پیش نویس:بیتالمال: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|حکومت دینی}} | == تعریف بیت المال == | ||
==== تعریف لغوی : ==== | |||
بیتالمال به مکانی گفته میشود که در آن ذخایر و اندوختههای حکومت اسلامی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ بزرگ سخن|نام خانوادگی=انوری|جلد=2|صفحه=1109}}</ref>و اموال عمومی متعلق به همه مسلمانان، برای صرف در مصالح آنان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ جامع فقه مطابق مذهب أهل بیت علیهم السلام|نام خانوادگی=هاشمی شاهرودی|جلد=2|صفحه=155}}</ref>نگهداری میشود. «بیت مال المسلمین» و «خزانهداری کل»، از دیگر عناوین گفته شده برای بیتالمال است<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بیتالمال پیدایش و تحولات آن|نام خانوادگی=دجیلی|جلد=1|صفحه=16}}</ref>؛ اما امروزه، به خود اموال یادشده نیز، بیتالمال گفته میشود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لغتنامه دهخدا|نام خانوادگی=دهخدا|جلد=3|صفحه=3/4469}}</ref> | |||
==== تعریف اصطلاحی: ==== | |||
به همراه رشد جوامع بشری و تأسیس حکومت، مرکزی نیز برای جمع و نگهداری اموال عمومی با نام «خزانه دولت» و در اصطلاح اسلامی، بیتالمال شکل گرفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=غارت بیتالمال|نام خانوادگی=شبزندهدار|جلد=1|صفحه=306}}</ref>اموال بیتالمال به معنای اموال عمومی و شرعی،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اصول الکافی|نام خانوادگی=شیخ کلینی|جلد=5|صفحه=44}}</ref> اجمالاً در همه ادیان و امتهای گذشته ازجمله در مسیحیت وجود داشتهاست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دراسات فی المکاسب المحرمه|نام خانوادگی=منتظری|جلد=3|صفحه=8}}</ref> | |||
== چه اموالی جزء بیت المال است؟ == | |||
منابع بیتالمال بر دو نوع است: | |||
==== اموال بدون مصارف خاص ==== | |||
منابعی که در شرع اسلامی، مصارف خاصی برای آنها تعیین نشده که خود بر دو نوعاند: الف) منابعی که متعلق به عموم مسلماناناند و در مصالح آنان صرف میشوند؛ مانند خراج و مقاسمه که درآمد حاصل از زمینهای فتحشده با قهر و غلبه است،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=جامع المقاصد فی شرح القواعد|نام خانوادگی=کرکی|جلد=1|صفحه=402}}</ref>سهم سبیل الله از زکات،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب القضاء|نام خانوادگی=آشتیانی|جلد=1|صفحه=102}}</ref>جزیه، اموالی که وصیت شده در راه خیر صرف شوند و آنچه به عموم مسلمانان تعلق دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب القضاء|نام خانوادگی=آشتیانی|جلد=1|صفحه=102}}</ref>ب) منابعی که به لحاظ منصب رسالت یا امامت، ملک رسول خدا (ص) یا امامان معصوم (ع) است و درآمد حاصل از آن در اختیار آنان قرار میگیرد تا هر گونه که صلاح دیدند هزینه کنند، مانند انفال و سهم امام (ع) از خمس؛ | |||
==== منابع با مصارف خاص ==== | |||
