مصحف نیریزی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
== جایگاه و ویژگی‌ها == | == جایگاه و ویژگی‌ها == | ||
مصحف نیریزی نسخه‌ای از قرآن‌های | مصحف نیریزی نسخه‌ای از قرآن‌های نفیس احمد نیریزی است که در سال ۱۳۴۴ش با کیفیت بالا به‌چاپ رسید.<ref>فعال عراقی، حسین، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به‌کوشش بها‌ءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات ناهید و دوستان، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۲۸۹.</ref> نسخه‌های این قرآن در کتابخانه‌های ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی موجود است.<ref>فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.</ref> | ||
خصوصیات این نسخه چنین | خصوصیات این نسخه چنین ضبط شده است: قرآن رحلی کوچک (۲۵ در ۴۰) جلد روغنی به‌خط نسخ کتابت جلی ممتاز به انجام رسیده است.<ref>بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان با نمونه‌هایی از خطوط خوش، به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۸ش، ج۴، ص۲۰.</ref> نیریزی زمان اتمام کتابت این نسخه را چنین ثبت کرده است: «فراغت از کتابت این مصحف در ماه شعبان المعظم از ماه‌های سال ۱۱۱۷ق صورت پذیرفت».<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.</ref> | ||
== | تمام اوراق این مصحف متن و حاشیه مُذَهَّب (تذهیب‌شده) دارد. شش صفحه پایان این مصحف حاوی دو دعای ختم تلاوت قرآن به قلم‌های نسخ و رقاع کتابت ممتاز است. نیریزی این نسخه برای محمدابراهیم‌بیک یوزباشی کتابت کرده است. این نسخه به دستور فتحعلیشاه قاجار در سال ۱۲۱۸ق تذهیب و جلد شده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.</ref> این مصحف به‌شماره ۶۴۸ در کاخ موزه گلستان در تهران محفوظ است. | ||
=== چاپ و نشر === | |||
این مصحف در سال ۱۳۴۴ش و به درخواست پهلوی اول به‌چاپ رسید. به همین دلیل، نسخه چاپ‌شده این مصحف با عنوان قرآن پهلوی یا قرآن آریامهری مشهور شد. گفته شده که حکومت پهلوی با چاپ این مصحف در پی ایجاد چهره‌ای مذهبی از خود پس از قیام مذهبی ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی بوده است.<ref>مؤمن، ابوالفتح، «قرآن پهلوی»، زمانه، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۱ش؛ «[https://historydocuments.ir/?page=post&id=2942 ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال]»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی، انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.</ref> | |||
== نیریزی و آثارش == | |||
میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری<ref>فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.</ref> و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران به‌شمار رفته است.<ref>سمسار، محمدحسن، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل واژه.</ref> قلم نسخ نیریزی را اوج نسخ ایرانی برشمرده‌اند؛ قلم نسخی که متفاوت از نسخ سایر سرزمین‌های اسلامی بوده و تحت تأثیر خط نستعلیق ظریف‌تر از آنها قلمداد شده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۵.</ref> ارزش آثار او تا به آن پایه دانسته شده که عده‌ای نگاشته‌های خود را به نام او امضاء می‌کردند تا برای آثار خود ارزش ایجاد کنند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۳.</ref> | میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری<ref>فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.</ref> و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران به‌شمار رفته است.<ref>سمسار، محمدحسن، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل واژه.</ref> قلم نسخ نیریزی را اوج نسخ ایرانی برشمرده‌اند؛ قلم نسخی که متفاوت از نسخ سایر سرزمین‌های اسلامی بوده و تحت تأثیر خط نستعلیق ظریف‌تر از آنها قلمداد شده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۵.</ref> ارزش آثار او تا به آن پایه دانسته شده که عده‌ای نگاشته‌های خود را به نام او امضاء می‌کردند تا برای آثار خود ارزش ایجاد کنند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۳.</ref> | ||
