برتری حضرت زهرا(س) بر فرشتگان

سؤال

در یک شعر که در وصف حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بود، گفته شده بود که حضرت جبرییل نوکر دربار حضرت فاطمه بوده. آیا این توهین به فرشته خداوند محسوب نمی‌شود؟ و آیا این یک دروغ نیست؟

اینکه حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا (علیها السلام) دارای چه جایگاه و مقام والایی است و برتر از فرشتگان می‌باشد، بر می‌گردد به جایگاه انسان و انسانیت و برتری او بر فرشتگان؛ وقتی ثابت شد که انسان برتر از فرشته است، برتری حضرت زهرا بر فرشتگان با توجه به جایگاه ممتاز آن حضرت در میان انسان‌ها، خود بخود ثابت می‌گردد.

پاسخ تفصیلی:

اینکه در یک شعری، شاعری چه سروده، یا یک مداحی در یک مجلسی چه گفته است، ممکن است راست و درست باشد و ممکن است در مقام مبالغهٔ یک مطلبی بوده باشد.

اما این سؤال که حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا (علیها السلام) دارای چه جایگاه و مقام والایی است و برتر از فرشتگان می‌باشد، بر می‌گردد به جایگاه انسان و انسانیت و برتری او بر فرشتگان؛ وقتی ثابت شد که انسان برتر از فرشته است، برتری حضرت زهرا بر فرشتگان با توجه به جایگاه ممتاز آن حضرت در میان انسان‌ها، خود بخود ثابت می‌گردد.

برتری انسان بر فرشته

رسول الله صلی الله علیه و آله دربارهٔ کرامّت و فضیلت انسانی فرمود: «هیچ چیز نزد خدا گرامی تر از فرزند آدم نیست.» عرض شد: ای پیامبر، فرشتگان برتر نیستند؟ فرمود: «اَلمَلائِکَه مَجبوُرونَ، بِمَنزِلَه الشَّمْسِ وَ القَمَرِ» (کنزالعمّال شماره:۳۶۶۲۱.) فرشتگان مثل خورشید و ماه کارهایی را به جبر انجام می‌دهند و این هم کلام امام محمّد باقر علیه السلام که بار دیگر برتری انسان را بر فرشتگان تأیید می‌کند! «پس از درگذشت حضرت آدم علیه السلام نوبت نماز خواندن بر جنازه او فرا رسید. فرزند او هبه الله گفت: ای جبرئیل جلو برو و بر آدم نماز بخوان. جبرئیل علیه السلام به فرزند آدم گفت: ای هبه الله خداوند به ما دستور داد که در بهشت بر پدرت سجده آوریم. پس ما را نسزد که بر هیچ‌یک از فرزندانش امامت کنیم.

شخصی به نام عبدالله ابن سنان با مختصر تفاوتی از مولایمان امیر المؤمنین علی علیه السلام پرسید: فرشتگان برترند یا آدمیان؟ حضرت فرمود: خداوند در فرشتگان فقط عقل نهاده است و نه خواهش نفسانی و در حیوانات میل و خواهش نهاده است و نه عقل. ولی در فرزندان آدم هر دو را نهاده است؛ بنابراین، آنکه عقلش بر خواهشش چیره آید از فرشتگان بهتر است و آنکه خواهشش بر عقلش غالب گردد، از حیوانات بدتر است.

بنا بر این اگر انسان جایگاه خود را در آفرینش دانست و به ارزش و شخصیت و کرامّت انسانی خویش پی برد و کاری نکرد که آن ارزش را از کف بدهد همان عامل برتری او بر فرشتگان خواهد بود.

ملایک در مقام ار چه بلندند***ولی هر یک به جایی پای بندند

ولی انسان چو شد در نفس کامل *** ترقّی می‌کند منزل به منزل

جایگاه خاص حضرت زهرا (علیهاالسلام)

اما در مورد مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) روایات زیادی آمده است که دلالت بر بزرگی مقام ایشان در نزد خداوند می‌کند. با تعابیری که درباره هیچ‌کدام از معصومین صحبت نشده است. از جمله بعضی از احادیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که هم در منابع شیعه و هم در منابع برادران اهل سنت آمده است:

علامه مجلسی از کتاب علل الشرایع حدیثی از جابر از امام صادق «ع» نقل می‌کند که از آن حضرت پرسیدم: چرا فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را زهراء نامیده‌اند؟ حضرت فرمود: زیرا خداوند او را از نور عظمت خود آفرید. پس وقتی که آن نور تابید، آسمان زمین روشن شد و چشمان ملائکه را خیره ساخت، آنان سجده کردند و پرسیدند ای پروردگار ما، این نور چیست؟ پس خداوند به آنان وحی کرد که نوری از نور من است که در آسمان زمین آن را از عظمت خود خلق نموده‌ام و آن را از صلب یکی از پیامبرانم خارج کرده‌ام و آن را بر تمام پیامبران برتری بخشیده‌ام و از این نور، امامانی خارج شده‌اند که برای برپایی فرمان من قیام می‌کنند و مردم را به حق من هدایت می‌کنند و من آنها را بعد از پایان یافتن وحی و نبوت جانشین خود در زمین کرده-ام.

این روایت با صراحت دلالت دارد بر اینکه حضرت زهرا (سلام الله علیها) نه تنها بر فرشتگان بلکه بر تمام انبیاء غیر از پدر بزرگوارش برتری دارد. چون وجود مقدس خاتم الانبیاء پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از این بیان خارج است که در جای خود ثابت است که آن حضرت اشرف مخلوقات الهی است.

امام صادق(ع) فرمود: اگر حضرت علی(ع) نبود که با حضرت زهرا (سلام الله علیها) ازدواج نماید از زمان حضرت آدم تا روز قیامت هیچ‌گونه کفو و همتایی برای آن حضرت پیدا نمی‌شد

این روایت نیز دلالت می‌کند که مقام و درجه هیچ‌کس به جز حضرت علی «ع» به مقام حضرت زهرا (سلام الله علیها) نمی‌رسد. البته وجود مقدس خاتم الانبیاء پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از این بیان خارج است که در جای خود ثابت است که آن حضرت اشرف مخلوقات الهی است.

مطالعه بیشتر

• دانش نامه فاطمی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، زیرنظر علی اکبر رشاد.