منابعی که مصارف خاصی دارند، مثل سهم سادات از خمس و غیر از سهم سبیلالله از زکات.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ جامع فقه مطابق مذهب أهل بیت علیهم السلام|نام خانوادگی=هاشمی شاهرودی|جلد=2|صفحهها=155-156}}</ref>برخی از فقها این منابع را جزو بیتالمال ندانسته، معتقدند دیدگاه دیگر فقها هم همین است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کتاب القضاء|نام خانوادگی=آشتیانی|جلد=1|صفحه=103}}</ref> امامخمینی جزیه، خراج، خمس، زکات<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ولایت فقیه|نام خانوادگی=امامخمینی|جلد=1|صفحه=28}}</ref>و خراج اراضی خراجیهرا از منابع مالی حکومت اسلامی بهشمار میآورد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ولایت فقیه|نام خانوادگی=امامخمینی|جلد=1|صفحه=52}}</ref> | |||
مهمترین درآمدهای بیت المال بدین شرح است: | |||
# [[فیء]] (که مهمترین مصادیق آن، بنابر رأی مشهور، خراج و جزیه بوده است) | |||
# [[انفال]] | |||
#* سرزمینهایی که بدون جنگ فتح شده یا صاحبان آن با میل خود تسلیم کردهاند (فیء)؛ | |||
#* زمینهای موات؛ | |||
#* سواحل دریاها و رودخانهها؛ | |||
#* قلهها، کوهها و سنگهای موجود در آن و گیاهان؛ | |||
#* اموال اختصاصی شاهان و اشیای گرانبها و برگزیده غنیمتهای جنگی؛ | |||
#* ارث بدون وارث؛ | |||
#* معادن بدون مالک<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تحریر الوسیله|نام خانوادگی=امامخمینی|جلد=1|صفحهها=347-348}}</ref> | |||
# [[زکات]] : زکات یکی از مالیاتهای ثابت اسلامی است که از نظر بیشتر فقها، به نُه چیز؛ شامل شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره، گندم، جو، خرما و کشمش تعلق میگیرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=العروة الوثقی|نام خانوادگی=یزدی طباطبایی|جلد=4|صفحه=28}}</ref> | |||
# [[خمس]] | |||
# گمرکات (روایات دربارۀ جواز اخذ آن متفق نیستند و [[فقها]] نیز در میزان حق گمرکی مسلمان و ذمّی اتفاق نظر ندارند. هرچند یک چهارم حق گمرکی از مسلمانان و تمام آن از [[اهل ذمه]] گرفته میشده است.)<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ بیهقی|نام=بیهقی|جلد=9|صفحه=210}}</ref> | |||
# مالیاتها و عوارض: مالیات نیز که در فقه اسلامی، گاهی با عنوان «ضرائب» از آن یاد میشود،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مستمسک العروة الوثقی|نام خانوادگی=حکیم|جلد=9|صفحه=181}}</ref>یکی از منابع پذیرفتهشده در نظامهای اقتصادی برای تأمین بودجه و بیتالمال است و بعضی از روایات مرتبط با وضع زکات بر اسب در دوران حکومت امیرالمؤمنین (ع)، بر جواز آن دلالت دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اصول الکافی|نام خانوادگی=شیخ کلینی|جلد=3|صفحه=530}}</ref>امامخمینی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=البیع|نام خانوادگی=امامخمینی|جلد=2|صفحه=626}}</ref>و برخی دیگر از فقها<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء|نام خانوادگی=کاشفالغطاء|جلد=4|صفحه=333}}</ref>بر مشروعیت و جواز گرفتن مالیات در صورت حکومت حاکم مشروع تأکید کردهاند. مالیات بر درآمد، از احکام اولیه اسلام نیست و نشانی از آن در فقه اسلامی دیده نمیشود؛ اما به مقتضای نیازهای حکومت و از باب ضرورت، حکومت اسلامی میتواند از مردم مالیات بگیرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نظری فقهی بر مالیات|نام خانوادگی=نجومی|جلد=1|صفحه=122}}</ref>در