، بر همه مراکز علمی شیعه در ایران و عراق غلبه کرد و به مدت چند دهه، فقه شیعی را در انحصار خود داشت و آن‌چنان رشد کرد که در طی قرن دوازدهم، عده بسیاری از دانشمندان بزرگ شیعه، اخباری بودند.
مبارزهٔ اصولیان و اخباریان که از سدهٔ ۱۱ ق آغاز گردید و با تندروی‌های اخباریان ادامه یافت، در نهایت از سوی مجتهدان و در رأس ایشان آقا وحید بهبهانی به مبارزه‌ای جدی و منسجم بر ضد اخباریگری تبدیل شد.[۱۲]
از علمای اخباری این دو قرن می‌توان بهمحمد تقی مجلسی، ملا عبدالله تونی، شیخ حسین کرکی، ملا محسن فیض کاشانی، ملا محمد طاهر قمی، شیخ حر عاملی، علامه مجلسی، شیخ سلیمان بحرانی، میرزا محمد اخباری، شیخ یوسف بحرانی و… نام برد.
در دوره معاصر نیز فقیهانی هستند که اصولی شناخته می‌شوند اما تفکر و فتوای آنان اخباری است.[۱۳]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ اخباریان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مدرسی، سید حسین، ج۱، ص۴۷.
- ↑ پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریگری، فائز قاسم، شریفی محمد، دوفصلنامه کتاب قیم، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، دوره ۴، شماره ۱۱ (ویژه علوم قرآن و حدیث)
- ↑ حدیث پژوهی، مهریزی، مهدی، ج۱، ص۹۸.
- ↑ ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ج۱، ص۳۰۹
- ↑ تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان، محسن صبوریان، حمید پارسانیا، تاریخ اسلام و ایران دوره جدید تابستان 1397 شماره 38 (پیاپی 128)
- ↑ ده گفتار، مطهری، مرتضی، ج۱، ص۱۰۴.
- ↑ دائرة المعارف فقه مقارن، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۱۱۹
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۵۶۹.
- ↑ تاریخ حدیث شیعه، طباطبایی، محمد کاظم، ص۲۱۷.
- ↑ تاریخ حدیث شیعه در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری، صفره، حسین، ج۱، ص۳۳.
- ↑ اخباریان، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ سخنرانی ابوالقاسم علیدوست در نشست بزرگداشت جناب غفران مآب با موضوع ادوار اخباری گری. سایت آیت الله علیدوست http://a-alidoost.ir/persian/lecture/25997/