پیش نویس:حج

سؤال

حج به چند گونه در نزد مسلمانان برگزار می‌شود و پیش از اسلام از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟

حج، یکی از ارکان دین اسلام، به سفر مسلمانان به مکه و انجام مجموعه‌ای از مناسک مذهبی اطلاق می‌شود که در قرآن و حدیث از آن به‌عنوان عبادتی بزرگ یاد شده است. بر اساس منابع اسلامی، کعبه نخستین خانه‌ای است که برای عبادت خداوند به فرمان حضرت آدم (ع) بنا شده و پس از طوفان نوح، حضرت ابراهیم (ع) و فرزندش اسماعیل (ع) مأمور به بازسازی آن شدند. حج، به‌عنوان یک عبادت، در دوران جاهلیت به‌طور غیرالهی و همراه با بدعت‌هایی چون پرستش بت‌ها و تغییر زمان حج برگزار می‌شد. با ظهور اسلام، پیامبر اکرم (ص) پس از فتح مکه، مناسک حج را اصلاح کرد و توحید را جایگزین شرک نمود. از آن زمان، حج به‌عنوان یک عبادت صحیح و دارای اهمیت ویژه در اسلام شناخته می‌شود که مسلمانان هر ساله به‌منظور انجام آن به مکه سفر می‌کنند. حج به سه نوع مختلف تقسیم می‌شود: حج تمتع، حج قران و حج افراد. برای واجب شدن حج، فرد باید شرایطی چون مسلمان بودن، عقل، سلامت، استطاعت مالی و جسمی را داشته باشد. در هنگام انجام حج، فرد باید وارد حالت "احرام" شود و از برخی اعمال پرهیز کند.

تاریخچه

پیدایش کعبه و آغاز حج

بر اساس منابع اسلامی، کعبه اولین خانه‌ای است که برای عبادت خداوند بنا شده است. سوره آل‌عمران آیه ۹۶ در این مورد می‌فرماید: ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ؛ نخستین خانه‌ای که برای مردم بنا شده همان است که در مکه است. خانه‌ای که جهانیان را سبب برکت و هدایت است.﴾حضرت آدم (ع) اولین کسی بود که به فرمان خداوند این خانه را ساخت. پس از طوفان نوح، کعبه تخریب شد و به فراموشی سپرده شد. قرن‌ها بعد، حضرت ابراهیم (ع) و فرزندش اسماعیل (ع)، به فرمان خداوند مأمور شدند کعبه را بازسازی کنند. حضرت ابراهیم(ع) همچنین مناسک حج را احیا نمود و مردم را همانگونه که در آیه ۲۷ سوره حج به انجام این عبادت فراخواند: ﴿وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَ عَلَیٰ کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ؛ و مردم را دعوت عمومی به حج کن؛ تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه دوری بسوی تو بیایند.﴾

حج در دوران جاهلیت

با گذشت زمان و انحرافات عقیدتی، کعبه به مرکز پرستش بت‌ها تبدیل شد. در اطراف کعبه، ۳۶۰ بت قرار داشت که قبایل مختلف عرب، آن‌ها را می‌پرستیدند. مراسم حج نیز با بدعت‌هایی همراه بود، از جمله:

• طواف برهنه به دور کعبه.
• قربانی برای بت‌ها به جای خداوند.
• افزوده شدن ماه‌های اضافی (نسیء) برای تغییر زمان حج. در عین حال، کعبه به‌عنوان مرکز اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای قبایل عرب جایگاه ویژه‌ای داشت.

اصلاح مناسک حج در اسلام

با ظهور اسلام، پیامبر اکرم (ص) نقش برجسته‌ای در اصلاح مناسک حج ایفا کرد. در سال هشتم هجری، پس از فتح مکه، پیامبر تمامی بت‌های اطراف کعبه را نابود کرد و توحید را جایگزین شرک نمود؛ در سال دهم هجری، پیامبر در مراسم معروف حجةالوداع شرکت کرد. در این حج، علاوه بر آموزش مناسک صحیح حج، خطبه‌ای تاریخی فرمود که در آن اصول مهمی از اسلام، از جمله برابری انسان‌ها، حقوق زنان و اهمیت وحدت مسلمانان را بیان کرد.

حج در دوران پس‌از اسلام

پس از وفات پیامبر(ص)، حج به‌عنوان یکی از ارکان اسلام توسط خلفا و مسلمانان حفظ شد. خلفای راشدین و امویان اقداماتی برای تأمین امنیت مسیر حج انجام دادند. در دوران عباسیان، توجه ویژه‌ای به زیرساخت‌ها و تسهیل مناسک حج شد. در این دوران، کاروان‌های حج از مناطق مختلف جهان اسلام مانند عراق، شام، مصر و ایران شکل گرفتند. مسیرهای حج نیز به شکل شبکه‌ای گسترده درآمد که امنیت و رفاه زائران را تضمین می‌کرد.

اقسام و احکام حج

اقسام حج

حج به‌طور کلی به سه نوع تقسیم می‌شود:

حج تمتع

حج تمتع رایج‌ترین نوع حج است که در آن مسلمانان ابتدا به مکه می‌روند، عمره تمتع را انجام می‌دهند و سپس به مدینه می‌روند. پس از بازگشت به مکه، مناسک حج را به‌جا می‌آورند. در این نوع حج، فرد ابتدا محرم می‌شود و پس از انجام اعمال عمره، به مکه بازگشته و مناسک حج را آغاز می‌کند.

حج قران

در حج قران، فرد در یک نیت هم عمره و هم حج را با هم به‌جا می‌آورد. در این حالت، فرد محرم می‌شود و به‌طور همزمان به‌جا آوردن اعمال عمره و حج را شروع می‌کند.

حج افراد

در حج افراد، فرد فقط مناسک حج را به‌جا می‌آورد و به انجام عمره تمتع نمی‌پردازد. در این نوع حج، فرد تنها با نیت حج، محرم می‌شود و بعد از اتمام اعمال حج، از احرام خارج می‌شود.

شرایط وجوب حج

برای اینکه حج بر فرد واجب شود، شرایطی وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• مسلمان بودن
• عقل
• آزادی
• سلامت
• استطاعت مالی و جسمی
• آزادی از موانع خاص مانند بیماری یا سفرهای طولانی به عبارت دیگر، فردی که تمامی این شرایط را دارد، باید در طول عمر خود حداقل یک بار حج را انجام دهد.

احکام محرم شدن

برای انجام حج، فرد باید از شرایط خاصی به نام «احرام» عبور کند. احرام به معنی وارد شدن به حالت خاص روحی و جسمی است که فرد از آن به‌عنوان یک عبادت ویژه آغاز می‌کند. محرم شدن یعنی فرد از برخی اعمال و رفتارهای خاص که در حالت عادی مجاز هستند، پرهیز می‌کند.

محرمات حج

در هنگام احرام، برخی از رفتارها برای فرد محرم شده حرام می‌شود، از جمله:

• پوشیدن لباس‌های دوخته برای مردان
• کوتاه کردن ناخن و مو
• شکار کردن
• برقراری روابط جنسی
• استفاده از عطر و بوی خوش
• ازدواج و ازدواج موقت