اطلاعات درباره زندگی نیریزی کم است و گفته شده که آگاهی‌های موجود تا حدی غیر قابل اعتماد است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۰.</ref> گفته شده که نیریزی عمر خود را به تحریر قرآن و ادعیه گذرانده است.<ref>بیانی، | اطلاعات درباره زندگی نیریزی کم است و گفته شده که آگاهی‌های موجود تا حدی غیر قابل اعتماد است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۰.</ref> گفته شده که نیریزی عمر خود را به تحریر قرآن و ادعیه گذرانده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹.</ref> نیریزی در یکی از آثارش لقب خود را فخرالدین و لقب و نام پدر خود را شمس‌الدین سلطان‌محمد خوانده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.</ref> از آغاز آموزش‌های هنری او اطلاع قابل اتکایی در دست نیست، ولی ظاهراً عمده این آموزش‌ها در زادگاهش نیریز بوده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.</ref> به گفته برخی محققان، نیریزی در حدود سال ۱۱۰۰ق در اصفهان، پایتخت صفویان، مقیم شده است.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۰۱.</ref> بعضی محققان، این تاریخ را درست نمی‌دانند. آنان معتقدند که آثاری از نیریزی باقی مانده است که قبل از این تاریخ و در اصفهان نگاشته شده است؛ از جمله نخستین نسخه‌ای که بی‌تردید او در اصفهان نوشته دعای کمیلی است با امضاء و تاریخ «احمد النیریزی السلطانی باصفهان ۱۱۰۷».<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.</ref> محققان این اثر را نشانده این می‌دانند که نیریزی به دربار شاه سلطان حسین صفوی (حکومت ۱۱۰۵ق-۱۱۳۵ق) راه یافته و به نام شاه با عنوان «سلطانی» امضاء می‌زده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.</ref> | ||
عمده فعالیت‌های نیریزی در درباره آخرین شاه صفوی رقم خورده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.</ref> سقوط صفویان که پشتیبان نیریزی در کار خوشنویسی بودند، در کار هنری او خلل ایجاد کرد به طوری که و دست‌نوشته‌های او در این ایام کاهش یافت. از سال ۱۱۴۸ق، که آغاز پادشاهی نادرشاه افشار است تنها ۲ قطعه خط از نیریزی بازمانده است. این دو قطعه را آخرین قطعات خط او به‌شمار برده‌اند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> برخی سالمرگ او را ۱۱۵۵ نوشته‌اند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۲.</ref> گفته شده که پس از مرگ جنازه او را به کربلا منتقل کردند.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.</ref> | عمده فعالیت‌های نیریزی در درباره آخرین شاه صفوی رقم خورده است.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.</ref> سقوط صفویان که پشتیبان نیریزی در کار خوشنویسی بودند، در کار هنری او خلل ایجاد کرد به طوری که و دست‌نوشته‌های او در این ایام کاهش یافت. از سال ۱۱۴۸ق، که آغاز پادشاهی نادرشاه افشار است تنها ۲ قطعه خط از نیریزی بازمانده است. این دو قطعه را آخرین قطعات خط او به‌شمار برده‌اند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱-۱۰۲.</ref> برخی سالمرگ او را ۱۱۵۵ نوشته‌اند.<ref>سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۲.</ref> گفته شده که پس از مرگ جنازه او را به کربلا منتقل کردند.<ref>بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۹ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۹
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
مصحف نیریزی مربوط به چه دوره تاریخی است و چه خصوصیاتی دارد؟
جایگاه و ویژگی‌ها
مصحف نیریزی نسخه‌ای از قرآن‌های نفیس احمد نیریزی است که در سال ۱۳۴۴ش با کیفیت بالا به‌چاپ رسید.[۱] نسخه‌های این قرآن در کتابخانه‌های ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی موجود است.[۲]
خصوصیات این نسخه چنین ضبط شده است: قرآن رحلی کوچک (۲۵ در ۴۰) جلد روغنی به‌خط نسخ کتابت جلی ممتاز به انجام رسیده است.[۳] نیریزی زمان اتمام کتابت این نسخه را چنین ثبت کرده است: «فراغت از کتابت این مصحف در ماه شعبان المعظم از ماه‌های سال ۱۱۱۷ق صورت پذیرفت».[۴]
تمام اوراق این مصحف متن و حاشیه مُذَهَّب (تذهیب‌شده) دارد. شش صفحه پایان این مصحف حاوی دو دعای ختم تلاوت قرآن به قلم‌های نسخ و رقاع کتابت ممتاز است. نیریزی این نسخه برای محمدابراهیم‌بیک یوزباشی کتابت کرده است. این نسخه به دستور فتحعلیشاه قاجار در سال ۱۲۱۸ق تذهیب و جلد شده است.[۵] این مصحف به‌شماره ۶۴۸ در کاخ موزه گلستان در تهران محفوظ است.