نگاه کلی امامخمینی فقها از طرف امام معصوم(ع) حجت بر مردماند و امور مسلمانان ازجمله گرفتن و صرف درآمدهای عمومی، به آنان واگذار شدهاست<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ولایت فقیه|نام=امامخمینی|جلد=1|صفحه=82}}</ref> | |||
# درآمد اماکن عمومی: یکی از شیوههای درآمد دولت بنای اماکن عمومی همچون بازارها و کاروانسراها و میهمانخانهها بوده که درآمد آنها به بیت المال منتقل میشده است، از جمله [[منصور عباسی|ابوجعفر منصور عبّاسی]] بعداز اینکه بازارها را به دلایل امنیتی از شهر بغداد خارج کرد و در [[کرخ|محلۀ کرخ]] بنا نهاد، براساس مساحت بازار از استفاده کنندگان از آن [[اجاره]] میگرفت؛<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فتوح البلدان|نام=بلاذری|جلد=1|صفحه=415}}</ref> | |||
{{درگاه|حکومت دینی}} | |||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۲۹ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۱۷
سؤال
منظور از بیتالمال چیست؟ چه اموالی جزء بیتالمال محسوب میشود و استفاده از آنها در صلاحدید چه کسی است؟
تعریف بیت المال
تعریف لغوی :
بیتالمال به مکانی گفته میشود که در آن ذخایر و اندوختههای حکومت اسلامی[۱]و اموال عمومی متعلق به همه مسلمانان، برای صرف در مصالح آنان[۲]نگهداری میشود. «بیت مال المسلمین» و «خزانهداری کل»، از دیگر عناوین گفته شده برای بیتالمال است[۳]؛ اما امروزه، به خود اموال یادشده نیز، بیتالمال گفته میشود.[۴]
تعریف اصطلاحی:
به همراه رشد جوامع بشری و تأسیس حکومت، مرکزی نیز برای جمع و نگهداری اموال عمومی با نام «خزانه دولت» و در اصطلاح اسلامی، بیتالمال شکل گرفت.[۵]اموال بیتالمال به معنای اموال عمومی و شرعی،[۶] اجمالاً در همه ادیان و امتهای گذشته ازجمله در مسیحیت وجود داشتهاست.[۷]
چه اموالی جزء بیت المال است؟
منابع بیتالمال بر دو نوع است:
اموال بدون مصارف خاص
منابعی که در شرع اسلامی، مصارف خاصی برای آنها تعیین نشده که خود بر دو نوعاند: الف) منابعی که متعلق به عموم مسلماناناند و در مصالح آنان صرف میشوند؛ مانند خراج و مقاسمه که درآمد حاصل از زمینهای فتحشده با قهر و غلبه است،[۸]سهم سبیل الله از زکات،[۹]جزیه، اموالی که وصیت شده در راه خیر صرف شوند و آنچه به عموم مسلمانان تعلق دارد.[۱۰]ب) منابعی که به لحاظ منصب رسالت یا امامت، ملک رسول خدا (ص) یا امامان معصوم (ع) است و درآمد حاصل از آن در اختیار آنان قرار میگیرد تا هر گونه که صلاح دیدند هزینه کنند، مانند انفال و سهم امام (ع) از خمس؛
منابع با مصارف خاص
منابعی که مصارف خاصی دارند، مثل سهم سادات از خمس و غیر از سهم سبیلالله از زکات.[۱۱]برخی از فقها این منابع را جزو بیتالمال ندانسته، معتقدند دیدگاه دیگر فقها هم همین است.[۱۲] امامخمینی جزیه، خراج، خمس، زکات[۱۳]و خراج اراضی خراجیهرا از منابع مالی حکومت اسلامی بهشمار میآورد.[۱۴]
مهمترین درآمدهای بیت المال بدین شرح است:
- فیء (که مهمترین مصادیق آن، بنابر رأی مشهور، خراج و جزیه بوده است)
- انفال
- سرزمینهایی که بدون جنگ فتح شده یا صاحبان آن با میل خود تسلیم کردهاند (فیء)؛
- زمینهای موات؛
- سواحل دریاها و رودخانهها؛
- قلهها، کوهها و سنگهای موجود در آن و گیاهان؛
