آفرینش جن به شکل حیوانات

سؤال

پیامبر می‌فرماید: «خداوند متعال جنّ را به پنج گروه آفریده است: به شکل مار، عقرب، حشرات، بادها و انسان‌ها.» آیا این حدیث معتبر است؟ آیا ما چیزهای را که از حشرات و حیوانات به چشم می‌بینیم، جنّ هستند؟

در بحارالانوار دو روایت به این مضمون آمده است و هیچ سندی درخصوص آن دو ارایه نشده است و تنها اسم روایت به خود گرفته است. ازاین رو، این روایت از نظر سند، معتبر نیست و دلالت آن هم پریشان و لرزان است، لذا حیوانات و حشرات روی زمین، جنّ به حساب نمی‌آیند.

حدیث اول

«رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ قَالَ: خَلَقَ اَللَّهُ اَلْجِنَّ خَمْسَةَ أَصْنَافٍ صِنْفٌ كَالرِّيحِ فِي اَلْهَوَاءِ وَ صِنْفٌ حَيَّاتٌ وَ صِنْفٌ عَقَارِبُ وَ صِنْفٌ حَشَرَاتُ اَلْأَرْضِ وَ صِنْفٌ كَبَنِي آدَمَ عَلَيْهِمُ اَلْحِسَابُ وَ اَلْعِقَابُ؛ از پیامبر(ص) روایت شده که فرمود: خداوند جن را در پنج صنف آفرید؛ صنفی مانند باد در هوا، صنف مارها، صنف عقرب‌ها، صنف حشرات روی زمین، و صنفی مانند بنی‌آدم که حساب و عذاب دارند (یعنی همانند انسان‌ها مکلفند).»

سند

حدیث اول با محتوای آفرینش جن به شکل حیوانات، توسط علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار ذکر شده است. این روایت سلسله سند ندارد و در کتاب‌های اولیه حدیثی نیز نیامده است؛ بنابراین صحیح و معتبر نیست.

حدیث دوم

باز در جلدی دیگر می‌نویسد: وَ رُوِیَ أَنَّ النَّبِیَّ قَالَ: خَلَقَ اللَّهُ الْجِنَ خَمْسَه أَصْنَافٍ صِنْفٌ حَیَّاتٌ وَ صِنْفٌ عَقَارِبُ وَ صِنْفٌ حَشَرَاتُ الْأَرْضِ وَ صِنْفٌ کَالرِّیحِ فِی الْهَوَاءِ وَ صِنْفٌ کَبَنِی آدَمَ عَلَیْهِ الْحِسَابُ وَ الْعِقَابُ.

سند

این روایت نیز شبیه روایت اوّل است و هیچ سندی درخصوص آن ارایه نشده است.

تشبیه اصنافی از جن با حیوانات

بنابراین، اینگونه روایات سند ندارند و معتبر نیستند. علاوه براین با دقّت در روایات، می‌توان گفت که گروه‌هایی از جنّ به مارها و عقرب‌ها و … تشبیه شده‌اند نه اینکه مار و عقرب و … گروهی از صنف جنّ باشند؛ همانگونه که در روایتی دیگر از رسول خدا –صلی الله علیه و آله – نقل شده که فرمود: خلق اللَّه عزّ و جلّ الجنّ ثلاثه أصناف: صنف حیّات و عقارب و خشاش الأرض و صنف کالرّیح فی الهواء و صنف علیهم الحساب و العقاب و خلق اللَّه الإنس ثلاثه أصناف: صنف کالبهائم و صنف أجسادهم أجساد بنی آدم و أرواحهم أرواح الشّیاطین و صنف فی ظلّ اللَّه یوم لا ظلّ إلّا ظلّه؛ خداوند جنّ را سه دسته آفریده یک دسته مارها و عقرب‌ها و حشراتند و دسته دیگر مانند باد در هوا روانند و دسته سوم، حساب و عقاب دارند و آدمیان را نیز سه قسم آفریده یک قسم مانند چهارپایانند و قسم دیگر تن‌های‌شان مانند تن آدمیان و جان‌های‌شان مانند جان‌های شیاطین است و قسم دیگر روزی که سایه‌ای جز سایه خدا نیست، در سایه او هستند.

سند

این حدیث نیز در منابع روایی شیعه نیامده است و به نظر می‌رسد نهج الفصاحه آن را از منابه اهل سنت نقل کرده باشد.

دراین روایت انسان‌ها نیز در کنار جنّ‌ها، سه دسته شده‌اند، درحالی که همه می‌دانیم انسان‌ها یک دسته بیش نیستند و معنا و دلالت و درایت روایت در صورت داشتن سند یا مسامحه در سند آن، این می‌شود: همانطوری که برخی از انسان‌ها زندگی انسانی خود را رها کرده و از پیروی خدا دور شده و از هوی و هوس پیروی می‌کنند؛ برخی از جنّ‌ها نیز این چنین می‌باشند و از دستورات الهی پیروی نمی‌کنند و مانند مار و عقرب و … زندگی می‌کنند، گویا از خود تکلیفی ندارند و در آخرت حساب پس نخواهند داد.