چاپ و نشر
این مصحف در سال ۱۳۴۴ش و به درخواست پهلوی اول به‌چاپ رسید. به همین دلیل، نسخه چاپ‌شده این مصحف با عنوان قرآن پهلوی یا قرآن آریامهری مشهور شد. گفته شده که حکومت پهلوی با چاپ این مصحف در پی ایجاد چهره‌ای مذهبی از خود پس از قیام مذهبی ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ شمسی بوده است.[۶]
نیریزی و آثارش
میرزا احمد نیریزی (زنده تا ۱۱۵۱ق) از خوشنویسان برجسته در قرن دوازدهم قمری[۷] و نامدارترین خوشنویس قلم نسخ ایران به‌شمار رفته است.[۸] قلم نسخ نیریزی را اوج نسخ ایرانی برشمرده‌اند؛ قلم نسخی که متفاوت از نسخ سایر سرزمین‌های اسلامی بوده و تحت تأثیر خط نستعلیق ظریف‌تر از آنها قلمداد شده است.[۹] ارزش آثار او تا به آن پایه دانسته شده که عده‌ای نگاشته‌های خود را به نام او امضاء می‌کردند تا برای آثار خود ارزش ایجاد کنند.[۱۰]
اطلاعات درباره زندگی نیریزی کم است و گفته شده که آگاهی‌های موجود تا حدی غیر قابل اعتماد است.[۱۱] گفته شده که نیریزی عمر خود را به تحریر قرآن و ادعیه گذرانده است.[۱۲] نیریزی در یکی از آثارش لقب خود را فخرالدین و لقب و نام پدر خود را شمس‌الدین سلطان‌محمد خوانده است.[۱۳] از آغاز آموزش‌های هنری او اطلاع قابل اتکایی در دست نیست، ولی ظاهراً عمده این آموزش‌ها در زادگاهش نیریز بوده است.[۱۴] به گفته برخی محققان، نیریزی در حدود سال ۱۱۰۰ق در اصفهان، پایتخت صفویان، مقیم شده است.[۱۵] بعضی محققان، این تاریخ را درست نمی‌دانند. آنان معتقدند که آثاری از نیریزی باقی مانده است که قبل از این تاریخ و در اصفهان نگاشته شده است؛ از جمله نخستین نسخه‌ای که بی‌تردید او در اصفهان نوشته دعای کمیلی است با امضاء و تاریخ «احمد النیریزی السلطانی باصفهان ۱۱۰۷».[۱۶] محققان این اثر را نشانده این می‌دانند که نیریزی به دربار شاه سلطان حسین صفوی (حکومت ۱۱۰۵ق-۱۱۳۵ق) راه یافته و به نام شاه با عنوان «سلطانی» امضاء می‌زده است.[۱۷]
عمده فعالیت‌های نیریزی در درباره آخرین شاه صفوی رقم خورده است.[۱۸] سقوط صفویان که پشتیبان نیریزی در کار خوشنویسی بودند، در کار هنری او خلل ایجاد کرد به طوری که و دست‌نوشته‌های او در این ایام کاهش یافت. از سال ۱۱۴۸ق، که آغاز پادشاهی نادرشاه افشار است تنها ۲ قطعه خط از نیریزی بازمانده است. این دو قطعه را آخرین قطعات خط او به‌شمار برده‌اند.[۱۹] برخی سالمرگ او را ۱۱۵۵ نوشته‌اند.[۲۰] گفته شده که پس از مرگ جنازه او را به کربلا منتقل کردند.[۲۱]
نیریزی را فردی پسندیده‌خصال، پرهیزکار و قناعت‌پیشه خوانده‌اند. از آثاری که به خط او دیده شده نود و نه مجلد مصحف قرآنی، هفتاد و هفت صحیفه سجادیه و بسیاری آثار دعایی و مرقعات دیگر است. او در خطوط دیگر چون نستعلق و شکسته هم تبحر داشت.[۲۲] گفته شده فقط انتساب ده نسخه از تعداد کثیر قرآن‌های منسوب به نیریزی قابل اثبات است.[۲۳]
منابع
- ↑ فعال عراقی، حسین، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به‌کوشش بها‌ءالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات ناهید و دوستان، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۲۲۸۹.
- ↑ فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.
- ↑ بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان با نمونه‌هایی از خطوط خوش، به‌کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۸ش، ج۴، ص۲۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.
- ↑ مؤمن، ابوالفتح، «قرآن پهلوی»، زمانه، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۱ش؛ «ورود قرآن آریامهری به سمنان و شرکت‌نکردن روحانیان در مراسم استقبال»، تارنمای مرکز بررسی‌های اسناد تاریخی، انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ش، بازدید: ۲۸ آذر ۱۴۰۲ش.
- ↑ فعال عراقی، «نیریزی»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۲۲۸۹.
- ↑ سمسار، محمدحسن، «احمد نیریزی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ذیل واژه.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۵.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۳.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۱-۱۰۲.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۲.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۲۰.
- ↑ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۴، ص۱۹-۲۰.
- ↑ سمسار، «احمد نیریزی»، ج۷، ص۱۰۴.