- اموال اختصاصی شاهان و اشیای گرانبها و برگزیده غنیمتهای جنگی؛
- ارث بدون وارث؛
- معادن بدون مالک[۱۵]
- زکات : زکات یکی از مالیاتهای ثابت اسلامی است که از نظر بیشتر فقها، به نُه چیز؛ شامل شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره، گندم، جو، خرما و کشمش تعلق میگیرد.[۱۶]
- خمس
- گمرکات (روایات دربارۀ جواز اخذ آن متفق نیستند و فقها نیز در میزان حق گمرکی مسلمان و ذمّی اتفاق نظر ندارند. هرچند یک چهارم حق گمرکی از مسلمانان و تمام آن از اهل ذمه گرفته میشده است.)[۱۷]
- مالیاتها و عوارض: مالیات نیز که در فقه اسلامی، گاهی با عنوان «ضرائب» از آن یاد میشود،[۱۸]یکی از منابع پذیرفتهشده در نظامهای اقتصادی برای تأمین بودجه و بیتالمال است و بعضی از روایات مرتبط با وضع زکات بر اسب در دوران حکومت امیرالمؤمنین (ع)، بر جواز آن دلالت دارد.[۱۹]امامخمینی[۲۰]و برخی دیگر از فقها[۲۱]بر مشروعیت و جواز گرفتن مالیات در صورت حکومت حاکم مشروع تأکید کردهاند. مالیات بر درآمد، از احکام اولیه اسلام نیست و نشانی از آن در فقه اسلامی دیده نمیشود؛ اما به مقتضای نیازهای حکومت و از باب ضرورت، حکومت اسلامی میتواند از مردم مالیات بگیرد.[۲۲]در نگاه کلی امامخمینی فقها از طرف امام معصوم(ع) حجت بر مردماند و امور مسلمانان ازجمله گرفتن و صرف درآمدهای عمومی، به آنان واگذار شدهاست[۲۳]
- درآمد اماکن عمومی: یکی از شیوههای درآمد دولت بنای اماکن عمومی همچون بازارها و کاروانسراها و میهمانخانهها بوده که درآمد آنها به بیت المال منتقل میشده است، از جمله ابوجعفر منصور عبّاسی بعداز اینکه بازارها را به دلایل امنیتی از شهر بغداد خارج کرد و در محلۀ کرخ بنا نهاد، براساس مساحت بازار از استفاده کنندگان از آن اجاره میگرفت؛[۲۴]
درگاهها
منابع
- ↑ انوری. فرهنگ بزرگ سخن. ج۲. ص۱۱۰۹.
- ↑ هاشمی شاهرودی. فرهنگ جامع فقه مطابق مذهب أهل بیت علیهم السلام. ج۲. ص۱۵۵.
- ↑ دجیلی. بیتالمال پیدایش و تحولات آن. ج۱. ص۱۶.
- ↑ دهخدا. لغتنامه دهخدا. ج۳. ص۳/۴۴۶۹.
- ↑ شبزندهدار. غارت بیتالمال. ج۱. ص۳۰۶.
- ↑ شیخ کلینی. اصول الکافی. ج۵. ص۴۴.
- ↑ منتظری. دراسات فی المکاسب المحرمه. ج۳. ص۸.
- ↑ کرکی. جامع المقاصد فی شرح القواعد. ج۱. ص۴۰۲.
- ↑ آشتیانی. کتاب القضاء. ج۱. ص۱۰۲.
- ↑ آشتیانی. کتاب القضاء. ج۱. ص۱۰۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی. فرهنگ جامع فقه مطابق مذهب أهل بیت علیهم السلام. ج۲. صص۱۵۵–۱۵۶.
- ↑ آشتیانی. کتاب القضاء. ج۱. ص۱۰۳.
- ↑ امامخمینی. ولایت فقیه. ج۱. ص۲۸.
- ↑ امامخمینی. ولایت فقیه. ج۱. ص۵۲.
- ↑ امامخمینی. تحریر الوسیله. ج۱. صص۳۴۷–۳۴۸.
- ↑ یزدی طباطبایی. العروة الوثقی. ج۴. ص۲۸.
- ↑ تاریخ بیهقی. ج۹. ص۲۱۰. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شدهاست (کمک) - ↑ حکیم. مستمسک العروة الوثقی. ج۹. ص۱۸۱.
- ↑ شیخ کلینی. اصول الکافی. ج۳. ص۵۳۰.
- ↑ امامخمینی. البیع. ج۲. ص۶۲۶.
- ↑ کاشفالغطاء. کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. ج۴. ص۳۳۳.
- ↑ نجومی. نظری فقهی بر مالیات. ج۱. ص۱۲۲.
- ↑ ولایت فقیه. ج۱. ص۸۲. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شدهاست (کمک) - ↑ فتوح البلدان. ج۱. ص۴۱۵. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شدهاست (کمک)