پیش نویس:پناه به خدا به هنگام قرائت

سؤال

چرا پیش از قرائت قرآن، می‌بایست از شر شیطان به خداوند پناه ببریم؟ مگر شیطان چه می‌تواند بکند؟

طبق آیه ﴿فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ؛ پس هنگامی که قرآن می‌خوانی از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر.﴾(نحل:۹۸)، هنگام قرائت قرآن باید ابتدا به صورت زبانی از شیطان به خدا پناه برد تا مقدمه ای برای پناه بردن قلبی باشد. طبق آیات قرآن کریم شیطان قسم خورده است که برای گمراهی بندگان خدا تلاش کند. خداوند نیز این قدرت را از شیطان نفی نکرده است. شیطان برای گمراه ساختن انسان از دام‌های گوناگونی استفاده می‌کند. حتی مدارج و مقامات معنوی نیز می‌تواند دام شیطان برای عده ای باشد. حتی امور عبادی همانند تلاوت و قرائت قرآن نیز می‌تواند دست مایه شیطان برای منحرف کردن انسان گردد؛ لذا برای سالم ماندن انسان از شیطان هنگام قرائت قرآن پناه به خدا لازم است.

درگاه‌ها

سوگند شیطان بر گمراه کردن بندگان

خداوند در قرآن کریم سوگندی را از سوی شیطان حکایت کرده است و آن سوگند بر گمراه کردن بندگان است. این سوگند در آیه شریفه ﴿قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاَّ عِبَادَک مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ؛ گفت: پروردگارا! به سبب اینکه مرا گمراه نمودی، من هم یقیناً [همه کارهای زشت را] در زمین برای آنان می‌آرایم [تا ارتکاب زشتی‌ها برای آنان آسان شود] و مسلماً همه را گمراه می‌کنم. مگر [آن] بندگانت را که خالص شدگانِ [از هر نوع آلودگی ظاهری و باطنی]اند.﴾(حجر:۳۹ و ۴۰)، حکایت شده است.

این سوگند در قرآن توسط خداوند رد نشده است و این نشان می‌دهد ابلیس می‌تواند نسبت به انسان کارهایی را انجام دهد. البته روشن است طبق آیه شریفه ﴿إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ؛ قطعاً تو را بر بندگانم تسلّطی نیست، مگر بر گمراهانی که از تو پیروی می‌کنند.﴾(حجر:۴۲)، رابطه شیطان و گمراهان رابطه پیشوا و پیرو است نه رابطه اجبار کننده و اجبار شونده.

پناه بردن به خدا از شیطان در قرآن

در آیات مختلفی از قرآن دستور به پناه بردن به خدا داده شده است. به عنوان نمونه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

۱.﴿وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ۚ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛ و اگر [وسوسه ای از سوی] شیطان، تو را [به خشم بر مردم و ترکِ مهربانی و ملاطفت] تحریک کند، به خدا پناه جوی؛ زیرا خدا شنوا و داناست.﴾(اعراف:۲۰۰)

۲.﴿إِنَّ الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ ۙ إِنْ فِی صُدُورِهِمْ إِلَّا کِبْرٌ مَا هُمْ بِبَالِغِیهِ ۚ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ؛ بی تردید آنان که در آیات خدا بی آنکه دلیلی برای آنان آمده باشد، مجادله و ستیزه می‌کنند و در سینه‌هایشان جز کبر و بزرگ نمایی نیست به آن [بزرگی و عزت و سلطنتی که در آرزویش هستند] نمی‌رسند؛ پس به خدا پناه ببر؛ زیرا او شنوا و بیناست.﴾(غافر:۵۶)

۳.﴿وَإِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ؛ و اگر وسوسه ای از سوی شیطان تو را تحریک کند [که از این بهترین شیوه دست برداری] به خدا پناه ببر؛ بی تردید او شنوا و داناست.﴾(فصلت:۳۶)

۴.﴿فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّی وَضَعْتُهَا أُنْثَیٰ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَیْسَ الذَّکَرُ کَالْأُنْثَیٰ ۖ وَإِنِّی سَمَّیْتُهَا مَرْیَمَ وَإِنِّی أُعِیذُهَا بِکَ وَذُرِّیَّتَهَا مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ؛ زمانی که او را زایید، گفت: پروردگارا! من او را دختر زاییدم. و خدا به آنچه او زایید داناتر بود؛ و آن پسر [که زاییدن او را آرزو داشت، در کرامت، عظمت، ارزش و شخصیت] مانند این دختر نیست؛ [پس در مقام نام گذاریش گفت:] البته من نامش را «مریم» نهادم، و او و فرزندانش را از خطرات مهلک و وسوسه‌های بنیان برانداز شیطان رانده شده به پناه تو می‌آورم.﴾(آل عمران:۳۶)

۵.﴿وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ؛ و بگو: پروردگارا! از وسوسه‌های شیطان‌ها به تو پناه می‌آورم.﴾(مؤمنون:۹۷)

پناه بردن به خدا، ادب تلاوت

این ادب تلاوت از آیه ﴿فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ؛ پس هنگامی که قرآن می‌خوانی از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر.﴾(نحل:۹۸)، قابل استفاده است. این پناهنده شدن به خدا از شر شیطان، فقط ذکر لفظی و بر زبان جاری ساختن «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» نمی‌باشد؛ لذا نفرموده است ذکر «اعوذ بالله» را بر زبان بیاور بلکه فرموده است به خدا پناه ببر. پناه بردن به خدا حالتی نفسانی برای قاری قرآن است. ذکر لفظی سبب و مقدمه برای ایجاد حالت نفسانی مذکور می‌باشد. قاری قرآن با گفتن این ذکر زمام تصرف در همه امور خود را به دست خدا داده و تسلیم او می‌شود و هر چه را خداوند صلاح او می‌داند همان را صلاح خود می‌داند. او با ایمان، استعاذه و توکل به خدا صداقت خویش را در ادعای پناهندگی به خدا و ادعای عبودیت و بندگی او به اثبات می‌رساند چرا که فقط بندگان واقعی خدا از اغواء شیطان در امان هستند.

منابع

• 
  مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. به کوشش محمدرضا آشتیانی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
• طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۰۸). مجمع البیان. بیروت: دار المعرفة.
• طباطبایی، محمد حسین (۱۳۵۲). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.